گرگان

گرگان یکی از شمال ایران و مرکز استان گلستان و شهرستان گرگان است. این شهر در گذشته و تا سال 1316 استرآباد نامیده می‌شد و پس از آن به گرکان تغییر نام یافت. نام جدید از شهر گرگان قدیم که به زبان عربی جرجان خوانده می‌شد، گرفته شده است. جرجان زمانی شهری آباد و مهم در نزدیکی شهر گنبد کاووس امروزی بوده است که اکنون ویرانه‌های آن در حوالی امام‌زاده یحیی بن زید قرار دارد.

برج گرگان

اطلاعات شهر
کشور:	ایران
استان:	گلستان
شهرستان:	گرگان
بخش:	مرکزی
نام(های) پیشین:	استرآباد
جمعیت:	۳۵۰٬۶۷۶ نفر (1395)
رشد جمعیت:	2.8
تراکم جمعیت:	272 نفر بر کیلومتر مربع
مساحت:	۶۴ کیلومتر مربع
ارتفاع:	۱۷۶ متر
شهردار:	سید محمدرضا سیدالنگی
پیش‌شمارهٔ تلفن:	۰۱۷
شناسهٔ ملی خودرو:	ایران ۵۹
میانگین دما:	۱۷.۸ درجه سلسیوس
میانگین بارش:	۵۸۳.۸ میلی‌متر
روزهای یخبندان:	۱۴.۴ روز

در شهریورماه سال 1376 با تاسیس استان گلستان، شهر گرگان به‌عنوان مرکز این استان شناخته شد. گرگان پرجمعیت‌ترین و وسیع‌ترین شهر، استان گلستان و بیست و چهارمین شهر ایران براساس جمعیت است.

نام گذاری

این شهر در ابتدا استرآباد نامیده می‌شد. تا اینکه به دستور رضاشاه پهلوی در سفری که در سال ۱۳۰۵ به منطقه مازندران و گرگان داشت، تغییر نام صورت گرفت. طبق آن چیزی که در سفرنامه­ سپهبد فرج‌­الله بهرامی به رشته­ تحریر درآمده، درواقع رضاشاه بعد از دیدار از برج گنبد قابوس می‌گوید: «چون گرگان نام تاریخی و اسم قدیم این ناحیه است، امر دادم به هیئت دولت ابلاغ نمایند، که «استرآباد» را بعدازاین، به‌نام قدیمی و تاریخی این ناحیه «گرگان» بنامند،‌ زیرا مدت‌هاست که این اسم،‌ از این دشت و ناحیه، منتزع و متروک مانده است».

البته اولین بار در فرمانی در تاریخ ۱ دی ۱۳۱۱ منطقه استرآباد و صحرا به گرگان و دشت تغییر نام داده شد. از آن تاریخ به بعد کم‌کم نام استرآباد از میان رفت و عملاً از سال ۱۳۱۴ به بعد در نشریات و مطبوعات نام استرآباد دیده نشد. سرانجام در ۲۰ شهریور ۱۳۱۶ به تصویب فرهنگستان «استرآباد» به «گرگان» تغییر یافت.

۲۰ شهریور به عنوان سالروز تغییر نام استرآباد به گرگان به عنوان روز گرگان نام گرفته است، از این رو هر ساله جشنی برای پاسداشت آن با مشارکت مردم و شهرداری گرگان به عمل می‌آید.

جغرافیا

موقعیت

شهر گرگان در موقعیت جغرافیایی ۳۶ درجه و ۵۰ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۲۵ دقیقه طول شرقی، در شمال رشته‌کوه‌های البرز و جنوب شرقی دریای خزر قرار دارد. ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۷۶ متر است. گرگان از غرب با شهرستان کردکوی، از شرق با شهرستان علی‌آباد کتول از شمال با شهرستان آق قلا و از جنوب با شهرستان‌های شاهرود و دامغان همسایه است.

اقلیم

شهر گرگان اقلیم معتدل دارد، هر چند در تابستان نسبتاً گرم و شرجی است. میانگین بیشینهٔ دمای سالانه در گرگان ۲۲٫۹ درجه سلسیوس و کمینه آن ۱۲٫۷ درجه سلسیوس است. سردترین ماه سال دی و گرم‌ترین آن تیر است. میانگین بارش سالانه در شهر گرگان ۵۸۳٫۸ میلی‌متر است. میانگین بیشینه رطوبت نسبی ۸۵٪ و کمینهٔ رطوبت نسبی ۵۳٪ است. باد در گرگان غالباً از غرب و جنوب غرب می‌وزد و میانگین سرعت آن ۲٫۴ نات (هر نات ۱۸۵۰ متر در ساعت) است. شهر گرگان سالانه به‌طور میانگین ۱۴٫۴ روز یخبندان دارد.

مردم‌شناسی

قومیت

در شهر گرگان اقوام متعددی زندگی می‌کنند. گرگانی‌ها، سادات استرآبادی، طبری‌ها (مازنی‌ها و کتول‌ها)، بلوچ‌ها، کُردها، سیستانی‌ها، ترک‌ تباران (آذربایجانی‌ها، قزلباش‌ها، ترکمن‌ها و قزاق‌ها)، و مهاجرانی از دیگر استان‌های کشور همچون سمنان و خراسان از ساکنان گرگان هستند. در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۱ شماری از قزاق‌ها از شوروی به ایران مهاجرت کرده و در گنبد کاووس، بندر ترکمن و گرگان ساکن شدند و محل سکونتشان در هر سه شهر قزاق‌محله نام گرفت. برخی از قزاق‌ها در سال ۱۳۷۰ هنگام تشکیل کشور قزاقستان به آنجا برگشتند. بعضی ترکمن‌ها نیز در دهه‌های اخیر از شهرهای اطراف به گرگان مهاجرت کرده‌اند. در سال ۱۳۸۳ جمعیت ترکمن‌ها در گرگان ۲۵۱۹ نفر بود. مردم گرگان از نظر آداب و رسوم و سنن و به‌ویژه زبان در پیوند با استان همجوار مازندران هستند.

زبان

مردم بومی شهرستان گرگان به چهار گویش طبری گرگانی، فارسی گرگانی، گویش زیارتی و گویش کتولی صحبت می‌کنند که سه گویش طبری گرگانی، گویش کتولی و گویش زیارتی زیرمجموعهٔ زبان مازندرانی است و گویش فارسی گرگانی زیرمجموعهٔ گویش‌های فارسی-مازندرانی است که تحت تأثیر زبان مازندرانی قرار دارد.

1. طبری گرگانی: این گویش در نواحی غربی گرگان صحبت می‌شود.
2. فارسی گرگانی: این گویش در نواحی شرقی گرگان صحبت می‌شود.
3. گویش زیارتی: این گویش در نواحی جنوبی گرگان صحبت می‌شود.
4. گویش کتولی: این گویش در نیمهٔ شرقی گرگان به مرکزیت نوده ملک صحبت می‌شود.

مذهب

اکثریت شهر گرگان را شیعیان (٩٨%) تشکیل می‌دهند. ترکمن‌ها (که اکثرا مهاجر هستند) و اقلیتی کوچکی از جمعیت گرگان را تشکیل می‌دهند غالباً پیرو مذهب سنی حنفی هستند. جمعیت تقریبی اهل سنت در گرگان که اکثرا ترکمن هستند در حدود ۱ تا ٢ درصد است.

جمعیت

براساس سرشماری ۱۳۹۵ شهر گرگان با جمعیت ۳۵۰٬۶۷۶ نفر بیست و چهارمین شهر پرجمعیت ایران است. رشد جمعیت گرگان در بین سال‌های ۷۵ تا ۸۵، ۲٫۲% و در بین سال‌های ۸۵ تا ۹5، ۲٫۸% بوده است؛ از این منظر گرگان در بین شهرهای «با نرخ رشد جمعیت زیاد» در ایران طبقه‌بندی می‌شود. مهاجرت‌های درون‌استانی و برون‌استانی از دلایل افزایش جمعیت گرگان هستند.