سلطان مسعود غزنوی
سلطان مسعود غزنوی متولد 388 ه.ق در غزنین به عنوان پادشاه ایران در سلسله غزنویان بود. سلطان مسعود غزنوی در تاریخ 421 ه.ق بعد از محمد غزنوی به پادشاهی رسید و تا تاریخ 432 ه.ق حکومت کرد. در این مدت مرکز حکومت او غزنین بود. سرانجام بعد از سلطان مسعود غزنوی، محمد غزنوی به پادشاهی رسید.
| سلطان مسعود غزنوی | |
|---|---|
| تاریخ تولد: | 388 ق |
| محل تولد: | غزنین |
| تاریخ فوت: | 432 ق |
| محل فوت: | رباط ماریگله، واقع در بین راه غزنه به لاهور |
| علت مرگ: | او به وسیله شورشیان محاصره شد و عاقبت به دست سپاهیان دستگیر و کشته شد. |
| محل دفن: | غزنین |
| سلسله: | غزنویان |
| قلمرو: | کشورهای کنونی افغانستان، شمال غرب هند، قسمتی از پاکستان و شرق ایران |
| مرکز حکومت: | غزنین |
| شاه قبلی: | محمد غزنوی |
| شاه بعدی: | محمد غزنوی |
| آغاز سلطنت: | 421 ق |
| پایان سلطنت: | 432 ق |
| نام پدر: | سلطان محمود |
| همسر(ها): | ساره خاتون، دختر عمادالدوله ابوکالیجار |
| فرزند(ان): | شهاب‌الدوله مودود، بهاءالدوله علی، جمال‌الدوله فرخزاد، ظهیرالدوله ابراهیم، مجدود، مردان‌شاه، ایزدیار، سعید |
با مرگ سلطان محمود غزنوی بنا بر وصیت محمود، پسرش محمد جانشین او شد، اما مسعود که همواره خود را جانشین بر حق پدر می‌دانست، با حمایت امیران و لشکریان محمد، توانست بدون جنگ او را اسیر و کور سازد و خود تمام امور را به دست گیرد.
دوره سلطنت او درگیر توطئه‌های گوناگون درباریان و کشمکش‌های دائم بین کسانی بود که از عهد محمود، در دیوان و درگاه نفوذ یافته بودند؛ که به نزاع پدریان و پسریان شهرت یافت. از جمله کارهایی که برای سلطان، باعث بدنامی شد، اقدام عجولانه وی در توقیف و اعدام خواجه حسن میکال نیشابوری معروف به حسنک وزیر بود.
طوایف سلجوقی برای سلطان مسعود در تمامی خراسان گرفتاری‌هایی به وجود آورده بودند. بعد از چند درگیری، سلطان مسعود پیمان صلحی امضا کرد که مطابق مفاد این پیمان نساء، باورد، فراوه و تمام بیابان‌های اطراف به ترکمانان واگذار شد. اما صلح دیری نپایید و مجدداً نزاع میان دو طرف درگرفت. سرانجام سلطان مسعود در حصار دندانقان شکست خورد و خراسان را از دست داد.
وی برای جبران شکست دندانقان، راهی هند شد. اما در میان راه با شورش سپاهیان خود که به خزاین او طمع کرده بودند رو به رو شد. شورشیان امیر محمد، برادرش را که ده سال پیش مسعود او را از سلطنت برکنار و کور کرده بود، به سلطنت نشاندند. مسعود، سرانجام در محلی به نام رباط ماریگله، به وسیله شورشیان محاصره شد و عاقبت به دست سپاهیان دستگیر و کشته شد. با مرگ مسعود، اگر چه حکومت غزنویان در خارج از ایران و نیز در ولایت غزنه دوام یافت، اما در مسیر حوادث بعدی ایران تأثیری نداشت به یک معنی حکومت آن‌ها در ایران منقرض شد.
قلمرو
در منابع قلمرو حکومت سلطان مسعود غزنوی 'کشورهای کنونی افغانستان، شمال غرب هند، قسمتی از پاکستان و شرق ایران' ذکر شده است.
درگذشت
سلطان مسعود غزنوی سرانجام در تاریخ 432 ه.ق در رباط ماریگله، واقع در بین راه غزنه به لاهور درگذشت که علت مرگ او در منابع 'او به وسیله شورشیان محاصره شد و عاقبت به دست سپاهیان دستگیر و کشته شد.' ذکر شده است. محل دفن او، غزنین می‌باشد.