شورای نگهبان
شورای نگهبان نهادی انتصابی در نظام جمهوری اسلامی ایران است که شامل ۱۲ عضو بوده و نقش مهم و تاثیرگذاری در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور دارد. این شورا یکی از دو رکن اصلی قوه مقننه ایران محسوب می‌شود.
بر اساس قانون اساسی، این شورا از شش فقیه اسلامی آگاه به احکام و مسائل روز که توسط رهبر ایران منصوب می‌شوند، و شش حقوقدان مسلمان متخصص در زمینه‌های مختلف قانون که توسط رئیس قوه قضاییه پیشنهاد و از سوی مجلس شورای اسلامی تأیید می‌شوند، تشکیل شده است.
مطابق اصل نود و دوم قانون اساسی، اعضای شورای نگهبان برای مدت شش سال منصوب می‌شوند. در اولین دوره، نیمی از اعضا پس از سه سال به قید قرعه تغییر می‌کنند و اعضای جدید جایگزین می‌شوند.
وظایف اصلی این شورا شامل تفسیر قانون اساسی، نظارت بر انتخابات و تأیید صلاحیت نامزدهای انتخابات مجلس خبرگان، ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی است. تمامی مصوبات مجلس پیش از لازم‌الاجرا شدن نیازمند تأیید شورای نگهبان هستند تا از عدم مغایرت با موازین شرع و قانون اساسی اطمینان حاصل شود.
شورای نگهبان نقش مهمی در تعیین نامزدهای انتخاباتی، رد یا تأیید مصوبات مجلس، و افزایش نفوذ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بر زندگی اقتصادی و فرهنگی کشور دارد.
پیشینه
تشکیل مجلس قانون‌گذاری در ایران به موجب اصل دوم قانون اساسی مشروطه مقرر کرد که هیاتی از مجتهدین و فقهای متدین به بررسی و تأیید قوانین بپردازند. پس از سقوط نظام مشروطه سلطنتی، نویسندگان پیش‌نویس قانون اساسی جدید نهادی مشابه شورای قانون اساسی فرانسه را در نظر گرفتند و آن را "شورای نگهبان قانون اساسی" نامیدند. این نام در جریان بازنگری قانون اساسی به "شورای نگهبان" تغییر کرد.
وظایف
تدوین قوانین: شورای نگهبان وظیفه دارد که تمامی قوانین تصویب شده در مجلس را با قانون اساسی و شرع اسلام مطابقت دهد و در صورت عدم تطابق، آنها را به مجلس بازگرداند.
نظارت بر انتخابات: این شورا بر کلیه انتخابات کشور به جز انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا نظارت استصوابی دارد و صلاحیت نامزدها را تعیین می‌کند.
تفکیک قوا
در نظام‌های مردم‌سالار، اصل تفکیک قوا به معنای تقسیم مسئولیت‌ها بین شاخه‌های مختلف حکومت است. در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شورای نگهبان دو نوع مسئولیت و اختیار دارد: قانون‌گذاری و قضاوت. این شورا می‌تواند مصوبات مجلس را تصویب یا رد کند و تفسیر قانون اساسی را نیز بر عهده دارد. همچنین، نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و همه‌پرسی‌ها نیز بر عهده این شورا است.
دبیران
مقالهٔ اصلی: دبیر شورای نگهبان
تاکنون سه نفر از فقها در طول عمر این نهاد به عنوان دبیر شورا برگزیده شدند.
- محمدرضا مهدوی کنی (سرپرست) (۱۳۵۹)
- لطف‌الله صافی گلپایگانی (۱۳۶۷–۱۳۵۹)
- محمد محمدی گیلانی (۱۳۷۱–۱۳۶۷)
- احمد جنتی (اکنون–۱۳۷۱)
قائم‌مقام و سخنگویان
قائم‌مقام
- حسین مهرپور
- محسن هادوی
- خسرو بیژنی
- حسین مهرپور
- سید رضا زواره‌ای
- محمدرضا علیزاده
- عباسعلی کدخدایی
- سیامک ره‌پیک
سخنگویان
- محمد امامی کاشانی (۱۳۷۱-۱۳۷۸)
- رضا استادی (۱۳۷۸-۱۳۸۰)
- ابراهیم عزیزی(۱۳۸۰-۱۳۸۳)
- غلامحسین الهام(۱۳۸۳-۱۳۸۴)
- عباسعلی کدخدایی(۱۳۸۴-۱۳۹۲)
- نجات‌الله ابراهیمیان(۱۳۹۲-۱۳۹۵)
- عباسعلی کدخدایی(۱۳۹۵-۱۴۰۰)
- هادی طحان نظیف(۱۴۰۰-اکنون)
اعضا
اعضای کنونی شورای نگهبان افراد زیر هستند:
فقها
| ر | نام | آغاز تصدی | دوره(ها) | گمارنده |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | احمد جنتی | ۱۳۵۹ | اول تا هشتم | سید روح‌الله خمینیسید علی خامنه‌ای |
| ۲ | سید محمدرضا مدرسی یزدی | ۱۳۸۳ | پنجم تا هشتم | سید علی خامنه‌ای |
| ۳ | مهدی شب‌زنده‌دار | ۱۳۹۲ | ششم تا هشتم | سید علی خامنه‌ای |
| ۴ | علیرضا اعرافی | ۱۳۹۸ | هفتم و هشتم | سید علی خامنه‌ای |
| ۵ | سید احمد خاتمی | ۱۳۹۹ | هفتم و هشتم | سید علی خامنه‌ای |
| ۶ | سید احمد حسینی خراسانی | ۱۴۰۰ | هفتم و هشتم | سید علی خامنه‌ای |
حقوقدانان
| ر | نام | آغاز تصدی | دوره(ها) | نامزدکننده |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | عباسعلی کدخدایی | ۱۳۹۵ | چهارم تا هشتم | سید محمود هاشمی شاهرودی صادق لاریجانی |
| ۲ | سیامک ره‌پیک | ۱۳۹۷ | ششم تا هشتم | صادق لاریجانی |
| ۳ | محمدحسن صادقی‌مقدم | ۱۳۹۸ | هفتم و هشتم | سید ابراهیم رئیسی |
| ۴ | هادی طحان نظیف | ۱۳۹۸ | هفتم و هشتم | سید ابراهیم رئیسی |
| ۵ | غلامرضا مولابیگی | ۱۴۰۰ | هفتم و هشتم | غلامحسین محسنی اژه‌ای |
| ۶ | خیرالله پروین | ۱۴۰۱ | هشتم | غلامحسین محسنی اژه‌ای |
مدت تصدی اعضای شورای نگهبان شش سال است که هر سه سال یک بار نیمی از آنها تغییر می‌کنند.