دارو

دارو (به انگلیسی: Drug) ماده‌ای‌ست که برای پیشگیری، تشخیص و یا درمان یک بیماری مصرف می‌شود. داروها اغلب اثر درمانی داشته و شاید برخی اثر مضر نیز داشته باشند.

تصویری از انواع دارو در اشکال مختلف قرص، شربت و آمپول

اگر مقدار دارو را از حد معینی کمتر کرد، بی اثر خواهد شد و اگر مقدار آن از حد معینی بیشتر شود، اثرات سمی‌ خواهد داشت.

تعاریف مربوط به دوز

• دوز (Dose): مقدار معینی از یک دارو را دوز آن دارو گویند. مثلاً دوز داروی آموکسی سیلین 500 میلی گرمی، 500 میلی‌گرم است.

• حداقل دوز موثر: کمترین مقداری از دارو که بتواند اثر دارویی خود را نشان دهد.

• حداکثر دوز ایمن: مقداری از دارو که مصرف بیشتر از آن، با مسمومیت همراه خواهد بود.

• دوز کشنده: مقداری از دارو که مصرف آن سبب مرگ می‌شود.

واحدهای اندازه‌گیری دوز

• گرم (g): برای اعلام دوز داروهای دارای مقادیر زیاد، از واحد گرم استفاده می‌شود. هر یک گرم برابر با یک هزارم کیلوگرم است.

• میلی‌گرم (mg): پرکاربردترین واحد اندازه‌گیری دوز داروها میلی‌گرم است. معمولاً برای اندازه‌گیری و اعلام دوز قرص‌ها و کپسول‌ها از میلی‌گرم استفاده می‌شود. هر یک میلی‌گرم، یک هزارم گرم است.

• میکروگرم (mcg): برای اعلام دوز داروهای دارای مقادیر اندک از واحد میکروگرم استفاده می‌شود. هر یک میکروگرم یک هزارم میلی‌گرم است.

• واحد بین‌المللی (IU): معیار اندازه‌گیری مقدار داروها می‌باشد و معمولاً داروهای قدیمی‌تر با این واحد سنجیده می‌شوند. این واحد برای سنجش جرم و نیز حجم، بکار می‌رود. مقدار این واحد برای داروهای مختلف متفاوت است؛ برای مثال هر هزار و ششصد واحد بین‌المللی پنی‌سیلین جی برابر با یک میلی‌گرم است. از جمله داروهایی که با این واحد سنجیده می‌شوند می‌توان به پنی‌سیلین‌ها، انسولین‌ها، انوکساپارین و هپارین اشاره نمود.

انواع دارو بر اساس منشاء

داروها از منابع مختلفی به دست می‌آیند. بعضی از آن‌ها منشاء طبیعی (گیاهان و حیوانات)  و برخی منشا صنعتی دارند. امروزه داروهای گیاهی، افق جدیدی به روی علم داروسازی گشوده‌اند و داروهای زیادی از این دست وارد بازار دارویی دنیا شده است.

ساخت برخی داروها از ابتدا تا انتها از طریق اجرای انواع عملیات شیمیایی در آزمایشگاه و کارخانه صورت می‌گیرد؛ به این داروها، صنعتی یا شیمیایی گفته می‌شود.

منشا چند داروی معروف؛ شامل:

• مواد معدنی: آهن، کلسیم، روی

• باکتری: (داروهای نوترکیب) انسولین

• قارچ: پنی سیلین

• گیاهان: مرفین (خشخاش)‌، دیگوکسین (انگشتانه)

• حیوانات: انسولین (از پانکراس)

• انسان: اچ ام جی (ادرار زنان یائسه)

• آزمایشگاه: کلرامفنیکل (تمام صناعی)، آمپی سیلین (نیمه صناعی)

انواع دارو بر اساس مجوز فروش

• داروهای نسخه‌ای (Rx): فروش آن‌ها صرفاً منوط به ارائه‌ی نسخه‌ی پزشک است. معمولاً بر روی این داروها عبارت «فروش بدون نسخه‌ی پزشک ممنوع» درج شده است.

• داروهای بدون نسخه (OTC): فروش آن‌ها به نسخه‌ی پزشک نیاز ندارد و مشروط به تجویز داروساز است.

• داروهای فروش عمومی‌(GLS): فروش آن‌ها آزاد و بر اساس درخواست بیمار است. البته فروش عمومی آن‌ها بدین معنا نیست که این داروها بی‌خطر بوده و نیاز به هیچ مشاوره‌ای ندارند.

دوز (Dose) : مقدار معینی از یک دارو را دوز آن دارو گویند. مثلاً دوز داروی آموکسی سیلین 500 میلی گرمی، 500 میلی گرم است.

حداقل دوز موثر: کمترین مقداری از دارو که بتواند اثر دارویی خود را نشان دهد.

حداکثر دوز ایمن: مقداری از دارو که بیشتر از آن مسمومیت رخ خواهد داد.

دوز کشنده: مقداری از دارو که باعث مرگ می‌گردد.

واحدهای اندازه گیری دوز داروها

گرم(g) : گاهی برای یک اعلام دوز داروهای دارای مقادیر زیاد از واحد گرم استفاده می‌شود. هر یک گرم برابر با یک هزارم کیلوگرم است.

میلی‌گرم(mg) : پرکاربردترین واحد اندازه‌گیری دوز داروها است. معمولاً برای اندازه‌گیری و اعلام دوز قرص‌ها و کپسول‌ها از میلی‌گرم استفاده می‌شود. هر یک میلی‌گرم، یک هزارم گرم است.

میکروگرم(mcg) : برای اعلام دوز داروهای دارای مقادیر اندک از واحد میکروگرم استفاده می‌شود. هر یک میکروگرم یک هزارم میلی گرم است.

واحد بین‌المللی (IU) : معیار اندازه‌گیری مقدار داروهاست و معمولاً داروهای قدیمی‌تر با این واحد سنجیده می‌شوند. این واحد هم برای سنجش جرم بکار می‌رود و هم حجم. مقدار این واحد برای داروهای مختلف متفاوت است برای مثال هر هزار و ششصد واحد بین‌المللی پنی‌سیلین جی برابر با یک میلی گرم است. از جمله داروهایی که با این واحد سنجیده می‌شوند می‌توان به پنی سیلین‌ها، انسولین‌ها، انوکساپارین و هپارین اشاره نمود.