اشکانیان
اشکانیان، که در غرب به نام امپراتوری پارت‌ها شناخته می‌شود، یکی از قدرتمندترین و تأثیرگذارترین دولت‌های ایران باستان بود. این امپراتوری که بیش از چهار قرن (471 سال) بر بخش اعظم غرب آسیا و آسیای میانه حکومت می‌کرد، از قرن سوم پیش از میلاد تا قرن سوم پس از میلاد به حیات خود ادامه داد.
اشکانیان، قبیله‌ای سکایی تبار بودند که پس از مهاجرت از جنوب روسیه در جنوب شرقی دریای کاسپین ساکن شدند. اشک یا ارشک، رهبر این قبیله، با فتح پارت و متحد کردن قبایل ایرانی علیه سلوکیان، سلسله اشکانی را بنیان گذاشت. در دوران حکومت مهرداد یکم و مهرداد دوم، این امپراتوری به اوج گستردگی خود رسید و قلمرو آن از رود فرات تا هندوکش و از کوه‌های قفقاز تا خلیج فارس را در بر گرفت.
اهمیت استراتژیک و فرهنگی
موقعیت جغرافیایی ممتاز اشکانیان در مسیر جاده ابریشم، این امپراتوری را به مرکز مهم بازرگانی جهانی تبدیل کرد. اشکانیان با پذیرش بخشی از سنت‌های هلنیسم، در عین حال به احیای سنت‌های ایرانی نیز پرداختند و شاهد شکوفایی فرهنگی و هنری بودند. شاهان اشکانی، خود را جانشینان هخامنشیان می‌دانستند و عنوان شاهنشاه را برای خود برگزیدند.
رقابت با روم و زوال
اشکانیان در طول تاریخ خود با دشمنان قدرتمندی چون سلوکیان، سکاها، رومیان و ارمنیان روبرو بودند. رقابت طولانی با روم بر سر مسائلی مانند انتخاب پادشاه ارمنستان، منجر به جنگ‌های متعددی شد. اگرچه اشکانیان در برخی از این جنگ‌ها پیروز شدند، اما در نهایت جنگ‌های داخلی و ضعف تدریجی، زمینه را برای سقوط امپراتوری فراهم کرد. در سال 224 میلادی، اردشیر بابکان، فرمانروای پارس، اردوان پنجم (در تاریخ‌نگاری جدید، اردوان چهارم) را شکست داد و با تأسیس سلسله ساسانی، به حکومت اشکانیان پایان داد.