مریم میرزاخانی
مریم میرزاخانی (متولد ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶، تهران– درگذشته ۲۳ تیر ۱۳۹۶، پالو آلتو، کالیفرنیا، آمریکا) ریاضیدان برجسته ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود که در سال ۲۰۱۴ به دلیل پژوهشهای بنیادین در حوزه دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانهای، برنده مدال فیلدز شد؛ جایزهای که به «نوبل ریاضیات» شهرت دارد. او نخستین زن و نخستین ایرانی دریافتکننده این نشان علمی معتبر بود.
دوران مدرسه
مریم میرزاخانی در تهران و در خانوادهای فرهنگی به دنیا آمد. پدرش احمد میرزاخانی مهندس برق و رئیس هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری «رعد» بود. او پس از گذراندن دوره ابتدایی، در آزمون ورودی مدارس استعدادهای درخشان پذیرفته شد و به دبیرستان فرزانگان تهران راه یافت؛ محیطی که خود بعدها از آن بهعنوان عامل مهم در شکلگیری مسیر علمیاش یاد کرد.
در سالهای ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری را بهدست آورد. در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگکنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ به مدال طلا رسید و سال بعد در کانادا با کسب نمره کامل، رتبه نخست جهان را کسب کرد. او نخستین دانشآموز ایرانی بود که هم دو بار مدال طلای جهانی گرفت و هم نمره کامل در این رقابتها به دست آورد.
تحصیلات دانشگاهی
میرزاخانی در سال ۱۳۷۴ وارد رشته ریاضی دانشگاه صنعتی شریف شد. در این دوران، اثبات سادهای برای قضیه شُر ارائه داد که در نشریه انجمن ریاضی آمریکا منتشر شد. در سال ۱۳۷۸ برای ادامه تحصیل به دانشگاه هاروارد رفت و تحت راهنمایی کورتیس مکمولن (برنده مدال فیلدز) در سال ۲۰۰۴ دکترای ریاضی خود را دریافت کرد.
فعالیتهای علمی و حرفهای
پس از دکترا، بهعنوان استادیار در دانشگاه پرینستون مشغول شد و در ۲۰۰۸ در ۳۱ سالگی بهعنوان استاد تمام به دانشگاه استنفورد پیوست. حوزههای پژوهشی او شامل نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه سیمپلکتیک بود.
او دستاوردهای مهمی در ریاضیات داشت، از جمله:
- ارائه رابطه بازگشتی برای حجمهای وایل–پترسون در فضای پیمانهای رویههای ریمانی.
- تقریب مجانبی تعداد ژئودزیکهای سادهٔ بسته روی سطوح هذلولوی.
- اثباتی نو از حدس ویتن.
- اثبات حدس «شار زلزله» ویلیام ترستن.
- همکاری با الکس اسکین و امیر محمدی در اثبات منظمبودن ژئودزیکهای مختلط و بستارهای آنها.
زندگی شخصی
مریم میرزاخانی در سال ۱۳۸۴ با یان واندراک، ریاضیدان اهل جمهوری چک و دانشیار دانشگاه استنفورد، ازدواج کرد. حاصل این ازدواج دختری به نام آناهیتا بود.
حادثه سقوط اتوبوس
در اسفند ۱۳۷۶، هنگام بازگشت تیم دانشگاه شریف از مسابقات ریاضی دانشجویی، اتوبوس حامل دانشجویان دچار سانحه شد و به دره سقوط کرد. شش دانشجو جان باختند و میرزاخانی از معدود بازماندگان این حادثه بود.
بیماری و درگذشت
میرزاخانی از سال ۲۰۱۳ به سرطان سینه مبتلا شد. این بیماری بعداً به استخوان سرایت کرد. او در ۲۳ تیر ۱۳۹۶، در ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.
یادبودها
- نامگذاری روز جهانی زن در ریاضیات (۱۲ مه/۲۲ اردیبهشت) به افتخار او توسط اتحادیه بینالمللی انجمنهای ریاضی.
- ایجاد جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو توسط بنیاد Breakthrough برای زنان ریاضیدان جوان.
- نامگذاری مکانهایی در ایران و جهان، از جمله کتابخانه دانشکده ریاضی دانشگاه شریف، تالار همایش در خانه ریاضیات اصفهان، خیابانهایی در برلین آلمان و مونپلیه و لیون فرانسه.
- نامگذاری یک گونه زنبور به نام Pristomerus mirzakhaniae.
- نامگذاری سیارک ۳۲۱۳۵۷ و یک دهانه ماه به نام میرزاخانی.
- پرتاب یک میکروماهواره با نام او توسط شرکت Satellogic.
جوایز و افتخارات
- مدال طلا. المپیاد جهانی ریاضی (هنگکنگ ۱۹۹۴)
- مدال طلا (با نمره کامل). المپیاد جهانی ریاضی (کانادا ۱۹۹۵)
- همکار پژوهشگاه دانشهای بنیادی، تهران، ایران از ۱۹۹۵ تا ۱۹۹۹
- جایزه افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
- جایزه برترین فارغالتحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
- جایزه پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴
- جایزه ایاماس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
- دعوت به کنگره بینالمللی ریاضیات در سال ۲۰۱۰ برای سخنرانی در مورد «توپولوژی و سیستمهای پویا و معادله دیفرانسیل معمولی»
- جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳
- انتخاب به عنوان یکی از ده فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر
- جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴
- سخنران مدعو کنگره بینالمللی ریاضی (۲۰۱۴)
- مدال فیلدز سال ۲۰۱۴ سئول
- عضویت در فرهنگستان علوم فرانسه در سال ۲۰۱۵
- عضویت در مجمع فیلسوفان آمریکا در سال ۲۰۱۵
- عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا در سال ۲۰۱۶
- عضویت در فرهنگستان هنر و علوم در سال ۲۰۱۷
- جایزه بریکترو در ریاضیات در سال ۲۰۲۰ (پس از درگذشت)