اقیانوس منجمد جنوبی

اقیانوس منجمد جنوبی یا اقیانوس جنوبی (به انگلیسی: Southern Ocean) که با عنوان اقیانوس جنوبگان نیز شناخته می‌شود، جنوبی‌ترین آب‌های اقیانوس‌های جهان را تشکیل می‌دهد که عموماً در جنوب مدار 60 درجه جنوبی قرار گرفته و قطب جنوب را احاطه کرده‌اند. با وسعت 20،327،000 کیلومتر مربع، به‌عنوان دومین بخش کوچک از پنج بخش اصلی اقیانوسی در نظر گرفته می‌شود: کوچکتر از اقیانوس آرام، اطلس و هند اما بزرگتر از اقیانوس منجمد شمالی.

اقیانوس منجمد جنوبی

حداکثر عمق اقیانوس منجمد جنوبی، با استفاده از این تعریف که در جنوب مدار 60 درجه قرار دارد، در اوایل فوریه 2019 بررسی شد. عمیق‌ترین نقطه با عمق 7,434 متر شناسایی شد و به نام «ژرفای فاکتوریایی» نام‌گذاری شد.

جیمز کوک از طریق سفرهای خود در دهه 1770 ثابت کرد که آب‌ها عرض‌های جغرافیایی جنوبی کره زمین را در بر می‌گیرند. با این حال، جغرافی‌دانان اغلب در مورد اینکه آن را به‌عنوان یک اقیانوس مستقل یا به‌عنوان بخشی از آب‌های جنوبی اقیانوس‌های آرام، اطلس و هند در نظر گرفته شود، اختلاف نظر داشتند. سازمان بین‌المللی هیدروگرافی (IHO) سرانجام پس از اینکه اهمیت کامل گردش واژگونی اقیانوس جنوبی مشخص شد، این بحث را حل کرد و اصطلاح اقیانوس منجمد جنوبی اکنون مجموعه آبی را تعریف می‌کند که در جنوب مرز شمالی آن گردش قرار دارد.

گردش واژگونی اقیانوس جنوبی از این جهت مهم است که نیمه دوم گردش دماشوری جهانی را تشکیل می‌دهد و نیمی دیگر گردش واژگونی نصف النهار اقیانوس اطلس (AMOC) است. دقیقاً مانند AMOC، به‌طور قابل‌توجهی تحت‌تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار گرفته است، به‌گونه‌ای که لایه‌بندی اقیانوس‌ را افزایش داده است و همچنین ممکن است منجر به کاهش قابل‌توجه یا حتی عبور از یک نقطه اوج و فروپاشی کامل شود. این موضوع تأثیرات نامطلوبی بر آب و هوای جهانی و عملکرد اکوسیستم‌های دریایی در اقیانوس جنوبی خواهد داشت که طی قرن‌ها آشکار می‌شود. علاوه بر این، گرمایش مداوم در حال حاضر اکوسیستم های دریایی در اقیانوس جنوبی را تغییر داده است.

جغرافیا

اقیانوس جنوبی از نظر زمین‌شناسی جوان‌ترین اقیانوس است و زمانی تشکیل شد که قطب جنوب و آمریکای جنوبی از هم جدا شدند و گذرگاه دریک را باز کردند. این اتفاق در حدود 30 میلیون سال پیش باعث شکل‌گیری جریان قطبی قطب جنوب شد.

با مرز شمالی در مدار 60 درجه جنوبی، اقیانوس جنوبی با سایر اقیانوس‌ها تفاوت دارد زیرا اصلی‌ترین مرز آن، مرز شمالی، به خشکی ختم نمی‌شود و در عوض، حد شمالی آن، اقیانوس اطلس، هند و اقیانوس آرام است.

یکی از دلایل در نظر گرفتن آن به عنوان یک اقیانوس جداگانه، از این واقعیت ناشی می‌شود که آب اقیانوس جنوبی با آب اقیانوس های دیگر متفاوت است. به دلیل جریان قطبی قطب جنوب که در اطراف قطب جنوب در گردش است، آب به‌سرعت در اطراف اقیانوس جنوبی منتقل می‌شود. برای مثال، آب در اقیانوس جنوبی در جنوب نیوزلند، بیشتر شبیه آب اقیانوس جنوبی جنوب آمریکای جنوبی است تا به آب اقیانوس آرام.

عمق اقیانوس جنوبی معمولاً بین 4000 تا 5000 متر در بیشتر نقاط است و فقط مناطق محدودی از آب، کم عمق است. بیشترین عمق اقیانوس جنوبی 7236 متری در انتهای جنوبی گودال ساندویچ جنوبی، در 60 درجه جنوبی و 024 درجه غربی رخ می‌دهد. فلات قاره قطب جنوب به‌طور کلی باریک و به‌طور غیرمعمول عمیق به نظر می‌رسد؛ لبه آن در اعماق 800 متر قرار دارد که در مقایسه با میانگین جهانی که 133 متر است، بسیار عمیق است.

مطابق با تأثیر فصلی خورشید، سطح یخی قطب جنوب از میانگین حداقل 2.6 میلیون کیلومتر مربع در ماه مارس تا حدود 18.8 میلیون کیلومتر مربع در سپتامبر در نوسان است.

بزرگترین دریاهای اقیانوس منجمد جنوبی

دریاهای بزرگ به‌ترتیب وسعت عبارتند از:

دریای ودل – 2,800,000 کیلومتر مربع

دریای سوموف - 1،150،000 کیلومتر مربع

دریای دریای ریسر-لارسن - 1,138,000 کیلومتر مربع

دریای لازارف – 929000 کیلومتر مربع

دریای اسکوشیا - 900000 کیلومتر مربع

دریای فضانوردان - 699000 کیلومتر مربع

دریای راس - 637000 کیلومتر مربع

دریای بلینگسهاوزن – 487000 کیلومتر مربع

دریای ماوسون - 333000 کیلومتر مربع

دریای همکاری - 258000 کیلومتر مربع

دریای آموندسن - 98000 کیلومتر مربع

دریای دیویس - 21000 کیلومتر مربع

دریای دورویل

دریای پادشاه هاکون هفتم

منابع طبیعی

اقیانوس جنوبی احتمالاً دارای میادین بزرگ نفت و گاز در حاشیه قاره است. همچنین انتظار می‌رود که ذخایر مکانی، تجمع مواد معدنی ارزشمند مانند طلا، که در اثر جداسازی گرانشی در طی فرآیندهای رسوبی ایجاد شده‌اند، در اقیانوس جنوبی وجود داشته باشند.

انتظار می‌رود گره‌های منگنز در اقیانوس جنوبی وجود داشته باشند. گره‌های منگنز بتن‌های سنگی در کف دریا هستند که از لایه‌های متحدالمرکز هیدروکسیدهای آهن و منگنز در اطراف یک هسته تشکیل شده‌اند. هسته ممکن است از نظر میکروسکوپی کوچک باشد و گاهی اوقات با کریستالیزاسیون کاملاً به کانی‌های منگنز تبدیل می‌شود. علاقه به بهره‌برداری بالقوه از گره‌های چند فلزی، فعالیت زیادی را در میان کنسرسیوم‌های معدنی آینده‌نگر در دهه‌های 1960 و 1970 ایجاد کرد.

کوه‌های یخی که هر ساله در اطراف اقیانوس جنوبی تشکیل می‌شوند، به اندازه کافی آب شیرین را در خود نگه می دارند تا نیازهای هر فرد روی زمین را برای چندین ماه برآورده کنند. برای چندین دهه پیشنهادهایی وجود داشته است که کوه‌های یخ اقیانوس جنوبی را به مناطق خشک‌تر شمالی (مانند استرالیا) بکسل کرد، اما هنوز هیچ‌کدام عملی یا موفق نبوده‌اند.

آب و هوا

دمای دریا از حدود 2- تا 10 درجه سانتیگراد متغیر است. طوفان‌های سیکلونیک به سمت شرق در اطراف قاره حرکت می‌کنند و به دلیل تضاد دمایی بین یخ و اقیانوس باز اغلب شدید می‌شوند. منطقه اقیانوسی از حدود 40 عرض جغرافیایی جنوب تا دایره قطب جنوب دارای شدیدترین بادهای متوسط است که در هر نقطه از زمین یافت می‌شود. در زمستان، اقیانوس به سمت خارج تا 65 درجه عرض جنوبی در بخش اقیانوس آرام و 55 درجه عرض جنوبی در بخش اقیانوس اطلس یخ می‌زند و دمای سطح را به زیر 0 درجه سانتیگراد کاهش می‌دهد.

حیات وحش

در آب‌های اقیانوس منجمد جنوبی انواع جانوران دریایی زندگی می‌کنند و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به فیتوپلانکتون در اقیانوس جنوبی متکی هستند. زندگی دریایی قطب جنوب شامل پنگوئن‌، نهنگ آبی، نهنگ قاتل (اورکا)، ماهی مرکب عظیم‌الجثه و فوک خزدار است.

سواحل صخره‌ای سرزمین اصلی قطب جنوب و جزایر فراساحلی آن فضای لانه‌سازی بیش از 100 میلیون پرنده را هر بهار فراهم می‌کند. این پرنده‌ها شامل گونه‌های آلباتروس، پترل، کاکایی اقیانوسی، کاکایی و پرستو دریایی هستند. پیپت جورجیای جنوبی در جزیره جورجیای جنوبی و برخی جزایر کوچکتر اطراف آن بومی است. اردک های آب شیرین در جورجیا جنوبی و جزایر کرگولن زندگی می کنند.

محیط زیست

افزایش تشعشعات فرابنفش خورشیدی ناشی از سوراخ لایه ازون در قطب جنوب، بهره‌وری اولیه دریایی (فیتوپلانکتون) را تا 15 درصد کاهش داده و شروع به آسیب رساندن به دی‌ان‌ای(DNA) برخی از ماهی‌ها شده است. با افزایش ماهیگیری غیرقانونی که صید پنج تا شش برابری دندان‌ماهی پاتاگونیا را نیز شامل می‌شود، پایداری ذخایر ژنتیکی در این منطقه با مشکل روبرو شده و همچنین صید بی‌رویه ماهی‌ها باعث بروز مرگ و میر پرندگان دریایی به علت اختلال در زنجیره‌های غذایی آن‌ها شده است.