گابن
گابن (به فرانسوی: gabonaise) با نام رسمی جمهوری گابن کشوری در مرکز آفریقا و در نزدیکی خط استوا نزدیک است. همسایه‌های گابن عبارتند از: گینه استوایی و کامرون از شمال، جمهوری کنگو از شرق و جنوب. این کشور از غرب به خلیج گینه و اقیانوس اطلس می‌رسد. گابن سرزمینی با وسعت تقریبا ۲۷۰ هزار کیلومتر مربع است که حدود ۲.۳ میلیون نفر جمعیت دارد. لیبرویل، پایتخت و بزرگترین شهر گابن است.
| اطلاعات کشور | |
|---|---|
| نام کامل: | جمهوری گابن |
| شعار: | اتحادیه، کار، عدالت |
| پایتخت: | لیبرویل |
| زبان(های) رسمی: | فرانسوی |
| دین(ها): | مسیحیت 80.2%، اسلام 10.8%، 7.0% بدون دین |
| حکومت: | جمهوری واحد ریاست جمهوری تحت حکومت نظامی |
| مساحت: | 267,668 کیلومتر مربع |
| جمعیت: | 2,397,368 نفر (2023) |
| شاخص توسعه انسانی: | 0.693 |
| واحد پول: | فرانک سی‌اف‌ای آفریقای میانه (XAF) |
| منطقه زمانی: | یوتی‌سی 1+ |
| پیش‌شماره تلفنی: | 241+ |
| کد ایزو ۳۱۶۶: | GA |
| دامنه سطح‌بالا: | ga. |
تاریخ
ساکنان اولیه گابن، اقوام کوتوله بودند. در قرن چهاردهم، مهاجران قوم بانتو در این منطقه ساکن شدند. در اواخر قرن پانزدهم، کاشفان و بازرگانان پرتغالی به این منطقه رسیدند. پس از آن، سواحل گابن به مرکز تجارت برده در اقیانوس اطلس تبدیل شد و تجار برده اروپایی در قرن شانزدهم به این منطقه آمدند.
فرانسه در سال‌های ۱۸۳۹ و ۱۸۴۱ کنترل نوار ساحلی گابن را به عنوان منطقه تحت‌الحمایه درآورد. در سال ۱۸۴۹، بردگان آزاد شده از یک کشتی برده توقیف شده، شهر لیبرویل را بنا کردند. فرانسه در سال‌های ۱۸۶۲ تا ۱۸۸۷ کنترل خود را به مناطق داخلی گابن گسترش داد و حاکمیت کامل این کشور را به دست آورد. گابن در سال ۱۹۱۰ بخشی از آفریقای استوایی فرانسه شد و در نهایت در سال ۱۹۶۰ اعلام استقلال کرد.
گابن بعد از استقلال از فرانسه در سال ۱۹۶۰، تنها سه رئیس جمهور داشته است. این کشور در دهه ۱۹۹۰ میلادی، نظام چندحزبی و قانون اساسی دموکراتیکی را برای برگزاری شفاف‌تر انتخابات و اصلاح برخی از نهادهای دولتی اجرا کرد. با وجود این، حزب دموکرات گابن (PDG) تا کودتای 2023، حزب غالب باقی ماند.
سیاست
گابن یک جمهوری است که رئیس جمهور در آن هم رئیس کشور و هم عملا رئیس دولت به شمار می‌رود، چرا که نخست‌وزیر و کابینه را او تعیین می‌کند. حکومت گابن به سه قوه مجریه (به رهبری نخست‌وزیر، هرچند پیش از این قدرت بیشتری در دست رئیس جمهور بود)، مقننه (تشکیل شده از دو مجلس) و قضائیه تقسیم می‌شود. قوه قضائیه به طور رسمی مستقل و هم‌تراز دو قوه دیگر است، اما در عمل قضات آن توسط رئیس جمهور تعیین می‌شوند و به او وابستگی دارند. از زمان استقلال، حزب محافظه‌کار «حزب دموکرات گابن» بر نظام سیاسی این کشور تسلط داشته است.
در گابن رئیس جمهور منتخب هر هفت سال است که اختیارات زیادی از جمله انحلال مجلس و انتصاب کابینه دارد. مجلس این کشور دو بخشی است که یک بخش آن نمایندگان مردم برای ۵ سال و بخش دیگر اعضای شوراهای محلی برای ۶ سال هستند.
در سال ۱۹۹۰ تغییرات مهمی در قانون اساسی گابن رخ داد که شامل ایجاد منشور حقوق، شورای ملی دموکراسی برای تضمین این حقوق و برگزاری انتخابات چندحزبی بود. با وجود این تغییرات، همچنان انتقاداتی در مورد تقلب در انتخابات و سرکوب مخالفان وجود داشته است.
آخرین تحول سیاسی گابن، کودتای نظامی در آگوست ۲۰۲۳ بود که در آن، ارتش پس از اعلام نتایج بحث‌برانگیز انتخابات ریاست جمهوری، دولت را سرنگون کرد. این رویداد، نگرانی‌هایی را در مورد ثبات دموکراسی در این کشور ایجاد کرده است.
جغرافیا
گابن کشوری در مرکز آفریقاست که درست روی خط استوا و در کنار اقیانوس اطلس قرار گرفته است. آب و هوای گابن استوایی است و با توجه به اینکه حدود ۸۹ درصد از خاک آن را جنگل‌های بارانی پوشانده، به عنوان سرزمین جنگل‌ها شناخته می‌شود.
گابن از نظر شکل ظاهری سرزمینی متنوع است. در بخش‌هایی از آن دشت‌های ساحلی وجود دارد که فاصله آن‌ها از اقیانوس بین ۲۰ تا ۳۰۰ کیلومتر است. در شمال شرق لیبرویل، پایتخت گابن، رشته‌کوه‌های کریستال قرار دارند و در مرکز این کشور نیز می‌توان رشته‌کوه‌های چیلابو را پیدا کرد. در شرق گابن هم ساوان‌های وسیعی به چشم می‌خورد. دشت‌های ساحلی گابن بخشی از جنگل‌های ساحلی اقیانوس اطلس، که یکی از مناطق اکولوژیکی صندوق جهانی حیات وحش است، به شمار می‌آیند. در این مناطق تکه‌‌هایی از مانگروهای آفریقای مرکزی، از جمله در دهانه رود مونی در مرز گابن با گینه استوایی، دیده می‌شود.
از نظر زمین‌شناسی، گابن عمدتا از سنگ‌های آذرین و دگرگونی دوران باستان (آرکئن) و ابتدای دوران دیرینه‌زیستی (پالئوپروتروزوئیک) تشکیل شده که بخشی از پوسته‌ی پایدار قاره‌ای به نام کراتون کنگو به شمار می‌روند. قدمت برخی از این سنگ‌ها به بیش از ۲ میلیارد سال می‌رسد. روی برخی از این سنگ‌ها لایه‌هایی از سنگ‌های رسوبی کربناته دریایی، دریاچه‌ای و قاره‌ای قرار گرفته است. همچنین رسوبات و خاک‌های ناپایدار که در ۲.۵ میلیون سال اخیر دوران کواترنر شکل گرفته‌اند، در برخی مناطق دیده می‌شوند. شکسته شدن ابرقاره‌ی پانگه‌آ باعث ایجاد حوضه‌های شکافی شد که با رسوبات پر شده و منابع نفت و گاز گابن را تشکیل داده‌اند.
جالب است بدانید در گابن منطقه‌ای به نام «رآکتورهای اوکلو» وجود دارد که یک رآکتور شکافت هسته‌ای طبیعی است که حدود ۲ میلیارد سال پیش فعال بوده است. این محل در دهه‌ی ۱۹۷۰ و در جریان استخراج اورانیوم برای تأمین صنعت برق هسته‌ای فرانسه کشف شد.
رودخانه‌ی اوگُوه با ۱۲۰۰ کیلومتر طول، بزرگترین رودخانه گابن است. در این کشور همچنین سه منطقه کارست (آهکی) وجود دارد که صدها غار در سنگ‌های دولومیت و آهکی آن‌ها قرار گرفته است. یک گروه اعزامی از نشنال جئوگرافیک در تابستان ۲۰۰۸ برای مستندسازی به بازدید برخی از این غارها رفت.
در سال ۲۰۰۲، رئیس جمهور عمر بونگو اوندیمبا حدود ۱۰ درصد از خاک گابن را به عنوان بخشی از پارک‌های ملی این کشور (در مجموع ۱۳ پارک) اختصاص داد. مدیریت این پارک‌ها برعهده‌ی «سازمان ملی پارک‌های ملی» گابن است. گابن در سال ۲۰۱۸ بر اساس شاخص یکپارچگی منظر جنگلی، نمره عالی ۹.۰۷ از ۱۰ را کسب کرد و در رتبه ۹ام از میان ۱۷۲ کشور جهان قرار گرفت.
اقتصاد
گابن کشوری در حال توسعه است و از نظر شاخص توسعه انسانی، رتبه ۱۱2 را در جهان دارد. این کشور با درآمد سرانه بالا، یکی از ثروتمندترین کشورهای آفریقا محسوب می‌شود، اما بخش زیادی از مردم آن با فقر دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
نفت، بخش مهمی از درآمدهای گابن را تشکیل می‌دهد. حدود ۴۶ درصد از بودجه دولت، ۴۳ درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) و ۸۱ درصد از صادرات این کشور وابسته به نفت است. با وجود درآمد بالا از نفت، تولید آن از اوج خود یعنی ۳۷۰ هزار بشکه در روز در سال ۱۹۹۷، کاهش یافته است. کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند ذخایر نفتی گابن تا سال ۲۰۲۵ تمام شود و دولت این کشور در حال برنامه‌ریزی برای دوران پس از نفت است.
درآمدهای نفتی باعث شده که گابن درآمد سرانه بالایی (حدود ۸۶۰۰ دلار) داشته باشد. با این حال، توزیع نابرابر درآمد و شاخص‌های پایین توسعه اجتماعی، مشکل بزرگی برای این کشور محسوب می‌شود. ۲۰ درصد ثروتمند جامعه، بیش از ۹۰ درصد درآمد را در اختیار دارند و نزدیک به یک سوم مردم گابن در فقر زندگی می‌کنند.
اقتصاد گابن وابستگی زیادی به منابع طبیعی دارد. پیش از کشف نفت، چوب‌بری ستون اصلی اقتصاد بود. در حال حاضر، پس از نفت، چوب‌بری و استخراج منگنز، مهم‌ترین منابع درآمدی گابن هستند. همچنین اکتشافات اولیه نشان از وجود بزرگترین ذخایر آهن غیربهره‌برداری‌شده دنیا در این کشور دارد.
وابستگی به صادرات منابع خام و کمبود تنوع اقتصادی، از چالش‌های اصلی گابن به شمار می‌رود. عواملی مانند کوچکی بازار داخلی، وابستگی به واردات از فرانسه، عدم سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و گردشگری و کمبود زیرساخت‌های مناسب، مانع از توسعه صنایع جدید شده است.
با وجود درآمدهای نفتی، دولت گابن در دهه ۱۹۹۰ برنامه‌هایی را برای خصوصی‌سازی شرکت‌های دولتی و اصلاحات اداری با هدف کاهش تعداد کارکنان بخش دولتی و کنترل رشد حقوق‌ها آغاز کرد. همچنین این کشور متعهد شده است تا برای تغییر ساختار اقتصادی خود تلاش کند.
جمعیت‌شناسی
گابن کشور کم جمعیتی در آفریقاست که حدود ۲.۳ میلیون نفر جمعیت دارد. تراکم جمعیت گابن، از پایین‌ترین‌ها در کل آفریقاست. با این حال، این کشور از نظر شاخص توسعه انسانی، رتبه‌ی چهارم را در جنوب صحرای آفریقا به خود اختصاص داده است.
گابن دارای دست‌کم ۴۰ گروه قومی است. برخی از این گروه‌ها در سراسر کشور پراکنده‌اند و با هم در ارتباط و آمیخته شده‌اند. فرانسوی، زبان رسمی گابن است و حدود ۸۰ درصد از مردم می‌توانند به این زبان صحبت کنند. اکثر گابنها در خانه به زبان‌های قومی خود صحبت می‌کنند اما این نسبت نسبت به سایر کشورهای جنوب صحرای آفریقا پایین‌تر است.
مذهب غالب در گابن مسیحیت (کاتولیک و پروتستان) است. اسلام و باورهای سنتی بومی نیز در این کشور وجود دارند و برخی افراد ترکیبی از مسیحیت و باورهای بومی را دنبال می‌کنند.