لیتوانی
لیتوانی (به لیتوانیایی: Lietuvos) به طور رسمی جمهوری لیتوانی کشوری در منطقه بالتیک اروپا است. لیتوانی در کرانه شرقی دریای بالتیک قرار دارد. این کشور با لتونی در شمال، بلاروس در شرق و جنوب، لهستان در جنوب و روسیه (استان کالینینگراد) در جنوب غرب هم‌مرز است. همچنین دارای مرز دریایی با سوئد در غرب است. لیتوانی با مساحتی بالغ بر ۶۵٬۳۰۰ کیلومتر مربع و جمعیتی معادل ۲.۸۶ میلیون نفر، کشوری نسبتاً کوچک و کم‌جمعیت به شمار می‌رود. پایتخت و بزرگترین شهر آن ویلنیوس است و دیگر شهرهای مهم آن عبارتند از کاوناس، کلایپدا، شیاولیا و پانه‌ویژیس.
| اطلاعات کشور | |
|---|---|
| نام کامل: | جمهوری لیتوانی |
| پایتخت: | ویلنیوس |
| زبان(های) رسمی: | لیتوانیایی |
| دین(ها): | مسیحیت 79.4%، بدون دین 6.1% |
| حکومت: | جمهوری |
| مساحت: | 65,300 کیلومتر مربع |
| جمعیت: | 2,886,515 نفر (2024) |
| شاخص توسعه انسانی: | 0.879 |
| واحد پول: | یورو (€) (EUR) |
| منطقه زمانی: | یوتی‌سی 2+، یوتی‌سی 3+ (ساعت تابستانه) |
| کد ایزو ۳۱۶۶: | LT |
| دامنه سطح‌بالا: | lt. |
تاریخ
هزاران سال است که سواحل جنوب شرقی دریای بالتیک محل سکونت قبایل مختلف بالت بوده است. در دهه ۱۲۳۰ میلادی، سرزمین‌های لیتوانی برای اولین بار توسط میندوگاس متحد شد و وی در تاریخ ۶ ژوئیه ۱۲۵۳ پادشاهی لیتوانی را تشکیل داد. گسترش و تحکیم بعدی قلمرو، منجر به شکل‌گیری دوک‌نشین بزرگ لیتوانی شد که تا قرن ۱۴ میلادی به بزرگترین کشور اروپا تبدیل گشت.
در سال ۱۳۸۶، دوک‌نشین بزرگ لیتوانی با تاج و تخت پادشاهی لهستان وارد اتحادیه شخصی بالفعل شد. این دو قلمرو در سال ۱۵۶۹ با تشکیل مشترک‌المنافع لهستان-لیتوانی که دولتی دوگانه و کنفدرال بود، متحد شدند. این اتحادیه که یکی از وسیع‌ترین و مرفه‌ترین کشورهای اروپا به شمار می‌رفت، بیش از دو قرن دوام آورد تا اینکه کشورهای همسایه به تدریج آن را در فاصله سال‌های ۱۷۷۲ تا ۱۷۹۵ تجزیه کردند و امپراتوری روسیه بخش اعظم قلمروی لیتوانی را به تصرف خود درآورد.
نزدیک به پایان جنگ جهانی اول، لیتوانی در سال ۱۹۱۸ اعلام استقلال کرد و جمهوری مدرن لیتوانی را بنیان گذاشت. در طول جنگ جهانی دوم، لیتوانی ابتدا توسط اتحاد جماهیر شوروی، سپس آلمان نازی اشغال شد و سرانجام در سال ۱۹۴۴ نیروهای شوروی مجدداً آن را به اشغال خود درآوردند. مقاومت مسلحانه لیتوانی علیه اشغال شوروی تا اوایل دهه ۱۹۵۰ ادامه داشت. در ۱۱ مارس ۱۹۹۰، یک سال پیش از فروپاشی رسمی اتحاد جماهیر شوروی، لیتوانی به‌عنوان اولین جمهوری شوروی با اعلام احیای استقلال خود، از این اتحادیه جدا شد.
جغرافیا
لیتوانی در منطقه بالتیک اروپا قرار دارد و مساحتی بالغ بر ۶۵٬۳۰۰ کیلومتر مربع را در بر می‌گیرد. این کشور میان عرض‌های جغرافیایی ۵۳ تا ۵۷ درجه شمالی و طول‌های جغرافیایی ۲۱ تا ۲۷ درجه شرقی واقع شده است.
لیتوانی دارای حدود ۹۹ کیلومتر خط ساحلی ماسه‌ای است که تنها ۳۸ کیلومتر آن رو به دریای آزاد بالتیک می‌باشد. این مقدار از دیگر کشورهای حوزه بالتیک کمتر است. بخش باقیمانده ساحل توسط شبه جزیره شنی کورونی پوشیده شده است. بندر اصلی لیتوانی برای دسترسی به آب‌های گرم، یعنی کلایپدا، در دهانه باریک تالاب کورونی قرار دارد. این تالاب کم‌عمق به سمت جنوب تا کالینینگراد کشیده شده است. رودخانه اصلی و بزرگ کشور، نمان، به همراه برخی از شاخه‌های آن، مسیر حمل و نقل بین‌المللی دریایی را فراهم می‌کنند.
لیتوانی در لبه دشت اروپای شمالی واقع شده است. چشم‌انداز این کشور که توسط یخچال‌های آخرین عصر یخبندان شکل گرفته، ترکیبی پستی و بلندی‌های ملایم است. بلندترین نقطه لیتوانی، تپه آوکشتویاس با ارتفاع ۲۹۴ متر در بخش شرقی کشور قرار دارد. در سراسر لیتوانی دریاچه‌های متعدد و تالاب‌ها وجود دارند و بیش از ۳۳ درصد از کشور را منطقه‌ای با جنگل‌های مختلط پوشانده است.
پس از بازتعریف مرزهای قاره اروپا در سال ۱۹۸۹، ژان-ژرژ آفولدر، دانشمندی از مؤسسه ملی جغرافیایی فرانسه، مرکز جغرافیایی اروپا را در لیتوانی، در مختصات ۵۴ درجه و ۵۴ دقیقه شمالی و ۲۵ درجه و ۱۹ دقیقه شرقی، یعنی در فاصله ۲۶ کیلومتری شمال پایتخت لیتوانی، شهر ویلنیوس، تعیین کرد. آفولدر با محاسبه مرکز ثقل شکل هندسی اروپا به این نتیجه دست یافت.
آب و هوا
لیتوانی دارای آب و هوای معتدل با تأثیر هر دو مؤلفه دریایی و قاره‌ای است. این آب و هوا بر اساس طبقه‌بندی اقلیمی کوپن، قاره‌ای مرطوب (Dfb) طبقه‌بندی می‌شود (اما در نوار ساحلی باریک به اقیانوسی نزدیک است).
میانگین دما در سواحل در ژانویه منفی ۲.۵ درجه سانتیگراد و در جولای ۱۶ درجه سانتیگراد است. در ویلنیوس، میانگین دما در ژانویه منفی ۶ درجه سانتیگراد و در جولای ۱۷ درجه سانتیگراد می‌باشد. در طول تابستان، معمولا در طول روز دما به ۲۰ درجه سانتیگراد و در شب به ۱۴ درجه سانتیگراد می‌رسد. در گذشته، دما تا ۳۰ یا ۳۵ درجه سانتیگراد نیز ثبت شده است. برخی از زمستان‌ها می‌توانند بسیار سرد باشند و دما تقریباً هر زمستان به منفی ۲۰ درجه سانتیگراد می‌رسد. سردترین حد ثبت‌شده دما در زمستان، منفی ۳۴ درجه سانتیگراد در مناطق ساحلی و منفی ۴۳ درجه سانتیگراد در شرق لیتوانی بوده است.
میانگین بارندگی سالانه در سواحل ۸۰۰ میلی‌متر، در ارتفاعات ۹۰۰ میلی‌متر و در بخش شرقی کشور ۶۰۰ میلی‌متر است. بارش برف به صورت سالانه رخ می‌دهد و می‌تواند از اکتبر تا آوریل ادامه داشته باشد. توفان‌های شدید در شرق لیتوانی نادر هستند، اما در مناطق ساحلی رایج می‌باشند.
اقتصاد
لیتوانی کشوری توسعه‌یافته با درآمد بالا و اقتصادی پیشرفته است که رتبه ۳۷ را در شاخص توسعه انسانی (HDI) و رتبه ۱۹ را در گزارش جهانی خوشبختی کسب کرده است. بخش خدمات (۶۷ درصد تولید ناخالص داخلی)، صنعت (۲۹ درصد) و کشاورزی (۳ درصد) سه رکن اصلی اقتصاد این کشور هستند.
صادرات بخش قابل توجهی از اقتصاد لیتوانی را تشکیل می‌دهد (۸۱ درصد از تولید ناخالص داخلی در ۲۰۱۷) که شامل محصولات کشاورزی و غذایی (۱۸ درصد)، مواد شیمیایی و پلاستیک (۱۸ درصد)، ماشین‌آلات و لوازم (۱۶ درصد) و غیره می‌شود.
پس از بحران مالی جهانی ۲۰۰۸-۲۰۰۷، اقتصاد لیتوانی با کندی بیشتری رشد کرد. با وجود این، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در حال افزایش است و لیتوانی به قطبی برای شرکت‌های فناوری اطلاعات و امور مالی (فین‌تک) تبدیل می‌شود. نرخ بیکاری در لیتوانی پایین (۸ درصد در ۲۰۱۷) و مالیات بر درآمد شخصی و شرکت‌ها جزو پایین‌ترین نرخ‌ها در اتحادیه اروپا است.
لیتوانی عضو اتحادیه اروپا، شورای اروپا، منطقه یورو، بانک سرمایه‌گذاری نوردیک، موافقتنامه شنگن، ناتو و سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه (OECD) است. این کشور همچنین در قالب همکاری‌های منطقه‌ای هشت کشور حوزه بالتیک-نوردیک (NB8) مشارکت دارد.
جمعیت‌شناسی
لیتوانی از نظر نژادی کشوری نسبتاً همگن است. لیتوانیایی‌ها حدود پنج ششم جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند (۸۲.۶ درصد در سال ۲۰۲۴). اقلیت‌های قابل توجهی نیز در این کشور وجود دارند، مانند لهستانی‌ها (۶.۳ درصد)، روس‌ها (۵ درصد)، بلاروس‌ها (۲.۱ درصد) و اوکراینی‌ها (۱.۷ درصد).
لیتوانیایی زبان رسمی کشور است (۸۵.۳ درصد مردم زبان لیتوانیایی را به عنوان زبان مادری خود صحبت می‌کنند). با این حال، در برخی مناطق، اقلیت‌های قومی از زبان‌های مادری خود مانند لهستانی، روسی، بلاروسی و اوکراینی استفاده می‌کنند. دولت لیتوانی آموزش به زبان‌های اقلیت را تضمین می‌کند.
لیتوانیایی‌ها از گروه قومی-زبانی بالت‌ها هستند و به زبان لیتوانیایی صحبت می‌کنند. زبان لیتوانیایی یکی از معدود بازمانده‌های زنده شاخه بالتیک از خانواده زبان‌های هندواروپایی است و پرکاربردترین زبان این شاخه نیز محسوب می‌شود.