محمدرضا اصلانی
محمدرضا اصلانی (متولد ۱۷ آذر ۱۳۲۲ در رشت) شاعر، کارگردان، فیلسوف و هنرپژوه ایرانی است. محمدرضا اصلانی از چهره‌های برجسته و تاثیرگذار شعر موج نو دهه ۴۰ بود و با فعالیت‌های مختلفش در حوزه هنر و سینما، نقشی اساسی در مدرنیسم فرهنگی ایران ایفا کرد. اصلانی همچنین فارغ‌التحصیل رشته نقاشی از دانشگاه هنرهای تزئینی (دانشگاه هنر تهران فعلی) است و با عنوان «پدر سینمای ایران» نیز شناخته می‌شود.
فعالیت‌های شعری محمدرضا اصلانی
محمدرضا اصلانی ابتدا به‌عنوان یک شاعر در جامعه هنری ایران شناخته شد. او یکی از شاعران مطرح جریان موج نو در دهه ۴۰ بود که با اشعارش تأثیر عمیقی بر ادبیات مدرن ایران گذاشت. اصلانی در کنار دیگر شاعران برجسته این جریان، مانند بیژن الهی و یدالله رؤیایی، امضاکننده بیانیه شعر حجم بود. نخستین مجموعه شعر او با عنوان «شب‌های نیمکتی، روزهای باد» در سال ۱۳۴۴ منتشر شد؛ کتابی که جسارت چاپ آن در آن زمان معمول نبود و پایه‌گذار بسیاری از تغییرات در شعر مدرن ایران شد.
وی در این مجموعه و دیگر آثارش تلاش کرد تا زبانی خاص و تصویری خلق کند که با نقاشی و ایماژسازی‌های هنری پیوند داشته باشد. برخلاف شاعران موج نو دیگر که تمایل به استفاده از زبان عاطفی و احساسی داشتند، اصلانی به گزاره‌های خبری و رویکردی نقاشانه در شعر روی آورد. این سبک و نگاه مدرن باعث شد تا شعر او به‌عنوان یکی از نمونه‌های برجسته موج نو مطرح شود.
تأثیرگذاری و همکاری‌ها
محمدرضا اصلانی، هرچند خود را شاعر محفلی نمی‌دانست و ارتباط نزدیکی با گروه‌های خاص نداشت، اما با هنرمندان و اندیشمندان هم‌نسل خود همچون مهدی سحابی، منوچهر صفرزاده، حسین رسائل و دیگران همراه بود. این گروه که از دانشجویان دانشکده هنرهای تزئینی بودند، در انتشار کتاب «شب‌های نیمکتی، روزهای باد» نقش داشتند. این کتاب، با طرح جلدی از مهدی سحابی، نخستین بار نوشتار کتاب را به شکلی گرافیکی به جلد تبدیل کرد و از نظر بصری و محتوایی یک اثر پیشگام در ادبیات مدرن ایران محسوب می‌شود.
اصلانی معتقد بود که نقاشی نه فقط به‌عنوان یک هنر، بلکه به‌عنوان یک نوع جهان‌بینی می‌تواند جهان را به یک متن بصری تبدیل کند. این نگاه هنری او به نقاشی و ایماژ، تأثیری عمیق بر اشعارش گذاشت و باعث شد تا اشعار او دارای کمپوزیسیون و ترکیبی نقاشانه باشند.
دیدگاه‌های هنری محمدرضا اصلانی
اصلانی در دیدگاه‌های خود به فلسفه و ادبیات علاقه‌مند بود و لذات فکری را بر لذات احساسی و عاطفی ترجیح می‌داد. محمدرضا اصلانی معتقد بود که کلمات باید بتوانند به‌خودی‌خود تصویر بسازند و در جهان شاعرانه یک فضای ملموس بصری ایجاد کنند. این نوع نگرش او به زبان و ساختار شعر، باعث شد تا شعرهایش از دیگر شاعران موج نو متمایز باشد و جریان خاص خود را در شعر معاصر ایران ایجاد کند.
فعالیت‌های انتشاراتی محمدرضا اصلانی
محمدرضا اصلانی در سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۷۲ به فعالیت‌های انتشاراتی نیز پرداخت و نشر نقره را تأسیس کرد. در دوران ناشری خود، از چاپ مجموعه‌هایی برگرفته از شعر معاصر حمایت کرد و تلاش کرد تا ادبیات و شعر مدرن ایران را گسترش دهد.
اشعار و آثار محمدرضا اصلانی
محمدرضا اصلانی سه مجموعه شعر منتشر کرده است: «شب‌های نیمکتی، روزهای باد» (۱۳۴۴)، «بر تفاضل دو مغرب» (۱۳۵۴) و «سوگنامه سال‌های ممنوع» (۱۳۵۷). این مجموعه‌ها، همراه با اشعار کوتاه و منظومه‌های بلند دیگر، از مهم‌ترین آثار وی در شعر مدرن ایران هستند.
کارنامه هنری محمدرضا اصلانی
فیلم‌شناسی
- (۱۳۴۶) جام حسنلو و داستان کسی که می‌پرسد / نویسنده و کارگردان (به تهیه‌کنندگی فریدون رهنما)
- (۱۳۴۸) بَدبَده و داستان پسری که می‌پرسد / نویسنده و کارگردان (بر اساس داستانی از حسین رسائل)
- (۱۳۴۹) غربت الغربیه / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۵۰) جامع فهرج / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۵۰) تاریخانه / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۵۰) سوزن بان / نویسنده (کارگردان: منوچهر طیاب)
- (۱۳۵۱) میراث فرهنگی ما / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۵۱) سوی شهر خاموش / نویسنده (کارگردان: منوچهر طیاب)
- (۱۳۵۱) صبح روز چهارم / نویسنده (کارگردان: کامران شیردل)
- (۱۳۵۲) تنگنا / نویسنده (کارگردان: امیر نادری)
- (۱۳۵۳) چنین کنند حکایت / نویسنده و کارگردان (بر اساس داستانی از اسماعیل نوری اعلا - نویسندگان همکار: کامران شیردل و مهرداد فخیمی)
- (۱۳۵۳) مش اسماعیل / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۵۳) سریال سمک عیار / نویسنده و کارگردان (براساس رمان «سمک عیار» نوشته فرامرز پسر خداداد پسر عبدالله الکاتب الارجانی در سده ششم هجری)
- (۱۳۵۴) ابوریحان بیرونی / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۵۴) مرثیه / نویسنده (کارگردان: امیر نادری)
- (۱۳۵۵) باغ سنگی / نویسنده (کارگردان: پرویز کیمیاوی)
- (۱۳۵۵) شطرنج باد / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۵۸–۱۳۵۹) کودک و استثمار / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۷۵) چیغ / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۷۵) دلِ جهان / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۷۶–۱۳۷۷) سریال غبار نور / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۷۸) واقعه کربلا به روایت تاریخ طبری / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۸۰) سریال منطق الطیر / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۸۵) خاطرات یک ۷۵ ساله / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۸۶) آتش سبز / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۸۹) دست‌های هگمتانه / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۹۰) گنج روان / نویسنده (مشترک با امین اصلانی) و تهیه‌کننده (کارگردان: امین اصلانی)
- (۱۳۹۰) چه آفتابِ خوشی در درونِ او می‌تافت / فیلمنامه و کارگردانی
- (۱۳۹۰) تهران: هنر مفهومی / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۹۲) باد بر باغ نظر / نویسنده (کارگردان: پویان کاظمی)
- (۱۳۹۷) خانه‌ای به وسعت آگاهی / نویسنده و کارگردان
- (۱۳۹۸) درخت بنفش / فیلمنامه (مشترک با امین اصلانی) بر اساسِ داستانِ درختِ بنفش، نوشته سودابه فضائلی
کتاب‌شناسی
- (۱۳۴۴) دفتر شعر: شب‌های نیمکتی، روزهای باد / نشر تهران
- (۱۳۵۴) دفتر شعر: بر تفاضل دو مغرب /
- (۱۳۵۷) دفتر شعر: سوگنامه سال‌های ممنوع / شرکت انتشارات زردیس
- (۱۳۷۸–۱۳۸۹) آراء و نظریات سینمایی: دگرخوانیِ سینمایِ مستند / نشر رونق؛ مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی
شامل: طرح و تشریح ماهیت فلسفی، ادبی و زیبایی‌شناختی سینما است. «دگرخوانی» پس از کتاب «واقعیت‌گرایی فیلم» نوشته فریدون رهنما به سال ۱۳۵۰، دومین کتاب تألیفی به قلم یک سینماگر ایرانی است که به تفکر و بازاندیشی در بنیان‌های نظری سینما می‌پردازد.
- (۱۳۹۷) گفتگو با محمدرضا اصلانی: هستیِ آیینه (به اهتمام آرش سنجابی) / نشر اختران
شامل: مجموعه گفتگو درباره کارنامه و آراء و نظرات هنری محمدرضا اصلانی