سلسله زندیه
سلسله زندیه یا زندیان (۱۱۲۹–۱۱۷۴ خورشیدی) نام سلسله‌ای ایرانی بود که پس از سقوط سلسله افشاریان و به مدت 45 سال تا برسرکار آمدن سلسله قاجار در ایران حکومت کردند.
بر اساس اطلاعات تاریخی، برخی زندیان را بخشی از شمالی‌ترین شاخه‌های قوم لر می‌دانند و برخی نیز آن را بخشی از جنوبی‌ترین شاخه‌های قوم کرد می‌دانند. کریم‌خان زند اولین پادشاه سلسله زندیه در روستای پری در نزدیکی شهر ملایر به دنیا آمد. این سلسله به سردمداری کریم‌خان زند در سال 1129 خورشیدی در ایران به قدرت رسید.
کریم‌خان از سرلشکران سپاه نادرشاه افشار بود که پس از مرگ نادرشاه با همراهانش بازگشت. او که فردی دانا و مدبر بود، خود را وکیل الرعایا نامید و از داشتن لقب شاه پرهیز کرد. او به‌طور موقت، شهر ملایر را پایتخت و مقر فرماندهی خود نمود توانست بر تمام ایران مسلط شود و سپس شهر شیراز را پایتخت حکومت خود اعلام کرد.
کریم‌خان زند توانست پس از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام بخش‌های مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر وی، صادق‌خان زند نیز موفق شد در سال ۱۱53 خورشیدی بصره را از امپراتوری عثمانی جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق نفوذ ایران را بر سراسر اروندرود، بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند.
ارگ کریم‌خان، مسجد وکیل، بازار وکیل و حمام وکیل در شهر شیراز از جمله بناهایی هستند که از دوران حکومت او به یادگار مانده است.
ریشه شناسی
سلسله زندیه به دست کریم‌خان زند، رئیس طایفه زند بنیان نهاده شد. خان‌های زند خود را لر می‌دانستند. از دوران سلسله آل‌بویه در قرن دهم میلادی بدین سو خاندان زند نخستین خاندان ایرانی بود که بر ایران حکم‌رانی کرد.
پیروزی کریم‌خان زند
طایفه‌ی زند مردمانی بودند با شغل شبانی که در دهستان پری و کمازان در نزدیکی ملایر زندگی می‌کردند. معمولا زندها را شاخه‌ای از قوم لر و از طوایف لک به حساب آورده‌اند. یقینا از نواحی شمال لرستان کوچ کرده و به وسیله شاه عباس صفوی در اطراف ملایر و بروجرد اسکان داده شده‌اند.
پس از مرگ نادرشاه افشار، کریم‌خان نیرویی به هم زد و پس از چندی با دو خان لر بختیاری به نام‌های ابوالفتح‌خان بختیاری و علیمردان‌خان بختیاری سه خان لر ائتلافی فراهم ساختند و کسی را که از سوی مادری از خاندان صفوی می‌دانستند، به نام ابوتراب میرزا (شاه اسماعیل سوم) را به شاهی برگزیدند. در این اتحاد علیمردان خان بختیاری وکیل‌الدوله (نایب‌السلطنه) بود و ابوالفتح‌خان بختیاری حاکم اصفهان و کریم‌خان زند نیز سرلشکر سپاه بود. اما چندی که گذشت علیمردان خان بختیاری، ابوالفتح‌خان بختیاری را کشت و بر دیگر همراهش کریم خان زند شورید ولی سرانجام پیروزی با کریم‌خان زند بود.
کریم‌خان زند پس از شانزده سال مبارزه دایمی توانست بر تمامی حریفان خود از جمله محمدحسن خان قاجار و آزاد خان افغان غلبه کند و صفحات مرکزی و شمالی و غربی و جنوبی ایران را در اختیار بگیرد. وی به انگلیسی‌ها روی خوش نشان نداد و همواره می‌گفت آن‌ها می‌خواهند ایران را مانند هندوستان کنند. برادر وی، صادق خان، نیز موفق شد در سال 1153 خورشیدی بصره را از حکومت عثمانی منتزع نماید و به این ترتیب، نفوذ اوامر دولت ایران را بر سراسر اروندرود و بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند.
شاهان زندیه
| # | نام | سلطنت (خورشیدی) | زندگی (خورشیدی) | خویشاوندی | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| از | تا | مدت | ولادت | وفات | مدت | |||
| ۱ | کریم‌خان زند | 1129 | 1157 | ۳۰ سال | 1086 | 1157 | ۷۴ سال | بنیان‌گذار |
| ۲ | زکی‌خان زند | 1157 | 1157 | کمتر از ۱ سال | ... | 1157 | ... | پسرعموی کریم‌خان / برادر مادری کریم‌خان |
| ۳ | ابوالفتح‌خان زند | 1157 | 1157 | ۳ ماه | 1134 | 1166 | ۳۳ سال | پسر کریم‌خان |
| ۴ | محمدعلی‌خان زند | 1157 | 1157 | ۳ ماه | 1139 | 1157 | ۱۹ سال | پسر کریم‌خان |
| ۵ | ابوالفتح‌خان زند | 1157 | 1157 | ۳ ماه | 1134 | 1166 | ۳۳ سال | پسر کریم‌خان |
| ۶ | صادق‌خان زند | 1157 | 1160 | ۲ سال و ۵ ماه | ... | 1160 | ... | برادر تنی کریم‌خان |
| ۷ | علی‌مرادخان زند | 1160 | 1163 | ۳ سال | 1099 | 1163 | ۶۶ سال | خواهرزادهٔ زکی‌خان / خواهرناتنی‌زادهٔ کریم‌خان / خواهرناتنی‌زادهٔ صادق‌خان / داماد کریم‌خان |
| ۸ | جعفرخان زند | 1163 | 1167 | ۴ سال | ... | 1167 | ... | پسر صادق‌خان |
| ۹ | صیدمرادخان زند | 1167 | 1167 | ۴ ماه | ... | 1167 | ... | پسرعموی علی‌مرادخان |
| ۱۰ | لطف‌علی‌خان زند | 1167 | 1173 | ۶ سال | 1148 | 1173 | ۲۶ سال | پسر جعفرخان زند |