پارچه
پارچه لایه‌ای نرم و انعطاف‌پذیر است که از شبکه‌ای از نخ‌ها یا الیاف طبیعی یا مصنوعی تشکیل شده‌است. نوع نخ‌ها یا الیاف و ساختار آنها خصوصیات فیزیکی پارچه را تعیین می‌کند.
پارچه‌ها از روش‌های بافت تاری-پودی، بافت حلقوی (کش‌بافی یا قلاب بافی)، روش‌های بی‌بافت، و گره زدن تولید می‌شوند. از نظر مواد به کار رفته، انواع پارچه‌ها شامل پنبه‌ای (نخی)، پشمی، ابریشمی و غیره هستند. بازار بزازها به بخشی از بازار اطلاق می‌شود که پارچه‌فروشی‌ها در آن قرار دارند.
نخستین بار، پارچه پنبه‌ای در حدود ۱٬۹۰۰ سال پیش از میلاد توسط تمدن دره سند در آسیای جنوبی بافته شد. بازار جهانی منسوجات در سال ۲۰۱۹، ۹۶۱٫۵ میلیارد دلار ارزش داشت و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ به ۱۳۵۰٫۲۴ میلیارد دلار برسد.
کارکرد
منسوجات کاربردهای متنوعی دارند، از جمله در پوشاک، کیف و سبد، فرش، اثاثیه، سایه‌بان پنجره، حوله، رومیزی، تخت، و هنرهای تزئینی. در محیط کار، منسوجات در فرآیندهای صنعتی و علمی مانند فیلترینگ استفاده می‌شوند. کاربردهای دیگر شامل تولید پرچم، کوله‌پشتی، چادر، تور، دستمال، پارچه تمیزکننده، وسایل حمل و نقل مانند بالن، کایت، بادبان و چتر نجات هستند.
پیشینهٔ بافت پارچه در ایران
کاوش‌های اخیر نشان داده‌است که ایرانیان از پیشگامان بافندگی پارچه بوده‌اند. در دورهٔ دوم سنگ (عصر حجر میانین)، ساکنان ایران باستان با فنون پارچه‌بافی آشنا بودند. شواهدی همچون سفال‌ها و مهره‌های باستانی که بیش از هشت هزار سال قبل از میلاد قدمت دارند، این واقعیت را تأیید می‌کنند. کاوش‌های کارلتون کن در غار کمربند نزدیک دریای کاسپین، نشان داد که اقوام ایرانی از همان آغاز غارنشینی، پشم گوسفند و بز را به‌صورت پارچه می‌بافتند. آزمایش‌های کربن ۱۴ قدمت این پارچه‌ها را به ۶۵۰۰ سال قبل از میلاد برمی‌گرداند.
لنگرها و دوک‌هایی که در حفاری‌های مختلف به‌دست آمده‌اند، گواه وجود کارگاه‌های بافندگی در ایران کهن هستند. باستان‌شناسانی چون گیرشمن و فیلیس اکرمن تأیید می‌کنند که عمر این دوک‌ها و لنگرها با نخستین آثار سکونت انسان در فلات ایران مطابقت دارد. در دورهٔ تمدن شوش (۴۵۰۰ سال قبل از میلاد)، فن پارچه‌بافی به کمال رسیده بود. نمونه‌هایی از پارچه‌های آن دوره در موزه لوور موجود است.
انواع پارچه
پارچه‌های شناخته شده در بازار سنتی ایران:
- چیت (= پارچهٔ پنبه‌ای و نقش داری که بیشتر مزین به نقش گل‌های کوچک و بزرگ بود)
- چلوار (= پارچهٔ پنبه‌ای سفید و آهار دار و بسیار پر مصرفی که از آن پیراهن و زیرجامه و ملحفه و روبالشی تهیه می‌کردند)
- کرباس (= کرباس یا کرپاس، پارچهٔ پنبه‌ای سفید و درشت بافت که غالباً زنان و مردان روستایی از آن جامه می‌ساختند و برای کفن نیز به کار می‌رفت)
- متقال (= پارچهٔ پنبه‌ای سفید شبیه به کرباس اما از آن لطیف تر)
- کتان (= پارچه‌ای که از الیاف ساقهٔ کتان ساخته می‌شود. کتان گیاه علفی یکساله‌ای است دارای برگ‌های سبز مات و ساقهٔ متشکل از الیاف نرم و بلند. از این الیاف نخ کتانی هم به دست می‌آورند)
- مخمل (= پارچه‌ای نخی یا ابریشمی که یک روی آن صاف و روی دیگر دارای پرزهای لطیف و نزدیک به هم و به یک سو خوابیده‌است)
- حریر (= پارچهٔ ابریشمی نازک) وال، تور، فاستونی
- ململ (= نوعی پارچهٔ نخی لطیف و نازک و سفید)
- ماهوت (= پارچه‌ای ضخیم تمام پشم، نرم، کمی براق، با سطح پرز دار)
- کریشه (پارچهٔ سبک نخی دارای گل‌های برجسته)
- کلوکه (= پارچهٔ نخی که بیشتر برای چادر مشکی بکار می‌رفت)
- کرپدوشین (= یا کربدوشین پارچه‌ای از خانوادهٔ کرپ که از ابریشم خام بافته می‌شد)
- آغبانو (= پارچه‌ای نازک و پنبه‌ای که بیشتر برای چارقد و چادر به مصرف می‌رسید)
- گاباردین (= نوعی پارچهٔ معتبر و مرغوب انگلیسی که بیشتر به مصرف کت و شلوار مردانه می‌رسد)
- دبیت (= پارچه‌ای نخی که بیشتر آستر لباس و رویهٔ لحاف می‌شد و نوع علی اکبری آن از همه مرغوب تر بود. حاج علی اکبر شخصی بود که دبیت را به کارخانه‌های دبیت بافی لندن سفارش می‌داد)
- مخمل‌های کاشان
- زربفتهای کاشان (= پارچه‌های زربفتی که در کاشان بافته می‌شود)
- زربفتهای یزد (= زربفت‌هایی که به دست زنان زردشتی یزد بافته می‌شد)
- بورسا (= بروسا یکی از بندرهای معروف ترکیه‌است که محصولات ابریشمی آن شهرت جهانی داشت)
- شال‌های کشمیر (= این شال‌ها را به تقلید از شال‌های کشمیر با پشم شتر در کرمان می‌بافتند)
- پارچه‌های زری دوزی شدهٔ اصفهان
- قدک نخی قزوین
- عبای لار.
- شیرشکری
- بادیس
- (جین)
- ساتن
- پاتیست
- کرپ ژرژت
- موسلین
- ژرسه
- دنیم
- پوپلین
- حوله‌ای
همچنین در سال‌های اخیر نام‌ها و دسته‌های دیگری در بازار ایران بکار گرفته می‌شود. این القاب و اسامی در ادبیات رایج بازار، توسط فروشندگان و خیاطان به وفور استفاده می‌شود که به شرح زیر است:
- پارچه تریکو (= که با خلوص پنبه متفاوت یافت می‌شود و معمولاً برای تولید تیشرت استفاده می‌شود)
- پارچه ریون (= جنس نخ آن از الیاف مصنوعی است و گزینه مناسب برای تولید لباس‌های زنانه است)
- پارچه دیور (= با نخ پلی استر بافته می‌شود و گزینه خوبی برای انواع لباس است)
پارچه فاستونی که بیشتر مناسب کت شلوار است و بافته شده از پشم می‌باشد.
دوران‌های تاریخی بافندگی در ایران
در دوران مادها و هخامنشیان، پارچه‌بافی به ویژه در زمینهٔ بافت پارچه‌های ابریشمی و پشمی نرم و لطیف، مشهور بود. در دورهٔ ساسانیان، بافندگی به اوج عظمت خود رسید و آثار زیادی از این دوره در موزه‌ها و کلیساهای غربیان حفظ شده‌است.
در دورهٔ اسلامی، صنعت بافندگی با چالش‌های بسیاری مواجه شد، اما در دوران سلاجقه هنر پارچه‌بافی دوباره شکوفا شد. در دوره صفویان، پارچه‌بافی به اوج شکوه و بلندی خود رسید و آثار فاخر بسیاری از آن دوره باقی مانده‌است.
با سقوط صفویان و در دوران افشاریه، زندیه و قاجاریان، صنعت پارچه‌بافی رو به افول گذاشت. در دوره قاجاریه، با ورود پارچه‌های ارزان اروپایی، این صنعت در ایران دچار رکود شد و بسیاری از صنعتگران دست از کار کشیدند.