دهلی
دهلی، که به طور رسمی به عنوان قلمرو پایتخت ملی (NCT) دهلی شناخته می‌شود، یکی از قلمروهای اتحادیه هند به شمار می‌رود و شامل دهلی نو، پایتخت کشور هند هم می‌شود. این شهر در کنار رود جمنا قرار دارد، اما بیشتر در غرب یا فراتر از کرانه راست آن گسترش یافته است. دهلی از شرق با ایالت اوتار پرادش و از سایر جهت‌ها با ایالت هاریانا هم‌مرز است. دهلی در ۱ نوامبر ۱۹۵۶ به قلمرو اتحادیه تبدیل شد و در سال ۱۹۹۵ به NCT تغییر نام یافت. مساحت این قلمرو ۱,۴۸۴ کیلومتر مربع است. بر اساس سرشماری سال ۲۰۱۱، جمعیت شهر دهلی بیش از ۱۱ میلیون نفر و جمعیت NCT حدود ۱۶.۸ میلیون نفر بود.
تاریخچه و اهمیت تاریخی
توپوگرافی قلعه قدیمی پورانه کیلا در کرانه رود جمنا با توصیف ادبی ارگ ایندراپراستا در حماسه سانسکریت مهابهاراتا همخوانی دارد، اما کاوش‌ها در این منطقه هیچ نشانه‌ای از یک محیط ساخته‌شده باستانی نشان نداده است. از اوایل قرن سیزدهم تا اواسط قرن نوزدهم، دهلی پایتخت دو امپراتوری بزرگ، یعنی سلطان‌نشین دهلی و امپراتوری گورکانی، بود که بخش‌های وسیعی از جنوب آسیا را در بر می‌گرفتند. هر سه اثر ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو در این شهر، یعنی قطب منار، آرامگاه همایون و لعل قلعه، متعلق به این دوره هستند.
دهلی مرکز اولیه تصوف و موسیقی قوالی بود و نام‌هایی مانند نظام‌الدین اولیا و امیرخسرو دهلوی با آن گره خورده‌اند. گویش خاربولی دهلی بخشی از تحول زبانی بود که به پیدایش ادبیات اردو و بعدها هندی استاندارد مدرن منجر شد. شاعران بزرگ اردو مانند میر تقی میر و غالب دهلوی بودند.
دهلی همچنین یکی از مراکز مهم شورش هند در سال ۱۸۵۷ بود. در سال ۱۹۱۱، دهلی نو، منطقه‌ای در جنوب دهلی، پایتخت امپراتوری هند بریتانیا شد. در جریان تقسیم هند در سال ۱۹۴۷، دهلی از یک شهر مغولی به شهری پنجابی تبدیل شد و دو سوم جمعیت مسلمان خود را به دلیل فشار مهاجران هندو و سیک از غرب پنجاب از دست داد. پس از استقلال در سال ۱۹۴۷، دهلی نو ابتدا پایتخت قلمرو هند و پس از ۱۹۵۰ پایتخت جمهوری هند باقی ماند.
گستره شهری و اقتصاد
کلان‌شهر دهلی، که شامل شهرهای اقماری مانند غازی‌آباد، فریدآباد، گورگائون، نویدا، نویدای بزرگ و شهر YEIDA در منطقه‌ای به نام منطقه پایتخت ملی (NCR) است، جمعیتی بیش از ۲۸ میلیون نفر دارد و بزرگ‌ترین منطقه کلان‌شهری هند و دومین در جهان (پس از توکیو) محسوب می‌شود. دهلی از نظر شاخص توسعه انسانی در میان ایالت‌ها و قلمروهای هند رتبه پنجم و از نظر تولید ناخالص داخلی سرانه پس از گوا رتبه دوم را دارد. اگرچه یک قلمرو اتحادیه است، اداره سیاسی NCT دهلی امروزه بیشتر شبیه یک ایالت هند است و دارای قوه مقننه، دیوان عالی و شورای اجرایی وزرا به رهبری وزیر ارشد است. دهلی نو به طور مشترک توسط دولت فدرال هند و دولت محلی دهلی اداره می‌شود و هم پایتخت کشور و هم NCT دهلی است. این شهر همچنین مرکز منطقه پایتخت ملی است که در سال ۱۹۸۵ به عنوان یک منطقه برنامه‌ریزی بین‌ایالتی ایجاد شد. دهلی میزبان رویدادهای مهمی مانند بازی‌های آسیایی ۱۹۵۱ و ۱۹۸۲، اجلاس جنبش عدم تعهد ۱۹۸۳، جام جهانی هاکی مردان ۲۰۱۰، بازی‌های مشترک‌المنافع ۲۰۱۰، اجلاس بریکس ۲۰۱۲، اجلاس گروه ۲۰ در ۲۰۲۳ و یکی از میزبانان اصلی جام‌های جهانی کریکت ۲۰۱۱ و ۲۰۲۳ بوده است.