زری خوشکام
زری خوشکام (۱۵ اردیبهشت ۱۳۲۴ – ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۳)، که با نام زهرا حاتمی نیز شناخته می‌شد، بازیگر ایرانی بود. او همسر کارگردان مشهور علی حاتمی و مادر لیلا حاتمی، بازیگر سینما، بود.
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام(های): | زری (زهرا) خوشکام - زهرا حاتمی |
| تاریخ تولد: | ۱۵ اردیبهشت ۱۳۲۴ |
| محل تولد: | اصفهان، ایران |
| تاریخ فوت: | ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ (۷۹ سال) |
| ملیت: | ایرانی |
| تحصیلات: | دیپلم فارغ‌التحصیل سازمان ملی باله |
| پیشه: | بازیگر |
| شروع فعالیت: | تلویزیون از ۱۳۵۴ سینما از ۱۳۵۰ |
| همسر(ها): | علی حاتمی |
| فرزندان: | لیلا حاتمی |
بخش عمده‌ای از فعالیت‌های سینمایی خوشکام به دو سال اول ورودش به سینما، یعنی سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱، برمی‌گردد. در این مدت، او در فیلم‌هایی نظیر آدمک به کارگردانی خسرو هریتاش، تپلی ساخته رضا میرلوحی و خواستگار به کارگردانی علی حاتمی نقش‌آفرینی کرد. با این حال، او در بسیاری از فیلم‌ها به دلیل شرایط سینمای ایران در آن زمان، نقش‌هایی را ایفا کرد که معرف شخصیت‌های بی‌پروا و اغواگر بودند. پس از ازدواج با علی حاتمی، شخصیت سینمایی خوشکام تغییر کرد و حضورش در سینما کمرنگ‌تر شد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، به مدت ۳۰ سال از فعالیت در سینما ممنوع شد و پس از آن تنها در چند اثر که با همسر و خانواده‌اش مرتبط بودند، با نام زهرا حاتمی به ایفای نقش پرداخت. او در ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۳، یک روز پس از درگذشتش، در قطعه هنرمندان بهشت زهرا و در کنار مزار علی حاتمی به خاک سپرده شد.
زندگی و حرفه
سال‌های نخست
زری خوشکام در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۲۴ در اصفهان به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در تهران و لندن ادامه داد و یک دوره چهارساله باله را نیز در سازمان باله ملی ایران به پایان رساند. علاقه و اشتیاق او به هنر، ابتدا او را به دنیای رقص کشاند و سپس در سال ۱۳۵۰، در ۲۴ سالگی، به سینما راه یافت.
اولین تجربه سینمایی خوشکام با فیلم آدمک ساخته خسرو هریتاش آغاز شد، اما با نقش‌آفرینی در فیلم کلبه‌ای آن سوی رودخانه به کارگردانی احمد شیرازی و تهیه‌کنندگی محمدعلی جعفری به مخاطبان سینما معرفی شد. در این فیلم، او نقش دختری به نام فرانک را ایفا کرد که پس از جدایی از محبوبش، بیژن، توسط راننده‌ای به نام حسین گابی به زندگی بازگردانده می‌شود. ناصر ملک‌مطیعی و همایون بهادران نقش‌های مقابل او را در این فیلم ایفا کردند. حضور در این فیلم و بازی جسورانه خوشکام، که صحنه‌های برهنه نیز در آن دخیل بود، توجه بسیاری از سینماگران ایرانی را به خود جلب کرد. در واقع، استعداد بازیگری او، که منتقدانی مانند علیرضا نوری‌زاده او را از بااستعدادترین بازیگران زن سینمای ایران دانسته‌اند، به همراه زیبایی و جسارتش در پذیرش نقش‌های پیچیده و پر چالش، باعث شد که پیشنهادهای زیادی برای بازی در فیلم‌های مختلف به سمت او سرازیر شود.
در همان سال‌های نخست فعالیتش، او در فیلم‌های متعددی بازی کرد و در کنار ستارگان مرد و جوان اول‌های سینمای آن دوران نظیر ناصر ملک‌مطیعی، محمدعلی فردین، بهروز وثوقی، سعید راد و ایرج قادری به نقش‌آفرینی پرداخت. علاوه بر این، خوشکام در فیلم‌های موج نو سینمای ایران مانند آدمک به کارگردانی خسرو هریتاش، تپلی ساخته رضا میرلوحی و خواستگار به کارگردانی علی حاتمی نیز حضور داشت.
ازدواج با علی حاتمی
زری خوشکام در آبان ۱۳۵۰ با علی حاتمی، کارگردان برجسته سینمای ایران، ازدواج کرد. این ازدواج تا مدت سه ماه از رسانه‌ها پنهان ماند و در بهمن همان سال، علی حاتمی در مصاحبه‌ای با مجلهٔ اطلاعات هفتگی، خبر ازدواج خود با زری خوشکام را تأیید کرد. او در این مصاحبه اعلام کرد که به دلیل ازدواجش با زری، سکوت کرده است و افزود که زری از این پس شریک او در کارهایش خواهد بود. حاتمی همچنین اشاره کرد که رویکرد او در فیلم‌سازی تغییر کرده و فیلم‌های جدیدش از فرم فانتزی خارج خواهند شد. او همچنین از تغییر مسیر حرفه‌ای زری خوشکام خبر داد و اظهار داشت که زری در فیلم‌های آینده‌اش نقش‌های متفاوتی ایفا خواهد کرد. اولین پروژه مشترک آن‌ها پس از ازدواج، فیلم خواستگار بود که زری خوشکام در آن نقش اصلی را بازی کرد.
با تولد نخستین و تنها فرزندشان، لیلا حاتمی، در مهر ۱۳۵۱، زری خوشکام عملاً از فعالیت‌های سینمایی کناره‌گیری کرد و پس از آن تنها در نقش عزت‌الدوله، همسر امیرکبیر، در مجموعه تلویزیونی سلطان صاحبقران (۱۳۵۴) به کارگردانی همسرش ظاهر شد.
پس از انقلاب
پس از وقوع انقلاب ۱۳۵۷، زری خوشکام با توجه به شرایط جدید، نام هنری خود را به زهرا حاتمی تغییر داد. او در این دوره به دلیل محدودیت‌های حاکم بر هنرپیشگان زن، به ناچار نقش‌های کمتری را پذیرفت و از سینمای حرفه‌ای فاصله گرفت. در سال‌های بعد از انقلاب، یکی از معدود حضورهای او در سینما، بازی در سریال تلویزیونی هزاردستان بود، جایی که او نقش آمینه اقدس، عروس خان مظفر (با بازی عزت‌الله انتظامی) را ایفا کرد. با این حال، بخش‌هایی از بازی او در این سریال حذف شد و به دلیل موج ممنوعیت کار برای بازیگران پیش از انقلاب، به‌صورت رسمی ممنوع‌الکار شد.
با این وجود، زهرا حاتمی در دهه‌های بعد در چند پروژه سینمایی به‌صورت افتخاری ظاهر شد. یکی از این پروژه‌ها فیلم جهان پهلوان تختی بود که پس از درگذشت علی حاتمی توسط بهروز افخمی تکمیل شد و زهرا حاتمی در آن حضور کوتاهی داشت. این فیلم اولین حضور سینمایی او پس از انقلاب به شمار می‌آمد.
در سال ۱۳۸۲، زهرا حاتمی در فیلم سیمای زنی در دوردست به کارگردانی دامادش علی مصفا بازی کرد. این فیلم به داستان زندگی مردی مهندس که از همسر و پسرش جدا شده و تنها زندگی می‌کند، می‌پردازد و زهرا حاتمی نقش خواننده‌ای افغان به نام خورشید را در آن ایفا کرد.
سال‌های پایانی
علاوه بر فعالیت‌های محدود سینمایی، زهرا حاتمی چندین بار به دلایل مختلف در رسانه‌ها ظاهر شد. یکی از این موارد، واکنش او به خبر تدوین مجدد سریال سلطان صاحبقران و تولید دو فیلم مستقل از آن در سال ۱۳۸۶ بود. او با این اقدام مخالفت کرد. همچنین، نام زهرا حاتمی به‌عنوان مالک اصلی سینمای نیاگارا در تهران، که در سال ۱۳۸۶ در آتش سوخت، چندین بار مطرح شد.
در سال ۱۳۸۷، زهرا حاتمی در دومین جشن انجمن منتقدان و نویسندگان، جایزه‌ای را به‌عنوان بهترین فیلمنامه‌نویس سی سال سینمای پس از انقلاب ایران دریافت کرد.
آخرین حضور سینمایی او در فیلم در دنیای تو ساعت چند است؟ (۱۳۹۴) به کارگردانی صفی یزدانیان بود، جایی که در کنار داماد و دخترش به نقش‌آفرینی پرداخت. او همچنین در فیلم شعله‌ور (۱۳۹۵) به کارگردانی حمید نعمت‌الله در کنار امین حیایی ظاهر شد.
درگذشت
زری خوشکام در ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ درگذشت و مراسم خاکسپاری او در ۲۹ اردیبهشت در قطعه هنرمندان بهشت زهرا برگزار شد.
آثار هنری زری خوشکام
سینمایی
- آدمک (۱۳۵۰)
- کلبه‌ای آن‌سوی رودخانه (۱۳۵۰)
- الکلی (۱۳۵۰)
- رشید (۱۳۵۰)
- مرد هزار لبخند (۱۳۵۰)
- توبه (۱۳۵۱)
- تپلی (۱۳۵۱)
- خواستگار (۱۳۵۱)
- جهان پهلوان تختی (۱۳۷۶)
- تهران روزگار نو (۱۳۷۸)
- سیمای زنی در دوردست (۱۳۸۲)
- در دنیای تو ساعت چند است؟ (۱۳۹۳)
- شعله‌ور (۱۳۹۵)
- طلاخون (۱۳۹۹)
مجموعه‌های تلویزیونی
- سلطان صاحبقران (۱۳۵۴)
- هزاردستان (۱۳۶۶–۱۳۵۸)