ارتش جمهوری اسلامی ایران
ارتش جمهوری اسلامی ایران (آجا) سازه اصلی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران را شکل می‌دهد. وظیفه اصلی ارتش «حفاظت از استقلال و تمامیت ارضی کشور» است. امروزه ارتش ایران از ۴ نیروی زمینی، نیروی دریایی، نیروی هوایی و نیروی پدافند هوایی تشکیل می‌شود که به‌همراه سپاه پاسداران و نیز فرماندهی انتظامی، مجموعه نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌دهند. هم‌اکنون سرلشکر سیدعبدالرحیم موسوی، فرماندهی کل ارتش را برعهده دارد.
پیشینه شکل‌گیری ارتش کلاسیک در ایران، به سال ۱۲۹۹ و تأسیس ارتش شاهنشاهی ایران توسط رضاشاه پهلوی بازمی‌گردد. این سازمان در پی وقوع انقلاب ۱۳۵۷، ابتدا به ارتش ملی ایران سپس به ارتش جمهوری اسلامی ایران تغییر نام داد، سپس نیروی دریایی شاهنشاهی ایران (در قالب نیروی دریایی ارتش) و نیروی هوایی شاهنشاهی ایران (تحت عنوان نیروی هوایی ارتش) زیرمجموعه ارتش درآمد.
انقلاب ۱۳۵۷ و ارتش جمهوری اسلامی ایران
روز ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، پس از انقلاب ۱۳۵۷ و آغاز به کار دولت موقت، بنا به پیشنهاد جناح نظامی انقلاب، سرلشکر محمدولی قرنی در سمت نخستین رئیس ارتش ملی اسلامی ایران پس از انقلاب قرار گرفت. «بقا یا انحلال ارتش» یکی از بحث برانگیزترین موضوعات در چند ماه نخست پس از پیروزی انقلاب بود. برخی از گروه‌های چپ مانند حزب توده، مجاهدین خلق و چریک‌های فدائی خلق به همراه گروه ملی‌گرای جبهه دموکراتیک ملی ایران با برگزاری تظاهرات‌های مختلف به دنبال انحلال ارتش و تشکیل «ارتش خلقی» بودند؛ اما امام خمینی و دولت موقت بر پاکسازی و بقای ارتش تأکید داشتند.
پس از چند ماه مناقشه سرانجام رهبر جمهوری اسلامی در روز ۲۶ فروردین ۱۳۵۸ به صورت قاطع از ارتش حمایت کرد و در جمع پرسنل پادگان فرح‌آباد که به ملاقات او آمده بودند، گفت:
.من اعلام می‌کنم که اگر کسی با ارتش ما مخالفت امروز بکند، با اسلام مخالفت کرده‌است؛ با پیغمبر اسلام مخالفت کرده‌است. امروز ارتش، ارتش طاغوتی نیست؛ ارتش محمدی است.
در همین راستا در روز ۲۸ فروردین نام ارتش از ارتش ملی اسلامی ایران به «ارتش جمهوری اسلامی ایران» تغییر یافت. خمینی نیز در همان روز پیامی منتشر کرد و روز ۲۹ فروردین را روز ارتش اعلام کرد. در قسمتی از آن پیام آمده بود:
روز چهارشنبه ۲۹ فروردین روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با ساز و برگ به رژه بپردازند و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی و ملت بزرگ ایران و حضور خود را برای فداکاری در راه استقلال و حفظ مرزهای کشور اعلام نمایند.
روز ۲۹ فروردین در تقویم رسمی ایران روز ارتش نامگذاری شده و هر ساله در این روز گردان‌های ارتش در سراسر کشور مراسم رژه برگزار می‌کنند.
فهرست فرماندهان ارتش در طول جنگ
| جایگاه | درجه | نام | نهفتندوران تصدی | |
|---|---|---|---|---|
| آغاز تصدی | پایان تصدی | |||
| رئیس ستاد مشترک | سرتیپ | ولی‌الله فلاحیجانشین رئیس ستاد مشترک | آغاز جنگ | ۷ مهر ۱۳۶۰ |
| سرتیپ | قاسمعلی ظهیرنژاد | ۹ مهر ۱۳۶۰ | ۳ آبان ۱۳۶۳ | |
| سرهنگ | اسماعیل سهرابی | ۳ آبان ۱۳۶۳ | ۱۳ اردیبهشت ۱۳۶۷ | |
| سرتیپ | علی شهبازی | ۱۳ اردیبهشت ۱۳۶۷ | پایان جنگ | |
| فرمانده نیروی زمینی | سرتیپ | قاسمعلی ظهیرنژاد | آغاز جنگ | ۹ مهر ۱۳۶۰ |
| سرهنگ | علی صیاد شیرازی | ۹ مهر ۱۳۶۰ | ۱۱ مرداد ۱۳۶۵ | |
| سرهنگ | حسین حسنی سعدی | ۱۱ مرداد ۱۳۶۵ | پایان جنگ | |
| فرمانده نیروی هوایی | سرهنگ | جواد فکوری | آغاز جنگ | ۲۱ شهریور ۱۳۶۰ |
| سرهنگ | محمدحسین معین‌پور | ۲۱ شهریور ۱۳۶۰ | ۴ آذر ۱۳۶۲ | |
| سرهنگ | هوشنگ صدیق | ۴ آذر ۱۳۶۲ | ۱۰ بهمن ۱۳۶۵ | |
| سرهنگ | منصور ستاری | ۱۰ بهمن ۱۳۶۵ | پایان جنگ | |
| فرمانده نیروی دریایی | ناخدا یکم | بهرام افضلی | آغاز جنگ | ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۲ |
| ناخدا یکم | اسفندیار حسینی | ۱۰ اردیبهشت ۱۳۶۲ | ۶ تیر ۱۳۶۴ | |
| ناخدا یکم | محمدحسین ملک‌زادگان | ۶ تیر ۱۳۶۴ | پایان جنگ | |
مأموریت و وظیفه‌ها
مأموریت اصلی ارتش جمهوری اسلامی ایران، آمادگی و مقابله در برابر هرگونه تجاوز نظامی علیه استقلال و دفاع از منافع کشور و تمامیت ارضی نظام جمهوری اسلامی ایران است. بنابر ماده هفتم قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، مصوب مهرماه ۱۳۶۶، مأموریت و وظایف ارتش به صورت زیر است:
- آمادگی و مقابله در برابر هرگونه تجاوز نظامی علیه استقلال، تمامیت ارضی، نظام جمهوری اسلامی ایران و منافع کشور.
- همکاری با نیروی انتظامی و سپاه پاسداران، در مقابله با اشرار، یاغیان، قاچاقچیان، تجزیه‌طلبان و جریانات برانداز نظام، در مواقع ضروری و بنا به‌دستور.
- آمادگی جهت همکاری با سپاه پاسداران در کمک به ملل مسلمان و مستضعفِ غیرمعارض با جهان اسلام، در دفاع از خود، در برابر تهدید و تجاوز نظامی، بنا به درخواست آنان و بنا به دستور.
- در اختیار قرار دادن افرادی که در استخدام ارتش هستند و تجهیزات فنی آنها، بنا به درخواست دولت در اجرای اصل ۱۴۷ قانون اساسی و با رعایت کامل موازین عدل اسلامی، در حدی که بنا به تشخیص شورای عالی دفاع، به آمادگی رزمی ارتش آسیبی وارد نشود.
- سازماندهی، آموزش، تجهیزات و گسترش نیروهای زمینی، هوایی و دریایی، متناسب با امکانات و تهدیدات، برای انجام مأموریت‌های محوله.
- تلاش مداوم و مستمر در جهت حاکمیت کامل فرهنگ و ضوابط اسلامی در ارتش و وزارت دفاع و سازمان‌های وابسته به آنها.
- آماده نمودن مردم برای دفاع مسلحانه از کشور و نظام جمهوری اسلامی، در چهارچوب قانون خدمت وظیفه عمومی.
- کمک به سپاه پاسداران، در آموزش و سازماندهی.
- اقدامات لازم در جهت نیل به خودکفایی در کلیه زمینه‌ها از قبیل؛ صنعتی، آموزشی، تدارکاتی، اطلاعاتی، روش‌ها و سازماندهی.
- اقدامات لازم در زمینه کسب اطلاع از اوضاع، رویدادها و تحولات سیاسی-نظامی آشکار و نهان منطقه و جهان و ارزیابی مستمر تهدیدات و توان رزمی دشمنان بالفعل و بالقوه.
- تلاش مداوم و مستمر در جهت حفظ و صیانت ارتش و وزارت دفاع و سازمان‌های وابسته به آنها، در زمینه‌های امنیتی.
- ایجاد تسهیلات لازم برای همکاری سپاه پاسداران با ارتش، در مواقع ضروری که شورای عالی دفاع تعیین می‌نماید.