مریخ

مریخ یا بهرام یا مارس، چهارمین سیاره از خورشید است که می‌توان از آن به عنوان یکی از برجسته ترین اجرام در منظومه شمسی نیز یاد کرد؛ چراکه مریخ شباهت زیادی به زمین در خصوص امکان وجود حیات میکروبی دارد و همین باعث شده تا همیشه مورد توجه دانشمندان و کاوشگران فضایی بوده باشد.

سیاره مریخ

مریخ در یک مدار طولانی‌تر و با سرعتی کمتر از زمین به دور خورشید می‌چرخد. هر یک بار گردش این سیاره به دور خورشید معادل ۶۸۷ شبانه‌روز زمین طول می‌کشد و طول شب و روز آن از زمین کمی طولانی‌تر است.

نام فارسی این سیاره بهرام و نام عربی-یونانی آن مِریخ است. در کتاب‌های قدیمی فارسی آن را "فلک شحنهٔ" پنجم و سایس رواق پنجم نیز نامیده‌اند.

مشخصات کلی

• نام: مریخ (مارس)
• موقعیت در منظومه شمسی: چهارمین سیاره از خورشید
• قطر: 6,779 کیلومتر (تقریباً نصف قطر زمین)
• جرم: 6.42 × 10^23 کیلوگرم (تقریباً 10% جرم زمین)
• فاصله از خورشید: حدود 227.9 میلیون کیلومتر
• مدت زمان چرخش به دور خورشید (سال مریخ): 687 روز زمینی
• مدت زمان چرخش به دور خود (روز مریخ): 24.6 ساعت
• مدار: بیضوی با انحراف نسبی کم

جو و سطح مریخ

مریخ دارای جوی نازک و عمدتاً از دی‌اکسید کربن تشکیل شده است. سطح این سیاره خشک و سنگی با ویژگی‌های زمین‌شناختی متنوعی است.

فشار جوی

فشار سطحی مریخ حدود 0.6 درصد فشار جو زمین در سطح دریا است.

دمای سطحی

دمای سطحی مریخ به شدت متغیر است و می‌تواند از 20 درجه سانتیگراد در روز تا منفی 125 درجه سانتیگراد در شب تغییر کند.

سطح

مریخ دارای ویژگی‌های زمین‌شناختی متنوعی است که شامل بزرگ‌ترین آتشفشان در منظومه شمسی (المپوس مونس)، دره‌های عظیم (ولی مارینریس)، و بسترهای رودخانه‌های خشک شده می‌شود.

جو مریخ نازک و رقیق است و از چندین گاز تشکیل شده است.

ترکیب جو

• دی‌اکسید کربن: 95.3%
• نیتروژن: 2.7%
• آرگون: 1.6%
• اکسیژن: 0.13%
• سایر گازها: شامل بخار آب و دیگر گازهای نادر

اثر گلخانه‌ای

مریخ دارای اثر گلخانه‌ای ضعیفی است که دمای سطح آن را کمی افزایش می‌دهد، اما به دلیل نازک بودن جو، این اثر بسیار محدود است.

حرکت‌های مداری و چرخشی

مدار

مدار مریخ بیضوی است و فاصله آن از خورشید در نقاط مختلف مدار متفاوت است که این امر موجب تغییرات دمایی قابل توجهی می‌شود.

چرخش

مریخ تقریباً به همان سرعت زمین به دور خود می‌چرخد و مدت زمان یک روز مریخی فقط کمی بیشتر از یک روز زمینی است.

آب و یخ در مریخ

مریخ دارای یخ‌های قطبی است که عمدتاً از دی‌اکسید کربن یخ‌زده (یخ خشک) و همچنین آب یخ‌زده تشکیل شده است. علاوه بر این، شواهدی از وجود آب مایع در گذشته دور مریخ وجود دارد که نشان می‌دهد این سیاره ممکن است روزگاری دارای شرایط مناسب برای زندگی بوده باشد.

اکتشافات و مأموریت‌های فضایی

از دهه 1960 میلادی، مریخ موضوع مطالعه و کاوش فضایی بوده است. برخی از مهم‌ترین مأموریت‌ها عبارتند از:

• مارینر 4 (Mariner 4): اولین مأموریت موفق به مریخ توسط ناسا در سال 1965.
• وایکینگ 1 و 2 (Viking 1 & 2): دو مأموریت ناسا در سال 1976 که شامل مدارگرد و فرودگر بودند.
• مارس پث‌فایندر (Mars Pathfinder): مأموریت ناسا در سال 1997 که اولین مریخ‌نورد، سوجورنر (Sojourner) را به مریخ برد.
• روح و فرصت (Spirit & Opportunity): دو مریخ‌نورد ناسا که در سال 2004 به مریخ فرستاده شدند و اطلاعات ارزشمندی از سطح مریخ به دست آوردند.
• کنجکاوی (Curiosity): مریخ‌نورد ناسا که در سال 2012 به مریخ رسید و همچنان فعال است.
• پرسیویرنس (Perseverance): مریخ‌نورد جدید ناسا که در سال 2021 به مریخ رسید و در حال بررسی بیشتر سطح این سیاره است.

مأموریت‌های آینده و چشم‌انداز

مأموریت‌های آینده به مریخ شامل برنامه‌هایی برای مطالعه دقیق‌تر سطح، جو و تاریخچه زمین‌شناسی آن و همچنین آماده‌سازی برای مأموریت‌های انسانی به مریخ است. برخی از این برنامه‌ها عبارتند از:

مأموریت‌های بازگشت نمونه

• مأموریت‌هایی که هدف آنها جمع‌آوری و بازگرداندن نمونه‌های خاک و سنگ از مریخ به زمین است.

مأموریت‌های انسانی

• پروژه‌های آینده مانند برنامه‌های ناسا و اسپیس‌ایکس برای فرستادن انسان به مریخ در دهه‌های آینده.

مأموریت‌های اسپیس‌ایکس

استارشیپ

اسپیس‌ایکس، به رهبری ایلان ماسک، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای ارسال انسان به مریخ با استفاده از سفینه فضایی استارشیپ دارد. این پروژه با هدف ایجاد کلونی انسانی در مریخ و بررسی امکان زندگی بلندمدت انسان در این سیاره در حال توسعه است.

منابع معتبر

• ناسا (NASA): Venus
• آژانس فضایی اروپا (ESA): Venus Express
• وبسایت علمی بریتانیایی (Britannica): Venus
• وبسایت رسمی اسپیس ایکس (Space X): MARS & BEYOND