شبهجزیره کامچاتکا
شبهجزیره کامچاتکا (به روسی: полуостров Камчатка) منطقهای کوهستانی و آتشفشانی در شرق دور روسیه است. این شبهجزیره به طول تقریبی ۱۲۵۰ کیلومتر و مساحتی حدود ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع، میان اقیانوس آرام در شرق و دریای اختسک در غرب قرار دارد. کامچاتکا به علت قرارگیری بر روی حلقه آتش، یکی از فعالترین نقاط جهان از نظر فعالیتهای آتشفشانی و زمینلرزه است.
جغرافیا
کامچاتکا بخشی از «کرای کامچاتکا» (منطقه اداری فدرال) در فدراسیون روسیه است و همراه با جزایر کماندورسکی و جزیره کاراگینسکی مجموعه این واحد اداری را تشکیل میدهد. جمعیت منطقه عمدتاً در مناطق جنوبی و مرکزی متمرکز است و پایتخت آن، پتروپاولوفسک-کامچاتسکی، در خلیج آواچا واقع در ساحل اقیانوس آرام قرار دارد. جمعیت کامچاتکا حدود ۳۲۲٬۰۷۹ نفر (تا ۲۰۱۴) است که اکثریت آن را روسها تشکیل میدهند و حدود ۱۳۰۰۰ نفر از اقوام بومی مانند کوریاکها هستند. بیش از نیمی از جمعیت در پتروپاولوفسک-کامچاتسکی (179,526 نفر در 2010) و شهر مجاور یلیزوفو (39,569 نفر در 2010) زندگی میکنند. راههای دسترسی عمدتاً محدود به مسیرهای خاکی و شنریزی شده است. تنها یک بزرگراه آسفالت، مناطق جنوبی و پرجمعیتتر را به مناطق مرکزی متصل میکند.
شبهجزیره کامچاتکا در شرق دور روسیه واقع شده و یکی از بزرگترین شبهجزیرههای شمال شرق آسیا بهشمار میرود. در امتداد سواحل شرقی آن، گودال اقیانوسی کوریل–کامچاتکا با عمقی بالغ بر ۹۶۰۰ متر در کف اقیانوس امتداد دارد.
کامچاتکا از نظر زمینریختشناسی منطقهای کوهستانی است که به دو رشتهکوه اصلی تقسیم میشود:
- رشتهکوه مرکزی (سرِدینی): این رشتهکوه ستون فقرات شبهجزیره را تشکیل داده و بهصورت شمالی-جنوبی در امتداد مرکز آن کشیده شده است. رشتهکوه مرکزی از کوهها و آتشفشانهای خاموش و فعال متعددی تشکیل شده که مرز طبیعی میان درهی مرکزی و دشتهای غربی را شکل میدهند.
- رشتهکوه شرقی (وستوچنی): این رشته در امتداد سواحل شرقی و نزدیک به اقیانوس آرام واقع شده و عمدتاً محل قرارگیری آتشفشانهای فعال است.
بین این دو رشتهکوه، دره میانی یا دشت مرکزی قرار دارد که رودخانه کامچاتکا از شمال غرب آواچا سرچشمه گرفته و در امتداد این دره به سمت شمال جریان یافته و پس از انحنایی به سمت شرق، در اوست-کامچاتسک به اقیانوس میریزد.
زمینشناسی
شبهجزیره کامچاتکا بخشی از مرز برخوردی صفحات زمینساختی اقیانوس آرام و اوراسیا است و در مسیر یک زون فرورانش فعال قرار دارد. این موقعیت موجب پیدایش آتشفشانها، چشمههای آبگرم، فعالیتهای ژئوترمال، و همچنین زمینلرزههای شدید در منطقه شده است.
آتشفشانها
کامچاتکا یکی از فعالترین مناطق آتشفشانی جهان است. بیش از ۱۶۰ آتشفشان در این شبهجزیره ثبت شدهاند که دستکم ۲۹ مورد از آنها فعال هستند. بسیاری از این آتشفشانها بهصورت مخروطهای متقارن و باشکوه ظاهر میشوند و به نمادهایی طبیعی از زیبایی آتشفشانی زمین بدل شدهاند.
برخی از مهمترین آتشفشانهای منطقه عبارتاند از:
- کلیوچفسکایا سوپکا: با ارتفاع ۴۷۵۰ متر، بلندترین آتشفشان فعال نیمکره شمالی است.
- کورنوتسکی: که از نظر زیبایی ظاهری، یکی از زیباترین آتشفشانهای جهان شناخته میشود.
- آواچینسکی، کوریاکاسکی، و کوزلسکی: سه آتشفشان معروف که از شهر پتروپاولوفسک قابل مشاهده هستند.
دره آبفشانها در منطقه حفاظتشده کرونوتسکی، یکی از معدود مناطق فعال ژئوترمال جهان با دهها چشمه و فورانگر آبگرم است. هرچند بخشی از آن در سال ۲۰۰۷ بهدلیل رانش زمین تخریب شد، اما همچنان بخش بزرگی از آن فعال و تماشایی باقی مانده است.
زمینلرزهها
موقعیت کامچاتکا در کنار گودال کوریل–کامچاتکا، که زون فرورانش فعالی میان صفحه اقیانوس آرام و صفحه اوراسیا است، این منطقه را به یکی از مهمترین نواحی لرزهخیز جهان تبدیل کرده است.
در طول تاریخ، کامچاتکا شاهد چندین زمینلرزه بسیار قدرتمند بوده است. در ۱۶ اکتبر ۱۷۳۷، زمینلرزهای با بزرگای حدود ۹.۳ ریشتر منطقه را لرزاند که از جمله قویترین زمینلرزههای ثبتشده تاریخ بشمار میآید. زلزله بزرگ دیگری در ۴ نوامبر ۱۹۵۲ با قدرت ۸.۲ ریشتر روی داد که موجب وقوع سونامیهای ویرانگر در سواحل غربی اقیانوس آرام شد. در سالهای اخیر نیز، لرزشهای شدیدی گزارش شدهاند، از جمله زلزلهای به قدرت ۷.۷ ریشتر در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۷ در ۲۰۲ کیلومتری شرق نیکلسکویه و زمینلرزهای مهیب به بزرگی ۸.۷ تا ۸.۸ ریشتر که در ۳۰ ژوئیه ۲۰۲۵ در عمق ۲۱ کیلومتری و در فاصله ۱۱۹ کیلومتری شرق-جنوبشرقی پتروپاولوفسک رخ داد. این زلزلهها اغلب با فعالیتهای آتشفشانی یا رانشهای زمینی گسترده همراهاند و منشأ سونامیهایی در مقیاس منطقهای یا حتی فرااقیانوسی میشوند.
آبوهوا
شبهجزیره کامچاتکا دارای اقلیمی سرد، مرطوب و متغیر است که تحت تأثیر عرض جغرافیایی بالا، مجاورت با اقیانوس آرام و دریای اختسک، و پستیبلندیهای کوهستانی شکل گرفته است. بیشتر مناطق آن دارای اقلیم زیرقطبی با زمستانهای طولانی و سرد و تابستانهای کوتاه و معتدل هستند. در مناطق مرتفع، شرایط به سمت اقلیم قطبی و یخچالی میل میکند. جریان سرد اویاشیو و بادهای شمالی نیز باعث خنکتر شدن هوا در طول سال میشوند.
تفاوت دمایی در بخشهای مختلف کامچاتکا بسیار چشمگیر است. سواحل شرقی، بهویژه در جنوب مانند پتروپاولوفسک، زمستانهایی با میانگین منفی ۸ درجه و تابستانهایی با دمای حدود ۱۵ تا ۱۷ درجه دارند، در حالیکه مناطق داخلی مانند کلیوچی در زمستان دمایی تا منفی ۴۰ درجه را تجربه میکنند. حضور مداوم مه، ابر، و رطوبت، باعث کاهش دامنه نوسانات دمایی روزانه در مناطق ساحلی شده و شرایطی پایدار اما نمناک ایجاد کرده است.
کامچاتکا یکی از پربارانترین مناطق روسیه است و بارش سالانه در برخی مناطق شرقی آن تا ۲۵۰۰ میلیمتر میرسد. بارشها عمدتاً در پاییز و زمستان رخ میدهند و بهصورت برف سنگین، بیشتر نواحی را برای ماهها زیر پوشش سفید فرو میبرند. در بخشهای شمالی پایایخبندان وجود دارد، اما در جنوب بهدلیل دمای ملایمتر و پوشش برف عمیق، خاک چندان یخزده نمیماند. تأثیر فعالیتهای آتشفشانی نیز در گرم نگهداشتن برخی نواحی، بهویژه پیرامون چشمههای آبگرم، کاملاً محسوس است.
تاریخچه
پیش از ورود روسها، کامچاتکا محل زندگی اقوام بومی چون ایتلمن، کوریاک، و آلیوتور بود. همچنین، اقوام آینو نیز در جنوب این شبهجزیره ساکن بودند. ورود روسها در قرن ۱۷ میلادی آغاز شد. ولادیمیر اتلسوف، کاوشگر روس، در سال ۱۶۹۷ اولین کاوش جامع در منطقه را انجام داد و پس از آن شهرهایی چون نژنه-کامچاتسک و بولشرِتسک تأسیس شدند.
در دوران شوروی، منطقه کاملاً نظامی شد و تا سال ۱۹۸۹ ورود شهروندان شوروی و تا ۱۹۹۰ ورود خارجیان به آن ممنوع بود. شهر ویلیوچینسک به عنوان پایگاه زیردریاییهای نیروی دریایی اقیانوس آرام شوروی تأسیس شد.
حیاتوحش و گیاهان
تنوع زیستی در کامچاتکا فوقالعاده بالاست. از جمله ویژگیهای آن میتوان به وجود خرس قهوهای کامچاتکا با تراکم بالا (۳–۴ خرس در هر ۱۰۰ کیلومتر مربع در منطقه کرونوتسکی)، گرگ توندرا، روباه قطبی، سیاهگوش سیبری، گوزن شمالی، و گوسفند برفی کامچاتکا اشاره کرد.
در میان پرندگان، عقاب دریایی استلر، عقاب طلایی و شاهین جیرفالک، و گونههای بیشماری از پرندگان دریایی و کرانهنشین حضور دارند.
کامچاتکا مهمترین زیستگاه آزاد ماهیان اقیانوس آرام است، شامل همه ۶ گونه سالمون آنادرموس (چینوک، کوهو، چام، سیما، صورتی، و ساکای). تخمین زده میشود که یکپنجم تمام ماهیان سالمون اقیانوس آرام از این منطقه سرچشمه بگیرند. دریاچه کوریل بزرگترین محل تخمریزی ساکای در اوراسیاست.
در آبهای اطراف، گونههای مختلف نهنگ (نهنگ آبی، گوژپشت، اسپرم و...)، خوکهای دریایی، شیرهای دریایی، گرازهای دریایی، و فکهای نواری دیده میشوند. همچنین، تنوع بینظیری از ماهیان و جانوران صدفدار از جمله خرچنگ کامچاتکا، ماهی روغن، ماهی هالیبوت، و اسکوئید در آبهای اطراف یافت میشوند.
گردشگری
کامچاتکا به سرزمین آتش و یخ معروف است. طبیعت بکر، چشمههای آبگرم، آتشفشانها، دریاچههای یخزده و حیاتوحش غنی، کامچاتکا را به مقصدی منحصربهفرد برای طبیعتگردان و ماجراجویان تبدیل کرده است. از جمله فعالیتهای گردشگری میتوان به ماهیگیری ورزشی، کوهنوردی، هلیاسکی، اسنوبورد، سورتمهسواری با سگهای شمالی و حتی موجسواری اشاره کرد.
مناطقی مانند دره آبفشانها در منطقه حفاظتشده کرونوتسکی و دریاچه کوریل در جنوب، از جمله جاذبههای طبیعی منحصربهفرد شبهجزیره هستند.
با توجه به جمعیت کم و زیرساختهای محدود، بیشتر مسیرهای گردشگری نیازمند تجهیزات ویژه و همراهی راهنمایان محلی است. پروژههای حفاظت از محیط زیست و مناطق حفاظتشده نیز در حال گسترش هستند.