مولوی

مولانا جلال‌الدین محمد بلخی مشهور به مولوی شاعر بزرگ قرن هفتم هجری قمری است. وی در سال ۶۰۴ هجری قمری در بلخ زاده شد. پدر وی بهاءالدین که از علما و صوفیان بزرگ زمان خود بود به سبب رنجشی که بین او و سلطان محمد خوارزمشاه پدید آمده بود از بلخ بیرون آمد و بعد از مدتی سیر و سیاحت به قونیه رفت.

مولانا جلال‌الدین محمد بلخی

اطلاعات شخصی
نام(های):	جلال الدین محمد بلخی
لقب(ها):	مولوی مولانا مولانای بلخی مولوی رومی مولانای رومی ملای رومی تخلص مولانا: «خاموش»، «خَموش»و «خامُش» بود.
تاریخ تولد:	۱۵ مهر ۵۸۶ هجری خورشیدی
محل تولد:	بلخ یا وخش
تاریخ فوت:	۴ دی ۶۵۲ هجری خورشیدی
محل دفن:	قونیه، ترکیه
محل زندگی:	ایران، افغانستان، تاجیکستان و ترکیه کنونی
پیشه:	شاعر و صوفی
نام پدر:	بهاءالدین ولد
همسر(ها):	گوهر خاتون دختر خواجه لالای سمرقندی خاتون قونوق
فرزندان:	سلطان ولد و علاءالدین محمد (فرزندان گوهر خاتون) مظفرالدین امیر عالم و ملک خاتون (فرزندان خاتون قونوق)

مولانا بعد از فوت پدر تحت تعلیمات برهان‌الدین محقق ترمذی قرار گرفت. ملاقات وی با شمس تبریزی در سال ۶۴۲ هجری قمری انقلابی در وی پدید آورد که موجب ترک مسند تدریس و فتوای وی شد و به مراقبت نفس و تذهیب باطن پرداخت. وی در سال ۶۷۲ هجری قمری در قونیه وفات یافت. از آثار او می‌توان به مثنوی، دیوان غزلیات یا کلیات شمس، رباعیات، مکتوبات، فیه مافیه و مجالس سبعه اشاره کرد.

ازدواج مولانا

مولوی در سن 18 سالگی، با گوهر خاتون، فرزند خواجه لالای سمرقندی ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دو پسر با نام‌های سلطان ولد و علاءالدین محمد بود. همسر دوم او خاتون قونوق بود که یک پسر و یک دختر از این همسر خود نیز با نام‌های مظفرالدین امیر عالم و ملک خاتون داشت. همسر دوم مولانا 19 سال بعد از خود وی فوت کرد.

القاب مولانا

از لقب های او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مولوی
• مولانا

• مولانای بلخی

• مولوی رومی

• مولانای رومی

• ملای رومی

تخلص مولانا: «خاموش»، «خَموش»و «خامُش» بود.

آثار مولانا

آثار مولانا به دو دسته منثور و منظوم تقسیم می‌شوند. در طی سال‌های زیادی، علاقه‌مندان عرفان و حکمت آثار مولانا را به عنوان بهترین منابع موجود برای حکمت و عرفان می‌شناسند. آثار مولانا جلال الدین بلخی معروف به مولوی به زبان‌های زیادی ترجمه شده‌اند و موجب علاقه‌مندی بسیاری از دانشمندان جهان به عرفان شرقی و شرق شناسی هستند. دروازه ورود به فرهنگ فارسی زبانان و مشرق زمین، برای بسیاری از مردم دنیا، اشعار مولانا می‌باشد.

مثنوی معنوی از آثار منظوم مولانا

تاثیرگذار‌ترین و مهم ترین اثر مولانا، مثنوی معنوی است. در مجموعه مثنوی معنوی مولوی 27 هزار بیت شعر در قالب 6 دفتر آورده شده است. شاعران و اندیشمندان زیادی در تحسین این اثر شکوهمند نقدهایی نوشته‌اند. خواهش یکی از محبوب ترین مریدان مولانا، «حسام الدین چلبی»، موجب شد تا مولانا این اثر شکوهمند را بنویسد. در دیباچه مثنوی معنوی، سر آغاز هر دفتر آن این موضوع توسط مولانا آورده شده است.

18 بیت ابتدایی مثنوی معنوی، که با نام مشهور «نی نامه» شناخته می‌شود توسط خود مولانا نوشته شده و بقیه بیت‌ها بعد از سروده شدن توسط جلال الدین، توسط حسام الدین چلبی مکتوب شده‌اند. «بشنو از نی چون حکایت می‌کند»

دفتر‌های مثنوی معنوی حکایت های تعلیمی و پند آموز را شامل می‌شود؛ که این حکایات در قالب داستان و حکایت ها جذاب به باورهای گوناگون دینی، مبانی اخلاق و اصول تصوف می‌پردازد. در کتاب‌های آموزشی نیز از حکایت مثنوی مولوی آورده شده است، از جمله این حکایات می توان به «طوطی و بازرگان» و «موسی و شبان» اشاره کرد.

مولانا در مثنوی معنوی از چه آثاری تاثیر گرفته است؟

مولانا، مثنوی را تحت‌تاثیر الهی نامه حکیم سنایی و منطق الطیر و مصیبت نامه عطار به نثر در آورده است؛ در بسیاری از شعرهای مثنوی، از این دو شاعر و عارف نام برده و اشعارشان نقل شده است. در قسمت‌هایی از این کتاب نیز به داستان‌هایی از کلیله و دمنه اشاره شده؛ اقتباس‌هایی که از دیگر آثار ادبی در مثنوی آمده، بصورت بداهه از مولانا بوده و هیچ‌گونه کپی برداری در این کتاب وجود ندارد.

این کتاب مقدمه عربی دارد که در این مقدمه به مضامین و نام کتاب اشاره می‌شود. از جمله مهم ترین ویژگی‌های مثنوی می‌توان به سادگی داستان‌ها و اشعار آن اشاره نمود؛ به‌گونه‌ای که همه می‌توانند به راحتی این کتاب را خوانده و از حکایت های آن لذت ببرند.

دیوان شمس از آثار منظوم «گنجور مولانا»

یکی از محبوب ترین آثار مولانا، «دیوان کبیر» یا همان دیوان شمس تبریزی است. این کتاب شامل غزل‌ها و رباعیات و ترجیع‌های مولانا می‌باشد. تعداد رباعیات دیوان شمس 1994، غزل‌ها و ترجیح‌های دیوان شمس بیشتر از 3500 است. دیوان شمس تبریزی بر‌خلاف مثنوی، دارای مضامین پندآموز و تعلیمی نیست. این کتاب گزیده اشعار پرشور عاشقانه و عارفانه مولانا می‌باشد که در اثر شور و شوق وی به عرفان و عشق نوشته شده است. این شور و شوق وصف ناپذیر مولانا در ارتباط با شمس تبریزی پدیدار شده است. در رابطه با سروده شدن برخی از این اشعار توسط مولانا، شک‌هایی وجود دارد.

بیشتر اشعار دیوان شمس تبریز به زبان پارسی سروده شده است؛ اما در این کتاب شعرهایی به زبان یونانی، ترکی و عربی نیز وجود دارد. مقدمه «استاد بدیع الزمان فروزان‌فر» در ابتدای نسخه‌های چاپی جدید دیده می‌شود. جایگاه ویژه دیوان شمس را به عنوان یکی از زیباترین آثار به جا مانده از ادبیات کهن فارسی نمی‌توان نادیده گرفت.

فیه ما فیه از آثار منثور مولانا

فیه ما فیه مجموعه‌ای از روایات و داستان اخباری، حکایات و تمثیل‌های مولانا است که توسط سلطان ولد، پسر مولانا و یکی از مریدان او به قلم درآمده است. سبک سادگی کلام مولانا در این کتاب شبیه به مثنوی معنوی می‌باشد و شیرینی کلام او را می‌توان در این اثر یافت. محور اصلی حکایت های فیه ما فیه، بر حول محور عرفان و دین می‌باشد و در بخش‌هایی از این کتاب آیات قرآن با تفاسیری ساده بیان شده است. هدف اصلی مولانا از نوشتن این کتاب، روشنگری برای آیندگان و مریدان خود است.

مکتوبات اثر منثور مولانا

اثر مکتوبات مولانا، مجموعه 150 نامه مولانا به آدم‌های مختلف در زمان‌های متفاوت است. لحن گفتاری نامه‌های مکتوبات با دیگر آثار او متفاوت می‌باشد و در میان آن‌ها نامه‌هایی با مضامین ساده برای حکام و پادشاهان دیده ‌می‌شود. برخی از نامه‌های این کتاب برای نزدیکان و مریدان مولانا نوشته شده که حال و هوای نثر و نظم مولانا در آن‌ها به چشم می‌خورد.

تفاوت مکتوبات با آثار فیه ما فیه و مجالس سبعه این است که بر خلاف دو اثر نام برده شده، که توسط مریدان و فرزند مولانا نوشته شده‌اند، این اثر به دست خود مولانا به نگارش درآمده و سبک نگارش آن مناسب برای مکاتبه با دولت‌مردان، شاگردان، مریدان و بزرگان است.

مجالس سبعه از آثار منثور مولانا

مجالس سبعه از نطق‌ها و سخنرانی‌های مولانا برای مریدان و شاگردانش نوشته شده است. این کتاب مجموعه‌ای از سخنان مولانا قبل از دیدار با شمس تبریزی می‌باشد و بعد از آن وی تنها یک بار و به اصرار صلاح الدین زرکوب به منبر رفت. از اشتیاق مثنوی معنوی و دیوان شمس در این کتاب نشانه‌ای نیست و این خود نشان دهنده تاثیر عمیق شمس بر مولانا بلخی می‌باشد.

مضمون اصلی مجالس سبعه تفسیر و شرح آیات قرآنی با زبان ساده و شعر‌گونه است و اشعاری از سنائی، عطار و شاعران برجسته دیگر در این اثر دیده می‌شود. قسمت‌های عربی این کتاب، نشان دهنده‌ی تسلط کامل مولانا جلال الدین بلخی به زبان عربی و علوم دینی می‌باشد.

وفات حضرت مولانا

مولانا در تاریخ پنجم جمادی الاخر 672 هجری قمری (چهارم دی ماه 652 هجری شمسی) وفات یافت. دلیل مرگ مولوی بیماری و تب سوزان بود که وی را در سن 66 سالگی از پای درآورد. بعد از فوت او، ساکنین قونیه از تمامی ادیان اسلام، مسیح و یهود، 40 روز عزاداری کردند.

سال جهانی مولانا

سال 2007 میلادی توسط سازمان جهانی یونسکو به نام سال جهانی مولانا نامگذاری شد. در این سال مراسم بزرگداشت هشتصدمین سال تولد این ادیب و عارف برجسته در کشور ترکیه برگزار شد.