طاهریان

طاهریان (۸۲۱ میلادی–۸۷۳ میلادی) نخستین حکومتی که پس از حمله اعراب، سلسله مستقلی را ساختند، طاهریان ایرانی تبار بودند. آنان از دیار دهقانان خراسان به به شمار می‌رفتند. در اوایل سده سوم ه‍. ق، طاهر بن حسین، یکی از سرداران مأمون خلیفه عباسی، از جانب او به منصب امیر بودن خراسان منصوب شد و نخستین حکومت مستقل ایرانی بعد از اسلام در ایران تشکیل و حکومت او به طاهریان معروف شد زیرا از خلافت مامون عباسی فرمانبرداری و اطاعت نکرد. در زمان طاهریان سه شهر مرو، نیشابور و بلخ به عنوان مرکز فرمانروایی طاهری انتخاب و امورات کشوری در آن‌ها گذرانده ‌می‌شد.

تصویر حاوی نقشه فرمانروایی سلسله طاهریان است

طاهریان در جنگ با خوارج در شرق ایران به پیروزی دست یافتند و سرزمین‌های دیگری مانند سیستان و قسمتی از فرارود را تحت تصرف خویش در‌آوردند. آن‌ها توانستند نظم و امنیت را در مرزها بر قرار و توازن را ایجاد کنند. گفته می‌شود که در زمان حکومت طاهری، به جهت اهمیت دادن آن‌ها به کشاورزی و عمران و آبادی، کشاورزان از آینده و روند پیشبرد محصولاتشان خیالی آسوده داشتند.

خلفای عباسی همچنین مناصب و حکومت بعضی از نواحی را نیز به اعضای خاندان طاهری واگذار کردند. از جملهٔ این اقدامات آن‌که اداره حرمین شریفین یا امارت شهر مکه را بر مناصب محمد بن‌عبدالله در بغداد افزود و امارت مرو، سرخس و خوارزم را به منصور بن طلحه، امارت هرات را به حسین بن عبدالله، امارت طبرستان را به سلیمان بن عبدالله و امارت جوزجان و طالقان را به پسر عمه اش واگذار کرد.

در زمان طاهریان قیام‌های بابک خرمدین و مازیار که به ترتیب در آذربایجان و طَبَرستان (مازندران) رخ داد، باعث شد که آن‌ها را از توجه به شرق ایران بازدارد. به همین دلیل خوارج طغیان کردند. آخرین امیر طاهری، محمد بن طاهر نیز فردی مقتدر نبود. در نتیجه حکومت طاهریان به تدریج رو به زوال رفت و سرانجام در میانه‌های سده سوم هجری به دست یعقوب لیث ویران شد.

تاریخ سیاسی

حکومت طاهریان در سال ۲۰۵ ه‌.ق توسط طاهربن حسین ملقب به ذوالیمینین تاسیس شد و تا سال ۲۵۹ دوام داشت.

طاهر بن حسین در سال (۱۸۱ ه‌.ق) از جانب علی بن عیسی، والی خراسان، به حکومت پوشنگ منصوب شد.

برخورد شدید او با خوارج و حمزة بن عبدالله خارجی و نیز همراهی او با هرثمه برای نبرد با رافع بن لیث به دستور‌ هارون‌الرشید باعث گزینش طاهر به فرماندهی سپاه مأمون شد. او درسال ۱۹۵ ه‌.ق برای رویارویی با علی بن عیسی سردار امین برگزیده شد که در نبردی در قسطانه نزدیک ری او را شکست و بر او غلبه کرد. در سال ۱۹۷ ه‌.ق نیز در راس سپاه مامون به محاصره یک ساله بغداد پرداخت؛ امین را دستگیر و به قتل رساند. در سال ۱۹۹ ه‌.ق برای فرونشاندن فتنه نصربن شبث خارجی به رقه در شام رفت و تا ۲۰۴ه‌.ق در آنجا بود. بعد از بازگشت از شام به عنوان رئیس شرطه بغداد انتخاب شد. بالاخره در سال ۲۰۵ه‌.ق مامون، ولایت خراسان را به او سپرد و بعدها امارت سیستان، کرمان، قوس، طبرستان، رویان و ری نیز زیر نظر او بود. اما سال بعد نام مامون را از خطبه‌ها‌ انداخت و برای او دعا نکرد و حتی در سکه‌ها نیز نام او را ضرب نکرد و نوعی استقلال به هم رساند درنهایت پس از یکسال و شش ماه فرماروایی و زمامداری در خراسان در سال ۲۰۷ ه‌.ق دیده از جهان بست.

پس از طاهر، پسرش، عبدالله، از سوی مامون بر خراسان گماشته شد. او در سال ۲۱۶ ه‌.ق خوارج خراسان را ریشه‌کن کرد و پس از برقراری آرامش نیشابور را مرکز خلافت خود بنا نهاد.

وی از سوی خلفای بعدی، معتصم و واثق نیز حمایت گردید. او در خراسان بناهای زیادی ایجاد و وقف مردم کرد و به توسعه کشاورزی و آبیاری و حفر قنات پرداخت و کتابخانه بسیار گسترده و بزرگی نیز در نیشابور برای اهل کتاب به وجود آورد.

پس از درگذشت عبدالله، فرزندش طاهر، از طرف واثق به حکومت خراسان منصوب شد. در دوره او خوارج و عیاران بخش‌هایی از حکومت او را تصرف کردند.

در دوره زمامداری محمدبن طاهر (۲۲۸ -۲۵۹ ه‌.ق) حسن بن زید علوی در طبرستان در سال ۲۵۱ ه‌.ق خروج کرد و بر اکثر بلاد دیلم و گیلان مستولی شد و از طرفی یعقوب لیث نیز بعد از ضبط سیستان بخش‌هایی از خراسان را تصرف کرد و به هرات لشکر کشید و و الی محمدبن طاهر را از آنجا بیرون کرده پوشنگ را که دارالسلطنه طاهریان بود تصرف کرد بدین سان قلمرو طاهریان تجزیه شده محمد توسط یعقوب لیث صفاری دستگیر و در نهایت به دولت طاهریان پس از 52 سال زمامداری خاتمه داد.

فرمانروایان

#	نام				ولادت وفات	حکومت		توضیح
	نام دیهیمی	لقب	نام اصلی			آغاز	پایان	خویشاوندی	یادداشت
امارت طاهریان، ۸۲۱–۸۷۳
۱	طاهر بن حسین	ذوالیمینین، امیر، ملک، والی خراسان، خزاعی	طاهر		۷۷۵–۸۲۲	۸۲۱	۸۲۲	پسر حسین بن مصعب	سردار مأمون و نخستین امیر طاهریان
۲	طلحه بن طاهر	امیر، ملک، والی خراسان، خزاعی	طلحه		؟ - ۸۲۸	۸۲۲	۸۲۸	پسر طاهر بن حسین
۳	عبدالله بن طاهر	امیر، ملک، والی خراسان، خزاعی	عبدالله		۷۹۸–۸۴۴	۸۲۸	۸۴۴	پسر طاهر بن حسین	مقتدرترین امیر طاهریان
۴	طاهر بن عبدالله	ابوطیب، امیر، ملک، والی خراسان، خزاعی	طاهر		؟ - ۸۶۲	۸۴۴	۸۶۲	پسر عبدالله بن طاهر
۵	محمد بن طاهر	امیر، ملک، والی خراسان، خزاعی، خراسانی	محمد		؟ - ۹۱۰	۸۶۴	۸۷۲	پسر طاهر بن عبدالله	آخرین امیر طاهریان. توسط یعقوب لیث خلع شد