خلیج فارس

تصویر هوایی ناسا از خلیج فارس.

خلیج فارس (شاخاب پارس یا دریای پارس)، نام آبراه پراهمیتی در جنوب کشور ایران و آسیای غربی قرار دارد. خلیج فارس در امتداد دریای عمان، از شمال به ایران، از غرب به کویت و عراق، از جنوب به عربستان، قطر و امارات متحد عربی و عمان محدود شده است. مساحت خلیج فارس حدود ۲۳۷٬۴۷۳ کیلومتر مربع است، طول آن از شرق به غرب حدود ۹۰۰ کیلومتر و عرض متوسط آن در بیشترین حالت ۲۵۰ کیلومتر است و پس از خلیج مکزیک و خلیج هادسون سومین خلیج بزرگ جهان به‌حساب می‌آید.

خلیج فارس از شرق و از طریق تنگهٔ هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد، و از سمت غرب به دلتای رودخانهٔ اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانهٔ بزرگ و پر آب دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود.

عمق خلیج فارس در عمیق‌ترین نقطه آن، حدوداً ۹۰ متر است. هشت کشور با خلیج فارس مرز آبی دارند، اما در این میان سواحل شمالی خلیج فارس تماماً در جغرافیای سیاسی ایران قرار دارند. به سبب وجود منابع طبیعی سرشار نفت و گاز در خلیج فارس و سواحل آن، این آبراهه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی مهم و راهبردی بشمار می‌آید.

نام تاریخی این پهنه آبی، همواره با نام‌ سرزمین ایران پیوند داشته و در زبان‌های گوناگون، ترجمه یا معادل «خلیج فارس، بحر فارس و دریای پارس» بوده‌است. همچنین در تمام سازمان‌های بین‌المللی نام رسمی این آبراهه، «خلیج فارس» است، سازمان آب‌نگاری بین‌المللی به جای عبارت خلیج فارس از از نام «خلیج ایران» استفاده کرده و آن دو را معادل هم دانسته‌است. برخی از کشورهای عربی در دهه‌های اخیر با تحریک کشورهای غربی و اولین بار انگلیس، شروع به تحریف نام خلیج فارس کرده و از واژهٔ جعلی خلیج عربی یا تنها خلیج استفاده کرده‌اند.

خلیج فارس دارای مناطق ماهی‌گیری فراوان، صدف‌های مروارید فراوان و آب‌سنگ‌های پهناور (عمدتاً صخره‌ای و گاهی مرجانی) است، اما بوم‌شناسی آن به‌دلیل صنعتی شدن و نشت آلودگی‌های نفتی آسیب دیده‌است.

خلیج فارس در حوضهٔ خلیج فارس است که منشأ نوزیستی دارد و مربوط به فرورانش صفحهٔ عربستان در زیر رشته‌کوه زاگرس است. آبگیری کنونی این حوضه آبی، ۱۵۰۰۰ سال پیش به‌دلیل عقب‌نشینی یخچالی هولوسن و بالا آمدن سطح آب دریاها آغاز شده است.