ارس
ارس یکی از مهم‌ترین رودخانه‌های مرزی ایران است که در شمال غربی کشور قرار دارد. این رودخانه با طولی بیش از ۱۰۷۲ کیلومتر، نقش حیاتی در تعیین مرزهای جغرافیایی، اقتصادی و فرهنگی منطقه ایفا می‌کند. رود ارس از کوه‌های آناتولی در ترکیه سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از ارمنستان و آذربایجان، به دریای خزر می‌ریزد.
بخش بزرگی از رود ارس، مرز طبیعی بین ایران و جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهد.
تاریخچه اسم ارس
در منابع فارسی این رودخانه به نام «ارس»، در ترکی استانبولی «آراس» و در ترکی آذربایجانی «آراز» شناخته می‌شود. همچنین در زبان ارمنی این رود به «آراکس» معروف است.
واژهٔ فارسی «ارس» و معادل‌های یونانی و ارمنی آن احتمالاً از واژهٔ مادی «اَرَخس» *Araxs مشتق شده‌اند که ریشه در نیاایرانی *Raxša- به معنای «تیزرو» و «سریع جریان» دارد.
در نوشته‌های باستانی یونانی، این رود با نام eἈράξης (آراکسس) ثبت شده‌است. همچنین در اسناد ارمنی، واژهٔ «Eraskʿ» دیده می‌شود. در منابع گرجی، واژهٔ «Raḵšī» نیز ثبت شده‌است.
در سنن ارمنی، این رود به آراست، نوهٔ بزرگ خاندان افسانه‌ای ارمنیِ هایک، مرتبط دانسته شده‌است. این نام بعدها در زبان یونانی به Araxes تغییر یافته و به فرهنگ کورا-ارسی اشاره دارد؛ تمدنی پیش از تاریخ که در دره کورا و ارس شکوفا شده بود. با این حال، در برخی از متون مانند تاریخ هرودوت، رود ولگا نیز با نام Araxes شناخته شده است. همچنین در فصل هشتم انئید اثر ویرژیل، این رود با نام خشم در پل آمده است، پس از آنکه رومی‌ها با ساختن پلی بر روی آن توانستند بر دشمن پیروز شوند. برخی بر این باورند که ارس با دو رود پیشون و گیهون که در فصل دوم کتاب مقدس ذکر شده‌اند مرتبط است.
ویژگی‌های جغرافیایی
رود ارس یکی از طولانی‌ترین رودخانه‌های مرزی ایران است و دارای دبی متوسط سالانه حدود ۴۰۰ متر مکعب در ثانیه است. این رودخانه از مناطق مختلفی عبور می‌کند که شامل کوهستان‌های سنگلاخی و دشت‌های وسیع است. در مسیر خود، ارس از چندین دریاچه و تالاب می‌گذرد و به عنوان یکی از منابع اصلی آب منطقه شناخته می‌شود. شرایط اقلیمی منطقه و میزان بارندگی تاثیر زیادی بر دبی و جریان این رودخانه دارند.
اهمیت تاریخی
رود ارس در طول تاریخ نقش مهمی در تعیین مرزهای سیاسی و نظامی منطقه ایفا کرده است. این رودخانه به عنوان مرز طبیعی بین امپراتوری‌های مختلف و کشورها مورد استفاده قرار گرفته است. در دوران امپراتوری‌های باستانی مانند هخامنشیان و ساسانیان، رود ارس یکی از مرزهای مهم بود و در قراردادهای مرزی و معاهدات صلح نیز نقش داشته است. همچنین در دوره‌های مختلف تاریخی، ارس به عنوان مسیر تجاری و نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
رود ارس در پی عهدنامه ترکمانچای از اول اسفند ۱۲۰۶ به عنوان مرز ایران و امپراتوری روسیه برگزیده شد و تمامی مناطق شمال این رود از ایران جدا و به خاک روسیه افزوده شد.
بعدها ایران و اتحاد جماهیر شوروی با همکاری همدیگر سدی در ناحیه پلدشت به نام سد ارس بنا کردند. سپس سد خداآفرین به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث شد و هم‌اکنون سد قیز قلعه‌سی به صورت مشترک با جمهوری آذربایجان بر روی رود ارس احداث می‌شود. بر روی ارس تا کنون پنج پل نیز ساخته شده‌است که عبارتند از: پل آهنی جلفا، پل شوسه جلفا، پل پلدشت و پل‌های خداآفرین در مرز جمهوری آذربایجان و پل نوردوز در مرز ارمنستان می‌باشند.
کاربردهای اقتصادی و اجتماعی
رود ارس نقش حیاتی در اقتصاد منطقه دارد. این رودخانه منبع اصلی آب برای کشاورزی، شرب و صنعت در مناطق اطراف خود است. سدها و پروژه‌های آبیاری متعددی بر روی رود ارس و شاخه‌های آن ساخته شده‌اند تا بهره‌وری از منابع آبی افزایش یابد. از جمله این سدها می‌توان به سد خداآفرین و سد ارس اشاره کرد که با هدف تولید برق، آبیاری و کنترل سیلاب‌ها احداث شده‌اند. کشاورزی در مناطق اطراف ارس بسیار پررونق است و محصولات متنوعی مانند غلات، میوه‌ها و سبزیجات در این مناطق کشت می‌شود.