مرگ
مرگ، درگذشت، وفات یا فوت در زیست‌شناسی به معنی پایان یافتن چرخه زندگی زیستی یک موجود زنده و در علم پزشکی به معنی توقف برگشت‌ناپذیر علائم حیاتی یک موجود زنده است.
مرگ در برخی نوشته‌ها ممکن است به معنی نابودی کامل یک روند، چرخه، یک وسیله و یا یک پدیده اشاره کند.
عوامل و شرایط متفاوتی به عنوان عامل مرگ انسانها ذکر شده است که از آنها می‌توان به مرگ بر اثر انواع پیری، بیماری، تخریب زیستگاه، سوء تغذیه و استرس و تصادفات، خودکشی، کهولت سن و شهادت نام برد.
دیدگاه ادیان
در میان ادیان ابراهیمی مرگ جدا شدن روح از بدن دانسته می‌شود که از طرف خداوند به واسطه‌ی فرشته مرگ صورت می‌گیرد. بنابر آیات قرآن کریم، مرگ برای همه انسانها رخ می‌دهد و روح پس از مرگ نیز باقی می‌ماند. فیلسوفان و عارفان مسلمان نیز مرگ را کَنده‌شدن لباس مادی، و رهایی از بند دنیا تفسیر کرده‌اند، و با تکیه بر برخی روایات، حقیقت مرگ و خواب را یکی شمرده‌اند.
در کتاب‌های فقهی، احکامِ مرتبط با مرگ، در بخش‌هایی مثل طهارت، وصیت و ارث ذکر شده و وظایفی شرعی برای قبل و بعد از مُردن، بیان گردیده‌است. در ادیان ابراهیمی، مرگ با توجه به نوع جان دادن، به طبیعی، اخترامی، جنایی، خودکشی و شهادت تقسیم شده و برخی عارفان، آن را به طبیعی و ارادی تقسیم کرده‌اند.
گونه‌های مرگ
در برخی منابع تقسیماتی برای مرگ مشاهده می‌شود از این میان یکی از انواع کامل آن به لحاظ نوع جان دادن را مرتضی مطهری، متفکر مسلمان، به پنج دسته تقسیم کرده که دارای انواع زیر است:
- مرگ طبیعی: مرگی که به جهت پیری و کهولت سن رخ می‌دهد.
- مرگ اخترامی: مرگی که در اثر بیماری‌ها و حوادث یا سوانح صورت می‌گیرد.
- مرگ جنایی: مرگی که از روی جنایت و ظلم صورت می‌گیرد و مقتول ناخواسته می‌میرد.
- خودکشی: که از آن به‌عنوان بدترین مرگ‌ها یاد می‌شود.
- شهادت: مرگی که انسان با توجه به وجود خطر، فقط به‌خاطر هدفی مقدس و فی سبیل الله از آن استقبال کند.
نسبت مرگ و خواب
سید حیدر آملی، حقیقت مرگ و خواب را یکی شمرده است؛ چرا که در هر دو حالت، روح انسان از جسمش جدا می‌شود. ابن‌عربی از عارفان قرن ششم، خواب را «موت اصغر» (مرگ گوچک‌تر) نامیده و در برخی روایات نیز، خواب برادر مرگ خوانده شده است.
در حدیثی به نقل از امام باقر(ع)، مرگ همان خواب دانسته شده، جز اینکه زمانش طولانی بوده و در آن بیداری رُخ نمی‌دهد، مگر در روز قیامت. ازاین‌رو دربارهٔ تفاوت مرگ و خواب چنین بیان کرده‌اند که جدایی روح از جسم در مرگ کامل و در خواب ناقص است.
تالیفات مرتبط
کتاب‌هایی دربارهٔ مرگ نگاشته شده است؛ از جمله:
- مرگ، نوشته سید مجتبی حسینی: این کتاب به ابعاد مختلف پدیده مرگ و روایات امامان معصوم(ع) پرداخته است.
- آشنایی با مرگ، نوشته اسماعیل منصوری لاریجانی: این کتاب علاوه بر چیستی و کیفیت مرگ، مراحل پس از مرگ را نیز مورد بررسی قرار داده است.
- مرگ، پایانی برای یک آغاز، اثر جابر رضوانی: این کتاب توسط انتشارات کتابسرای عادل چاپ شده و چیستی و حالات مؤمنان و کافران هنگام مرگ را بررسی می‌کند.
- حقیقت مرگ: تحلیلی از چیستی، چگونگی و علل مرگ از منظر ابن‌سینا و ملاصدرا، اثر حیدر همتی: این کتاب توسط انتشارات سلطانی در سال ۱۴۰۰ش به چاپ رسید.