چالوس
چالوس یکی از شهرهای استان مازندران در شمال ایران است که در جلگه میانی کرانه دریای خزر و در بخش غربی این استان واقع شده است. این شهر به دلیل موقعیت جغرافیایی، طبیعت زیبا، و آب‌وهوای معتدل و مرطوب، یکی از مقاصد مهم گردشگری و جمعیتی در شمال ایران محسوب می‌شود. چالوس همچنین به واسطه تاریخ، فرهنگ، و تنوع قومی و زبانی خود، جایگاه ویژه‌ای در منطقه دارد.
وجه تسمیه
نام چالوس از ترکیب دو واژه طبری «چا» یا «چال» (به معنای گودال) و «لوس» (به معنای لجن) شکل گرفته که در زبان محلی می‌تواند به «گودال لجنی» یا «گودال باتلاقی» اشاره داشته باشد. برخی نیز پسوند «اوس» را که در جاینام‌های غرب مازندران رایج است، به معنای «محافظ» تفسیر کرده و چالوس را «محافظ گودال» می‌دانند؛ گودالی که به روستاهای کوهپایه‌ای قدیمی اشاره دارد. همچنین شباهت این واژه با «هِلِس» (نام دیگر یونان به معنای زیرین‌ترین) و کاربرد پسوند «اوس» در عناوین یونانی، از دیگر احتمالات ریشه‌شناسی نام این شهر است.
مردم‌شناسی
قومیت و جمعیت
بیشتر ساکنان چالوس از بومیان کلارستاق با تبار طبری هستند که ریشه در قوم باستانی تپوری دارند. این قوم در گذشته در سرزمینی شامل شهرهایی چون آمل، چالوس، و رویان زندگی می‌کردند. مهاجرانی از گیلان و کردستان نیز بخشی از جمعیت را تشکیل می‌دهند؛ کردهای خواجوند در دوره قاجار به این منطقه تبعید شدند و گیلانی‌های شرقی در دوره پهلوی برای کار در کارخانه حریربافی و کشاورزی به چالوس آمدند. بر اساس آمار سال ۱۴۰۲، جمعیت چالوس به ۱۰۵,۰۱۵ نفر رسیده و این شهر پرجمعیت‌ترین شهر غرب مازندران و پنجمین شهر پرجمعیت استان است.
زبان
زبان غالب مردم چالوس، طبری کلارستاقی است که گویشی از زبان مازندرانی و زیرمجموعه گویش طبری رویانی محسوب می‌شود. این گویش در مناطق وسیعی از نور تا تنکابن رواج دارد و در گذشته زبان حاکمان اسپهبد رویان بوده است. در نواحی شرقی چالوس نیز گویش کجوری طبری رایج است. مهاجران گیلانی‌زبان نیز به گویش شرقی گیلکی سخن می‌گویند.
اقلیم
چالوس به دلیل نزدیکی به دریای مازندران از آب‌وهوایی معتدل و مرطوب برخوردار است. دمای تابستان بین ۲۴ تا ۳۵ درجه و در زمستان بین ۸ تا ۱۵ درجه سانتی‌گراد متغیر است. با این حال، پدیده گرمایش جهانی این منطقه را تحت تأثیر قرار داده و میانگین دما افزایش یافته، میزان بارش از بیش از ۱۰۰۰ میلی‌متر به ۷۲۲ میلی‌متر کاهش یافته است.
زیرساخت‌ها و ارتباطات
چالوس از طریق جاده چالوس و آزادراه تهران-شمال به تهران و کرج متصل است. آزادراه تهران-شمال که قطعات ۱ و ۴ آن فعال و قطعه ۲ در حال ساخت است، نقش مهمی در دسترسی به این شهر دارد. طرح‌های آزادراهی دیگری مانند آمل-نور-چالوس و چالوس-تنکابن نیز در دست بررسی یا تصویب هستند.
از نظر اداری، شهرداری چالوس در سال ۱۳۳۰ تأسیس شد و در سال ۱۴۰۲ درجه شهرداری آن به ۹ ارتقا یافت.