آقا حسین خوانساری
آقا حسین بن جمال‌الدین محمد خوانساری، معروف به "آقا حسین محقق خوانساری" و ملقب به "استاد الکلّ فی الکلّ"، یکی از فقها و دانشمندان برجسته مکتب فقهی اصفهان در قرن یازدهم هجری قمری بود. او در فلسفه و حکمت نیز تخصص داشت و به سبب تحصیل نزد بسیاری از استادان، به "تلمیذ البشر" (شاگرد بشریت) شهرت یافت. آقا حسین خوانساری در دربار صفوی و به‌ویژه در زمان شاه سلیمان، یکی از علمای برجسته و معتمد درباری به شمار می‌رفت و پس از فوت میر سید محمد معصوم، به عنوان شیخ‌الاسلام اصفهان منصوب شد. از فرزندان او، آقا جمال خوانساری و آقا رضی خوانساری نیز از علمای سرشناس دوران خود بودند.
زندگی و تحصیلات آقا حسین خوانساری
آقا حسین خوانساری در سال ۱۰۱۶ هجری قمری در خوانسار به دنیا آمد. او پیش از رسیدن به سن بلوغ برای تحصیل علوم دینی به اصفهان رفت و در مدرسه خواجه ملک، واقع در جوار مسجد شیخ لطف‌الله، به تحصیل مشغول شد. در این دوره، او از حضور بسیاری از استادان برجسته بهره برد و علوم معقول را نزد میرفندرسکی و علوم منقول را نزد ملا محمدتقی مجلسی اول و دیگر استادان فرا گرفت. به واسطه موفقیت‌های علمی، او اجازه‌نامه‌های مهمی از جمله اجازه‌نامه‌ای ۲۰ صفحه‌ای از علامه محمدتقی مجلسی دریافت کرد.
با وجود مشکلات مالی در دوران تحصیل، آقا حسین به جایگاهی رسید که شاه سلیمان صفوی در مواقع سفر، او را به عنوان نایب خود منصوب می‌کرد تا به اداره امور دولتی بپردازد. او به دلیل تبحر در علوم عقلی و نقلی، مورد احترام بزرگان و علما بود.
دیدگاه دیگران درباره آقا حسین خوانساری
رهبر جمهوری اسلامی ایران، سید علی خامنه‌ای، در مورد خاندان خوانساری و به‌ویژه آقا حسین محقق خوانساری گفته است که او از بزرگ‌ترین علمای مکتب اصفهان بود و وحید بهبهانی و شیخ انصاری او را با عناوینی چون "محقق" و "استاد الکلّ فی الکلّ" یاد می‌کردند. مرتضی مطهری نیز درباره آقا حسین خوانساری اشاره کرده که او جامع معقول و منقول بود و کتاب "مشارق الشموس" او در فقه، شرحی بر کتاب دروس شهید اول است.
فعالیت سیاسی و اجتماعی آقا حسین خوانساری
آقا حسین خوانساری در دربار شاه سلیمان جایگاه ویژه‌ای داشت و در مواقع سفر شاه، اداره امور حکومتی را برعهده می‌گرفت. همچنین او به دلیل طبیعت مهربان و انسان‌دوستش، همواره پناهگاه فقرا و نیازمندان بود و در رفع نیازهای مردم تلاش فراوانی داشت.
درگذشت آقا حسین خوانساری
آقا حسین خوانساری در سال ۱۰۹۸ هجری قمری در ۸۲ سالگی در اصفهان درگذشت و در قبرستان تخت فولاد، در جوار قبر بابا رکن‌الدین به خاک سپرده شد. فرزندان او، آقا جمال و آقا رضی نیز در کنار او مدفون شده‌اند و این محل به "تکیه آقا حسین خوانساری" معروف است.
شاگردان آقا حسین خوانساری
آقا حسین خوانساری در هر دو حوزه علوم معقول و منقول تدریس می‌کرد و شاگردان برجسته‌ای را در زمینه علوم اسلامی تربیت کرده است، از جمله:
- شیخ حر عاملی
- سید نعمت‌الله جزائری
- محمد باقر مجلسی
- سید محمد صالح حسینی خاتون آبادی، که حدود ۲۰ سال نزد ایشان علم می‌آموخت
- سید محمد باقر حسینی خاتون آبادی (ملا باشی)
- آقا جمال خوانساری، فرزند وی
- رضی الدین محمد فرزند وی
- شیخ جعفر قاضی
- میرزا محمدبن حسن شیروانی
- ملا محمدجعفر سبزواری
- محمد بن عبدالفتاح تنکابنی
- علیرضا شیرازی، که شاعری به نام بود
- میرزا عبدالله اصفهانی افندی
آثار آقا حسین خوانساری
آقا حسین خوانساری نویسنده‌ای پرکار بود و آثار زیادی از خود به جای گذاشت. آثار وی را می‌توان به ۳ دسته تقسیم کرد:
چاپی
- مشارق الشموس فی شرح الدروس. کتاب معروف او در فقه، که شرحی است بر کتاب الدروس نوشته شهید اول ابوعبدالله محمدبن مکی عاملی (۷۳۴–۷۸۴ق/۱۳۳۴–۱۳۸۲م). این کتاب ناتمام است و آقاحسین موفق نشده است، شرح مبحث اخبار ائمه و گفتارهای فقیهان امامی در هر مبحث را به اتمام برساند. سید محمدباقر خوانساری در کتاب روضات الجنات گفته است که این کتاب از لحاظ کثرتِ تحقیقات، کم‌نظیر است. این کتاب دوبار در سالهای ۱۲۶۷ و ۱۲۷۲ در تهران چاپ شده است.
- تعلیقه بر حاشیه محقق سبزواری، یادداشتهایی بر کتاب «حاشیة علی الشفاء» اثر محمدباقر محقق سبزواری، تهران، ۱۲۷۸
- الرسالة فی مقدمةالواجب، ایران، ۱۲۷۸
نسخ خطی
نسخه‌های خطی به جا مانده از ایشان عبارتند از:
- حاشیه اشارات
- انشاء درباره حرمت شراب
- حاشیه بر شرح تجرید علامه حلی
- حاشیه بر محاکمات
- حاشیه بر الهیات شفا
- انشاء در تعریف بهار
- حاشیه بر مطول
- حاشیه بر مختصر الاصول
- رساله اجماع
- تعریف سخن
- شبهه طفره
- فایده درباره علم باری تعالی
- رساله در خمس
- حل شک در تقسیم جسم تا بی‌نهایت
منسوب به وی
نوشته‌هایی نیز هستند که برخی از منابع و شواهد آنها را متعلق به آقا حسین خوانساری دانسته‌اند، از جمله:
- المائدةالسلیمانیة، درباره خواص غذاها و نوشیدنی‌ها مختص شاه سلیمان یکم از دودمان صفویان
- ترجمه صحیفه سجادیه به فارسی
- رساله در جبر و اختیار
- جواهر و اعراض، درباره جوهر و عرض در فلسفه
- شرح کافیه ابن‌حاجب
- شرح هیأت فارسی قوشجی
- رساله در شبهه ایمان و کفر
- رساله در شبهه استلزام
- رساله در تشکیک
- ترجمه کتاب نهج‌الحق علّامه حلّی به فارسی برای شاه‌سلیمان صفوی
- تفسیر سوره فاتحه
- حاشیه بر شرح حکمة‌العین