مداحی
مداحی یا روضه‌خوانی، یکی از هنرهای نمایشی ملی و مذهبی ایرانیان مانند شبیه‌خوانی، پرده‌خوانی و نقالی است.
مداحی یکی از مهم‌ترین سنت‌ها و آئین‌های مذهبی در فرهنگ شیعه است که به ویژه در ماه‌های محرم و صفر به اوج خود می‌رسد. مداحی به معنای سرودن و خواندن اشعار در مدح و ستایش اهل بیت پیامبر اسلام (علیهم السلام) به ویژه امام حسین (علیه السلام) و واقعه عاشورا است. این مراسم به منظور زنده نگه داشتن یاد و خاطره شهدای کربلا و ترویج فرهنگ عاشورایی برگزار می‌شود.
به کسی که شعرهای مذهبی و دینی را با صدای دلنشین برای مخاطبان می‌خواند، مداح گفته می‌شود. این مراسم بیشتر در ایام محرم، صفر، نیمه شعبان، فاطمیه و زادروز و وفات امامان شیعه برگزار می‌شود. در گذر زمان، محتوای مداحی‌ها با مسائل سیاسی درآمیخته و برخی مداحان روضه‌هایشان را با مضامین سیاسی روز اجرا می‌کنند. امروزه، مداحی به عنوان یک پیشه حرفه‌ای در میان شیعیان ایران، عراق، پاکستان و سایر کشورهای شیعه‌نشین رواج دارد.
تعداد مداحان در ایران در سال ۱۳۹۸ حدود ۱۵۰ هزار نفر تخمین زده شده و آمار غیر رسمی دو برابر این تعداد است.
تاریخچه
مداحی ریشه‌ای تاریخی در سیرهٔ پیامبر اسلام و اهل بیت او دارد و به ویژه بعد از واقعه کربلا اهمیت بیشتری یافت. اولین مداحی‌ها توسط بازماندگان واقعه کربلا، از جمله امام زین العابدین (علیه السلام) و حضرت زینب (سلام الله علیها) صورت گرفت که با خطبه‌های آتشین خود، ظلم یزیدیان را افشا کردند و حقانیت شهدای کربلا را بازگو نمودند. در زمان پیامبر، اشعاری در مدح و ثنای خداوند، پیامبر و وقایع تاریخی مانند غدیر خم سروده شده که بسیاری از آن‌ها در دیوان‌های شعری همچون دیوان صاحب بن عباد موجود است و عبدالحسین امینی نیز در کتاب «الغدیر» بسیاری از این اشعار را آورده‌است. امامان شیعه، شاعران را به سرودن شعر دربارهٔ خدا، پیامبر و اهل بیت تشویق می‌کردند که نشان دهنده جایگاه قابل توجه مداحی در اسلام است. به دلیل خواندن بخش‌هایی از کتاب «روضه الشهدا فی مقاتل اهل بیت» توسط مداحان در ایام محرم، به آنان روضه‌خوان نیز گفته می‌شود. امروزه مداحی چهره‌ای متفاوت از گذشته به خود گرفته و با رونق رسانه‌هایی مثل تلویزیون، روضه‌خوانی به سبک قدیمی کمرنگ شده و بازار مداحان جوان که بیشتر به جذب مخاطب توجه دارند، گرم شده‌است.
ساختار مداحی
مداحی شامل چندین بخش است که هر کدام هدف و سبک خاص خود را دارد:
- مقدمه: این بخش شامل ذکر صلوات، حمد و ثنای الهی و توسل به اهل بیت است.
- بدنه اصلی: این بخش شامل روایت ماجرای کربلا، ذکر مصائب امام حسین (علیه السلام) و یارانش و بیان فضائل و مناقب اهل بیت است.
- نوحه‌خوانی: بخش احساسی و حزن‌انگیز مداحی که با سبک خاصی اجرا می‌شود و هدف آن تحریک احساسات عزاداران و ایجاد حال و هوای عزا است.
ویژگی‌های مداحی
مداحی دارای چند ویژگی بارز است:
- احساس‌برانگیزی: هدف اصلی مداحی، تحریک احساسات و برانگیختن عواطف شنوندگان است.
- استفاده از شعر و موسیقی: اشعار مداحی به صورت موزون و آهنگین خوانده می‌شوند و معمولاً با نوعی موسیقی سنتی همراه هستند.
- تاکید بر پیام عاشورا: مداحی‌ها غالباً حاوی پیام‌هایی از عدالت، ایثار، مقاومت و حق‌طلبی هستند که از واقعه عاشورا استخراج شده‌اند.
تأثیرات مداحی
مداحی نقش مهمی در انتقال ارزش‌های دینی و فرهنگی دارد. این مراسم باعث تقویت ایمان و باورهای مذهبی، اتحاد و همبستگی اجتماعی و همچنین ترویج اخلاق و فضایل انسانی می‌شود. در کنار این، مداحی‌ها منبع الهام برای خلق آثار هنری مختلفی مانند شعر، موسیقی، تئاتر و حتی سینما شده‌اند.
زنان مداح
مجالس روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی یا مولودی برای زنان به صورت جداگانه برگزار می‌شود. در این جلسات از روحانی یا زنان دارای اطلاعات مذهبی و صدای خوش دعوت می‌شود که به آن‌ها خانم جلسه‌ای می‌گویند. در سال‌های اخیر، برخی مسائل مربوط به خانم جلسه‌ای‌ها جنجال‌برانگیز شده‌است.