دولت اول جمهوری اسلامی ایران

دولت اول جمهوری اسلامی ایران، نخستین دولت ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران است که با آراء مستقیم مردم ایران انتخاب شده است. پس از انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۵۸)، ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان نخستین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد.

اعضای هیئت دولت اول جمهوری اسلامی ایران

این دولت در روز دوشنبه ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ شروع به کار کرد و در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ توسط مجلس شورای اسلامی منحل شد.

اختلاف دولت و مجلس

پس از انتخاب اکبر هاشمی رفسنجانی به ریاست مجلس شورای اسلامی در 29 تیر 1359 و سوگند ابوالحسن بنی صدر در 31 تیر 1359 در مجلس، مسئله معرفی و انتخاب نخست وزیر در میان طیف‌های مختلف سیاسی آغاز شد.

در این زمان، تنها نهادی که در اختیار نیروهای پیرو خط امام قرار نداشت ریاست جمهوری بود. بنی صدر نیز به این مسئله واقف بود و سعی می‌کرد موقعیت تضعیف شده جناح خود را با انتخاب یک نخست وزیر که به نیروهای خط امام به ویژه حزب جمهوری اسلامی وابسته نباشد بهبود بخشد. حزب جمهوری اسلامی نیز با تمام توان در صدد بود که نخست وزیر پیشنهادی و مورد نظرش مقام نخست وزیری را در اختیار بگیرد. لذا، با این زمینه‌ها و پیش‌فرض‌ها به سرعت مسئله انتخاب نخست وزیر به یک معضل بزرگ و مهم سیاسی تبدیل شد و بیشتر از آنچه که انتظار می‌رفت به طول انجامید و تا آخر شهریور 1359 همه مسائل را تحت‌الشعاع خود قرار داد.

اولین شخصی که بنی صدر به عنوان نامزد نخست وزیری اعلام کرد سید احمد خمینی بود. احتمالاً هدف بنی صدر از مطرح کردن سید احمد خمینی برای مقام نخست وزیری و نوشتن نامه به امام خمینی (ره) در این زمینه یک ترفند سیاسی بود تا ابتکار عمل را از مجلس بگیرد و مجلس را در مقابل عمل انجام شده قرار بدهد، چون اگر امام خمینی (ره) این پیشنهاد را می‌پذیرفت، مجلس نیز چاره‌ای جز پذیرفتن نظر ایشان نداشت، اما برخورد امام خمینی (ره) به قدری قاطع بود که بنی صدر از پیشنهاد خود صرف نظر کرد. حضرت امام در جواب نامه بنی صدر نوشتند:

«بسمه تعالی

بنا ندارم اشخاص منسوب به من متصدی این امور شوند. احمد خدمتگزار ملت است و در این مرحله با آزادی بهتر می‌تواند خدمت کند.

والسلام علیکم

روح‌الله الموسوی الخمینی»

لذا، بنی صدر پس از منتفی‌ شدن پیشنهاد اولش در روز پنجم مرداد 1359 مصطفی میرسلیم را به مجلس معرفی کرد.

پس از معرفی میرسلیم به مجلس مشخص شد که نمایندگان تمایلی به انتخاب او ندارند و شاید در این مرحله رجایی را مدنظر داشتند، ولی هنوز او مطرح نشده بود. بنی صدر با اطلاع از این نظر نمایندگان در ششم مرداد نامۀ دیگری به مجلس نوشت و در آن از نمایندگان خواست که فعلاً اخذ رأی تمایل نسبت به نخست وزیری میرسلیم را مسکوت بگذارند.

سر انجام، در روز شنبه 18 مرداد 1359، محمد‌علی رجایی به عنوان نخست وزیر به مجلس معرفی شد و بنی صدر ناچاراً وی را در 19 مرداد به مجلس برای اخذ رأی تمایل معرفی کرد. رأی‌گیری در 20 مراد ماه 1359 صورت گرفت و رجایی با 153 رأی موافق، 24 رأی مخالف و 19 رأی ممتنع از مجلس رأی اعتماد گرفت.

هیئت دولت

مقام	نام	آغاز تصدی	پایان تصدی	حزب سیاسی
نخست‌وزیر	محمدعلی رجایی	۲۰ مرداد ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	معلمان ایران
رئیس دفتر نخست‌وزیر	حسن عسگری‌راد	شهریور ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
سخنگوی دولت	بهزاد نبوی	۲۶ آذر ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	مجاهدین انقلاب
وزیران
وزیر آموزش و پرورش	محمدجواد باهنر	۴ آذر ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
	ایرج شگرف نخعی	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر ارشاد ملی	عباس دوزدوزانی	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مجاهدین انقلاب
وزیر امور اقتصادی و دارایی	سید محسن نوربخش	شهریور ۱۳۵۹	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	مستقل
	حسین نمازی	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر امور خارجه	محمدکریم خداپناهی	شهریور ۱۳۵۹	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	مستقل
	محمدعلی رجایی	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	۱۴ تیر ۱۳۶۰	معلمان ایران
	میرحسین موسوی	۱۴ تیر ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر بازرگانی	محمدصادق اسلامی	شهریور ۱۳۵۹	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	جمهوری اسلامی
	حسین کاظم‌پور اردبیلی	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر بهداری	هادی منافی	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر پست، تلگراف و تلفن	محمود قندی	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۷ تیر ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
	غلامحسین دلجو	۸ تیر ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر دادگستری	ابراهیم احدی	۱۴ آبان ۱۳۵۹	۱۰ دی ۱۳۵۹	مستقل
	سید محمد اصغری	۲۵ خرداد ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر دفاع ملی	جواد فکوری	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	نظامی
وزیر راه و ترابری	موسی کلانتری	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۷ تیر ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
	احمد امری	تیر ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
وزیر صنایع و معادن	محمدرضا نعمت‌زاده	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر فرهنگ و آموزش عالی	حسن عارفی	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر کار و امور اجتماعی	غلامعلی معتمدی	شهریور ۱۳۵۹	۱۴ آبان ۱۳۵۹	جمهوری اسلامی
	سید محمد میرمحمدصادقی	۱۴ آبان ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
وزیر کشاورزی و عمران روستایی	محمد سلامتی	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مجاهدین انقلاب
وزیر کشور	محمدرضا مهدوی کنی	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	روحانیت مبارز
وزیر مسکن و شهرسازی	محمدشهاب گنابادی	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مجاهدین انقلاب
وزیر نفت	محمدجواد تندگویان	۳ مهر ۱۳۵۹	۹ آبان ۱۳۵۹	مستقل
	سید حسن سادات	۱۱ آبان ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
وزیر نیرو	حسن عباس‌پور	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۷ تیر ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
	محمود مقدم	۸ تیر ۱۳۶۰	۲۳ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
وزیران مشاور
وزیر مشاور در امور اجرایی	بهزاد نبوی	شهریور ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مجاهدین انقلاب
رئیس سازمان برنامه و بودجه	موسی خیر	۳ مهر ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
رئیس سازمان بهزیستی کشور	محمدعلی فیاض‌بخش	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	۷ تیر ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
	سید حسین شهرستانی	۸ تیر ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
معاونان نخست‌وزیر
معاون سیاسی	محمد هاشمی رفسنجانی	شهریور ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
معاون امور حقوقی و مجلس	سید احمد اشرف اسلامی	۱۹ فروردین ۱۳۶۰	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
معاون امور طرح‌ها و برنامه‌ها	عبدالله جاسبی	۱۸ آذر ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور	مصطفی کتیرایی	شهریور ۱۳۵۹	۲۶ فروردین ۱۳۶۰	ا. ا. مهندسین
	علی‌اکبر سلیمی جهرمی	۲۶ فروردین ۱۳۶۰	۷ تیر ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
	سید محمدباقر سخایی	۸ تیر ۱۳۶۰	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی	محمود کریمی نوری	۷ مهر ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
رئیس دفتر اطلاعات و تحقیقات نخست‌وزیری	خسرو تهرانی	شهریور ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
رئیس سازمان اوقاف	حبیب‌الله عسگراولادی	۲۰ مرداد ۱۳۵۹	۱۶ فروردین ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
	محمدرضا اعتمادیان	۱۶ فروردین ۱۳۶۰	۲۶ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی
رئیس سازمان تربیت بدنی	مصطفی داوودی	شهریور ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	مستقل
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست	تقی ابتکار	۲۰ مرداد ۱۳۵۹	اسفند ۱۳۵۹	مستقل
	رضاحسین میرزاطاهری	اسفند ۱۳۵۹	۱۴ مرداد ۱۳۶۰	جمهوری اسلامی

رویدادهای مهم

از جمله رویدادهای مهم در این دولت می‌توان به شروع دفاع مقدس، رویدادهای ۱۴ اسفند ۱۳۵۹ و تظاهرات ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ اشاره کرد.