جمهوری خودمختار نخجوان
جمهوری خودمختار نخجوان (به ترکی آذربایجانی: Naxçıvan Muxtar Respublikası) یا در اختصار نخجوان، یک منطقه خودمختار و جدا افتاده از کشور جمهوری آذربایجان است. این منطقه به صورت یک برونبوم در قلمروی اصلی آذربایجان قرار دارد و مساحتی بالغ بر ۵۵۰۲.۷۵ کیلومتر مربع دارد و جمعیت نخجوان حدود ۴۵۹٬۶۰۰ نفر برآورد میشود.
جغرافیا
نخجوان بهصورت یک منطقه محصور در خشکی است که از شرق و شمال با ارمنستان، از جنوب غربی با ایران و از غرب با ترکیه هممرز است. این منطقه تنها جمهوری خودمختار در جمهوری آذربایجان است که دارای مجلس قانونگذاری مستقل و منتخب میباشد.
نخجوان منطقهای نیمهبیابانی است که بهصورت جداافتاده از بخش اصلی جمهوری آذربایجان قرار دارد و بین آن و بخش اصلی کشور، خاک ارمنستان واقع شده است.
مرز نخجوان با ارمنستان را کوهستان زنگزور تشکیل میدهند و در سمت دیگر، رودخانه ارس حد مرز این منطقه با ایران است. در این رودخانه، سد ارس قرار دارد که منبع تأمین آب برای کشاورزی در نخجوان است. همچنین، سد برقآبی ساخته شده بر روی این رودخانه، برق مورد نیاز هر دو کشور ایران و آذربایجان را تولید میکند.
تاریخچه
شهر نخجوان و منطقه اطراف آن تاریخچهای طولانی دارد که به حدود ۱۵۰۰ پیش از میلاد بازمیگردد. نخجوان در گذشته بخشی از استان تاریخی واسپوراکان در قلمرو پادشاهی ارمنستان بود. طی قرون متمادی، این منطقه میان امپراتوریهای مختلفی مانند ایران، ارمنستان، مغولها و ترکها محل رقابت و نزاع بوده است.
در قرن شانزدهم، منطقه نخجوان به قلمرو ایران صفوی پیوست. در اواسط قرن هجدهم، خاننشین نیمهمستقل نخجوان در این منطقه شکل گرفت. پس از جنگ ایران و روسیه و عهدنامه ترکمانچای در سال ۱۸۲۸، نخجوان از ایران به امپراتوری روسیه واگذار شد.
پس از انقلاب فوریه ۱۹۱۷ در روسیه، نخجوان تحت اداره کمیته ویژه قفقاز حکومت موقت روسیه قرار گرفت. سپس بخشی از جمهوری دموکراتیک فدراتیو قفقاز شد که در سال ۱۹۱۸ منحل گردید. پس از آن، منطقه نخجوان و نواحی همجوار آن بین جمهوری تازهتأسیس ارمنستان و جمهوری دموکراتیک آذربایجان به شدت مورد مناقشه قرار گرفت.
در ژوئن ۱۹۱۸، نخجوان توسط نیروهای عثمانی اشغال شد. طبق قرارداد آتشبس مودروس، عثمانیها موظف شدند نیروهای خود را از قفقاز خارج کنند تا نیروهای بریتانیایی جایگزین شوند. بریتانیا در آوریل ۱۹۱۹، اداره نخجوان را به ارمنستان سپرد، اما قیامهای مردمی آذربایجانیها مانع از کنترل کامل ارمنستان بر منطقه شد.
در ژوئیه ۱۹۲۰، بلشویکها بر منطقه مسلط شدند. در نوامبر همان سال، روسیه بلشویکی و جمهوری آذربایجان هر دو تأکید کردند که نخجوان همراه با مناطق ناگورنو-قرهباغ و زنگزور بخشی «جدانشدنی» از ارمنستان هستند. با این حال، در ۱۶ مارس ۱۹۲۱، پس از انجام همهپرسی، حکومت بلشویکی جمهوری خودمختار نخجوان را تأسیس کرد که از سال ۱۹۲۴ جزئی از جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان شد.
وضعیت معاصر
در ژانویه ۱۹۹۰، نخجوان اعلام استقلال کرد تا اعتراض خود را نسبت به سرکوب جنبش ملی در آذربایجان نشان دهد. یک سال بعد، یعنی در ۱۹۹۱، این منطقه بهعنوان جمهوری خودمختار نخجوان، بخشی از جمهوری مستقل آذربایجان باقی ماند.
امروزه نخجوان به جز جمعیت اندکی از روسها، کاملاً همگن و عمدتاً شامل جمعیت آذربایجانی است؛ در حالی که تا حدود یک قرن پیش، منطقهای با ترکیب قومی آذربایجانی و ارمنی به شمار میرفت.