رمان
رُمان که یک واژه فرانسوی است (roman) یکی از اشکال ادبی است که اشاره به نوعی از داستانهای بلند دارد. رمان به نثر و در ژانرهای مختلف نوشته میشود. در اوایل قرن هجدهم میلادی، از واژه رمان بیشتر برای داستانهای کوتاه استفاده میشد اما پس از منحصرا در خصوص داستانهای بلند به کار برده شد.
ساختار رمان باید دارای نظم باشد. این نظم به دو صورت وجود دارد. نظم شمارهگذاری صفحات و نظم زمانی اتفاقات و رخدادها. بر اساس این دو نظم، رمان حوادث را روایت میکند. نظم زمانی رمان میتواند از اول به آخر باشد؛ یعنی رویدادها به ترتیب تاریخ وقوعشان شرح دادهشوند. در این مدل همچنین اهمیت حوادث از ابتدا به انتها رفته رفته افزایش مییابند. این سادهترین ساختار رمان است و کمتر استفاده میشود. غالبا نظم زمانی رمانها با نظم عددی صفحات برهم منطبق نیستند.
معمولا در صفحات ابتدایی مخاطب با یک رویداد یا حادثه مهم روبرو میشود که موجب میشود تا پایان کتاب، به دنبال ربط اتفاقات به هم باشد. گاه پایانبندی داستان در رمان به تخیل خواننده واگذار میشود.
در نوع دیگر و پیچیدهتر ساختار رمان، روایتها از نظر بین گذشته و آینده در نوسانند.
رمان فارسی
آنچنان که بنظر میرسد، نخستین بار میرزا حبیب اصفهانی در قرن سیزدهم با نگارش سرگذشت حاجی بابای اصفهانی اولین رمان فارسی را خلق کردهاست. رمان سرگذشت حاجی بابای اصفهانی یک رمان تاریخی و اجتماعی به حساب میآید که در زمان قاجار نوشته شده و برخی آداب و رسوم ایرانی و ویژگیهای سیاسی و اجتماعی آن دوره در ایران را به رشته تحریر درآورده. برخی دیگر نیز معتقدند که رمان شمس و طغرا اثر محمدباقر میرزای خسروی نخستین رمان فارسی میباشد.
رمان در ایران
اواخر قرن نوزدهم و بعد از ورود صنعت چاپ به ایران و ترجمه برخی اثار ادبی مشهور جهان به فارسی و همچنین دراثر ارتباط با کشورهای اروپایی نویسندگان ایرانی و علاقمندان به ادبیات جهان، با این نوع ادبی آشنا شدند و تلاش کردند که در این زمینه خلق اثر کنند. از برجستهترین آثار این دوره میتوان به کتاب احمد (اثر طالبوف)، امیرارسلان نامدار و سیاحتنامه ابراهیمبیگ اشاره کرد.
پس از آن و در قرن بیستم رماننویسی در ایران رواج بیشتری پیدا کرد و آثار شاخصی همچون دامگستران، دلیران تنگستان، آتش بدون دود (اثر نادر ابراهیمی)، دارالمجانین و... خلق شدند.
رماننویسی مدرن در ایران را ابتدا صادق هدایت با کتاب بوف کور آغاز کرد و بعد صادق چوبک، هوشنگ گلشیری، علی مؤذنی، عباس معروفی و... نیز به این عرصه پا نهادند.
بهمن انصاری با رمان مسلخ روح، اولین رمان پستمدرن در ایران را منتشر کرد.
ژانرهای رمان
رمان میتواند در ژانرهای مختلف نوشته شود. رایجترین ژانرهای رماننویسی عبارتند از:
- عاشقانه
- اجتماعی
- طنز
- جنایی
- پلیسی
- مافیایی
- معمایی یا کارآگاهی
- تخیلی یا فانتزی
- ترسناک
- درام
- تراژدی
- جاسوسی
- علمی-تخیلی
- تاریخی
- سیاسی
- اروتیک
- فرهنگی
رمانهای مشهور فارسی
رمانهای زیادی ب زبان فارسی منتشر شدهاند که برخی به شهرت بالایی رسیدهاند. از این جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- آتش بدون دود نوشته نادر ابراهیمی
- جای خالی سلوچ نوشته محمود دولتآبادی
- سووشون نوشته سیمین دانشور
- شوهر آهو خانم نوشته علی محمد افغانی
- چشم هایش بزرگ علوی
- مدیر مدرسه نوشته جلال آلاحمد