هیئت علمی
عضو هیئت علمی، به عنوان عنوانی کلی برای مدرسان دانشگاه و محققان علمی در مراکز علمی و دانشگاه‌ها به کار می‌رود. این عنوان به مراتب علمی مختلف تقسیم می‌شود که شامل: مربی، استادیار، دانشیار، و استاد تمام است. هر یک از این مراتب، وظایف و معیارهای علمی خاصی را بر عهده دارند.
مراتب هیئت علمی
- مربی (Instructor): یکی از مراتب پایین‌تر در میان اعضای هیئت علمی است. این مرتبه بیشتر به افرادی با مدارک تحصیلی پایین‌تر از دکتری (معمولاً کارشناسی ارشد) تعلق می‌گیرد. این مرتبه معمولاً در دانشگاه‌ها به کسانی داده می‌شود که در حال تکمیل تحصیلات عالی خود هستند.
- استادیار (Assistant Professor): این مرتبه علمی به افراد دارای مدرک دکتری داده می‌شود. استادیاران، علاوه بر تدریس، به پژوهش و ارائه مقالات علمی و راهنمایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیز می‌پردازند.
- دانشیار (Associate Professor): دانشیاری مرتبه‌ای بالاتر از استادیاری و پایین‌تر از استادی است. اعضای هیئت علمی برای رسیدن به این مرتبه باید فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی معتبری انجام دهند و امتیازات لازم را طبق آیین‌نامه‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کسب کنند.
- استاد (Professor): استاد یا استاد تمام، بالاترین مرتبه علمی در دانشگاه است. این افراد با توجه به دستاوردهای علمی و پژوهشی برجسته و پس از طی فرآیندهای ارزیابی دقیق به این مرتبه نائل می‌شوند.
وظایف اعضای هیئت علمی
اعضای هیئت علمی، بسته به مرتبه علمی و نوع قرارداد خود، موظف به تدریس، پژوهش و شرکت در فعالیت‌های اجرایی دانشگاهی هستند. این فعالیت‌ها شامل راهنمایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی، ارائه مقالات علمی، اجرای طرح‌های پژوهشی و حضور در کمیته‌های دانشگاهی است.
هیئت علمی پژوهشی و هیئت علمی آموزشی
در ایران، اعضای هیئت علمی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- هیئت علمی پژوهشی: این دسته از اعضا به صورت اختصاصی به امور پژوهشی مشغول بوده و موظف به تدریس نیستند. معمولاً این دسته در پژوهشگاه‌ها فعالیت دارند.
- هیئت علمی آموزشی: علاوه بر پژوهش، این اعضا موظف به تدریس دروس دانشگاهی هستند. ساعات موظف تدریس این افراد معمولاً بین ۱۰ تا ۱۶ ساعت در هفته است.
شرایط ارتقا در سیستم هیئت علمی
برای ارتقا در مراتب علمی هیئت علمی، اعضا باید به حداقل امتیازات لازم در زمینه‌های پژوهشی و آموزشی دست یابند. ارتقا از یک مرتبه به مرتبه بالاتر با ارائه مقالات علمی، انجام پروژه‌های پژوهشی و فعالیت‌های اجرایی انجام می‌پذیرد.
سیستم ارزیابی اعضای هیئت علمی در ایران
در ایران، اعضای هیئت علمی پس از استخدام در دوره‌ای به نام «پیمانی» قرار می‌گیرند. در این دوره، توانایی‌های آموزشی و پژوهشی آنان به صورت سالانه ارزیابی می‌شود. پس از پایان دوره پیمانی و با کسب امتیازات لازم، افراد به مرتبه‌های بالاتر ارتقا می‌یابند.
تفاوت سیستم‌های بین‌المللی
در برخی کشورها، مرتبه‌ها و عناوین علمی تفاوت‌هایی با سیستم ایران دارند. به عنوان مثال، در سیستم آمریکایی و کانادایی، مربی معادل Instructor و استادیار معادل Assistant Professor است. این تفاوت‌ها به سیستم‌های آموزشی هر کشور بستگی دارد.