استفراغ

استفراغ، هراش یا بالا آوردن (به انگلیسی: Vomiting) به معنی خروج با فشار محتویات داخل معده جانداران از راه دهان و بینی به بیرون است و حالتی را که پیش از استفراغ به جاندار دست می‌دهد، تهوع گویند.

حالت ‌تهوع می‌تواند ناشی از حالات روانی، بیماری، عوارض دارویی، مسمومیت و کمبود ویتامین در بدن فرد باشد.

علل بروز تهوع یا استفراغ

حالت تهوع زمانی ایجاد می‌شود که فرد به دلیل مصرف برخی غذاها، داروها و یا مبتلا شدن به بیماری خاصی حالت استفراغ را تجربه می‌کند. این حالت گاهی با خروج استفراغ همراه است و گاهی نیز تنها این حس را در فرد ایجاد می‌کند که گویی باید محتویات معده را از دهان خارج کند. بسیاری از افراد حالت تهوع را به عنوان احساس ناآرامی و تلاطم در معده همراه با بی‌حالی توصیف می‌کنند. تهوع و استفراغ بیماری نیست بلکه نشانه‌دهنده‌ی یک مشکل یا بیماری در بدن است.

علل استفراغ و حالت تهوع:

• تهوع مسافرت یا دریازدگی

• مراحل اولیه بارداری (تهوع تقریبا در 50 تا 90 درصد از کل حاملگی‌ها و استفراغ در 25 تا 55 درصد زنان باردار رخ می‌دهد.)

• استفراغ ناشی از مصرف دارو

• درد شدید

• استرس احساسی از جمله ترس

• بیماری‌های کیسه صفرا

• مسمومیت‌های غذایی

• عفونت‌ها (مانند آنفلوآنزای معده)

• پرخوری

• واکنش به بوهای خاص

• حمله قلبی

• صدمه یا آسیب مغزی

• تومور مغزی

• زخم معده

• برخی انواع سرطان

• بولیمیا یا سایر اختلالات روانی

• گاستروپارزی یا تخلیه آهسته معده (وضعیتی که در مبتلایان به دیابت مشاهده می‌شود.)

• مصرف سموم یا مقادیر بیش از حد الکل

• انسداد روده

• آپاندیسیت

علل استفراغ با توجه به سن متفاوت است. در کودکان استفراغ ناشی از عفونت ویروسی، مسمومیت غذایی، حساسیت به شیر، تهوع مسافرت، پرخوری یا تغذیه بیش از حد، سرفه یا انسداد روده و بیماری‌هایی که کودک در آن تب دارد باشد، بیشتر رایج است.

زمان احساس تهوع یا استفراغ می‌تواند نشان دهنده علت آن باشد. حالت تهوع یا استفراغ اگر بلافاصله پس از غذا خوردن ظاهر شود، ممکن است در اثر مسمومیت غذایی، گاستریت (التهاب دیواره معده)، زخم یا بولیمیا ایجاد شده باشد. تهوع یا استفراغ یک تا هشت ساعت پس از غذا نیز ممکن است نشان دهنده مسمومیت غذایی باشد. با این حال برخی باکتری‌های حاصل از مواد غذایی مانند سالمونلا می‌توانند پس از مدت زمان طولانی‌تری ایجاد علائم نمایند.

درمان استفراغ

• نوشیدن تدریجی مقادیر بیشتر مایعات شفاف و شیرین مانند نوشابه یا آب میوه. (به جز آب پرتقال و گریپ فروت، زیرا این نوشیدنی ها خیلی اسیدی هستند.)

• استراحت کردن یا در حالت نشسته یا در موقعیت دراز کشیده قرار گرفتن. (فعالیت ممکن است حالت تهوع را بدتر کند و یا منجر به استفراغ شود.)

• اجتناب از مواد غذایی جامد تا پایان دوره استفراغ

• اگر استفراغ و اسهال بیش از 24 ساعت طول بکشد، برای جلوگیری و درمان کم‌آبی باید از محلول ORS خوراکی مانند Pedialyte استفاده شود.

• خانم‌های باردار که دچار تهوع صبحگاهی می‌شوند می‌توانند قبل از خواب مقداری کراکر بخورند یا قبل از خواب، یک وعده غذایی با پروتئین بالا (گوشت بدون چربی یا پنیر) داشته باشند.

• استفراغ مرتبط با درمان سرطان اغلب با نوعی دیگر از داروها قابل درمان است. همچنین داروهای با و بدون نسخه نیز وجود دارند که می‌توانند برای کنترل استفراغ مرتبط با بارداری، تهوع مسافرت و برخی از انواع سرگیجه مورد استفاده قرار گیرند؛ اما قبل از استفاده از هر یک از این روش‌های درمانی می‌بایست با پزشک مشورت کنید.

• برای درمان تهوع مسافرت در ماشین برای کودکان، کودک خود را طوری بنشانید که روبروی شیشه جلوی اتومبیل باشد. (زیرا دیدن حرکت سریع از پنجره‌های کناری ماشین می‌تواند تهوع را بدتر نماید.)

• کتاب خواندن یا انجام بازی‌های ویدیویی در ماشین می‌تواند سبب تهوع مسافرت شود.

• جهت درمان تهوع مسافرت در ماشین برای کودکان، باید از همزمان غذا خوردن و بازی کردن کودکان در ماشین جلوگیری شود.

کودکان

نوشاندن مایعات به کودکان

از مهم‌ترین عوارض استفراغ در کودکان بروز مشکل کم‌آبی در بدن است. این مشکل در کودکان زود‌تر از بزرگسالان رخ می‌دهد و برای سلامتی کودک خطرناک‌تر است. برای کمک به کودک خود در مقابله با کم آبی بدن، نیاز است که مقدار مناسبی آب به او بنوشانید. پرستار کودک نیز باید در هنگام بروز استفراغ، برنامه غذایی مناسب متشکل از غذاهای آبکی و مایعات تنظیم و تهیه کند.

هنگامی که بدن کودک کم آب می‌شود، علائمی مثل گود رفتن چشم‌ها، خشکی دهان و حلق، خستگی، کاهش مقدار اشک زمانی که گریه می‌کند، دفع ادرار به رنگ تیره یا عدم دفع ادرار را مشاهده خواهید کرد. شاید فکر کنید با هر بار استفراغ، آب و مایعات مصرف شده از بدن خارج می‌شود و مصرف آن‌ها بی فایده است اما حتی اگر استفراغ ادامه پیدا کند باز هم مقداری از آن جذب بدن می‌شود.

غذاهایی که علاوه بر کاهش تهوع، مقدار زیادی آب را وارد بدن می‌کنند شامل موارد زیر می‌شوند:

• انواع سوپ‌ها

• آب مرغ

• چای گرم

• موز

• ماست

• میوه و سبزیجات

• زنجبیل

کاربرد لعاب برنج

روش دیگری که می‌توان برای درمان استفراغ در کودکان استفاده کرد، مصرف لعاب برنج است. لعاب برنج در برنامه غذایی نوزادان نیز گنجانده می‌شود؛ چراکه سرشار از ویتامین‌ و مواد معدنی است. از طرفی آب برنج، برای درمان مشکلات گوارشی کودکان نیز مناسب است؛ بخصوص اگر دلیل تهوع و استفراغ، تورم در معده باشد. برای تهیه لعاب برنج، سه فنجان آب را با یک فنجان برنج شسته شده در قابلمه‌ای مخلوط کرده و بگذرارید جوش بیاید. اجازه دهید حداقل 15 دقیقه برنج در آب بجوشد و سپس آبکش کنید و آب برنج را در ظرف دیگری بریزید. حال 2 قاشق غذاخوری یا 30 میلی‌متر از آن را در فواصل زمانی 4 ساعته به کودک بدهید.

بزرگسالان

مصرف چای نعناع

چای نعناع به دلیل تأثیرات مثبت بر روی درمان درد معده و حالت تهوع کاربرد زیادی دارد. در خصوص تأثیرات نعناع بر روی بدن مطالعات حیوانی هم انجام شده که این مطالعات نشان‌دهنده مؤثر بودن روغن نعناع بر روی کاهش میزان درد است. این روغن دارای خواص آرامش بخش عضلات هم می‌باشد. استنشاق روغن نعناع بعد از عمل جراحی تا حد بسیار زیادی از بروز حالت تهوع و استفراغ جلوگیری می‌کند.

جهت آماده‌سازی چای نعناع کافی است تا چند برگ نعناع تازه را خرد کرده و درون یک فنجان آب گرم بریزید؛ سپس در حدود 15 دقیقه صبر کرده تا دم بکشد. بعد از گذشت این زمان، چای آماده است. چای را از صافی رد کرده و میل نمایید.

زنجبیل

یکی از چهار روش زیر را جهت درمان استفراغ به کار بگیرید:

• چای زنجبیل: مقداری زنجبیل را همراه با مقداری آب درون کتری بجوشانید و میل کنید.

• زنجبیل تازه: مقداری زنجبیل تازه تهیه کرده و آن را شستشو دهید و سپس آن را به قطعات کوچک تقسیم کرده و میل کنید.

• زنجبیل و آب لیمو: زنجبیل تازه تهیه کرده و آن را شستشو دهید و سپس یک عدد لیمو را دو تکه کرده و آب آن را بر روی زنجبیل بریزید و در صورت تمایل می‌‎توانید مقداری عسل نیز به آن اضافه کرده و میل کنید.

• زنجبیل و آب پیاز: زنجبیل تازه را شستشو داده و خرد کنید. یک تکه پیاز را بر روی قطعات زنجبیل فشار دهید تا آب آن استخراج شود و ترکیب حاصل را میل کنید.

پیشگیری از استفراغ

• به جای سه وعده غذایی بزرگ، در طول روز وعده های غذایی کوچک بخورید.

• آهسته غذا بخورید.

• از خوردن غذاهایی که هضم‌شان سخت است، اجتناب کنید.

• در صورتی که با خوردن غذاهای داغ یا گرم به شما حالت تهوع دست می‌دهد، از غذاهای سرد یا با دمای اتاق استفاده کنید.

• پس از خوردن استراحت نمایید؛ به طوری که سر حدود 3 سانتی متر بالاتر از پاها قرار بگیرد.

• به جای نوشیدن مایعات در حین وعده های غذایی، بین وعده های غذایی خود نوشیدنی میل کنید.

• سعی نمایید وقتی احساس تهوع کمتری می‌کنید، غذا بخورید.

عوارض تهوع و استفراغ طولانی مدت

• خشکی دهان و لب

• گود شدن زیر چشم

• تنفس سریع

• احساس خستگی

• گیجی

زمان مراجعه به پزشک

در صورت داشتن هر یک از علائم زیر می‌بایست سریعا به پزشک مراجعه کنید:

• وجود خون در استفراغ (قرمز روشن بوده یا در ظاهر شبیه به دانه‌های قهوه باشد.)

• سردرد شدید یا سفت شدن گردن

• بی‌حالی، گیجی یا کاهش هوشیاری

• درد شدید شکم

• اسهال

• تنفس یا نبض تند

• اگر حالت تهوع بیش از چند روز ادامه پیدا کند یا احتمال بارداری وجود داشته باشد.

• اگر درمان خانگی موثر نبوده، بدن با کمبود آب روبرو شود یا آسیب مشخصی رخ داده باشد (مانند ضربه به سر یا عفونت) که ممکن باشد سبب استفراغ شده باشد.

• در بزرگسالان، در صورت بروز استفراغ بیش از یک روز، طول کشیدن اسهال و استفراغ به بیش از 24 ساعت یا وقتی علائم کم آبی بدن وجود داشته باشد.

• در رابطه با نوزاد یا کودک زیر شش سال، در صورتی که استفراغ وی بیش از چند ساعت طول بکشد، اسهال داشته باشد، علائم کم‌آبی بدن قابل مشاهده باشد، نوزاد دچار تب شده باشد و یا اگر کودک 4-6 ساعت ادرار نکرده باشد، مراجعه به نزدیک‌ترین مرکز درمانی یا پزشک متخصص کودکان الزامی است.

• در مورد کودک بالای 6 سال، اگر استفراغ و اسهال یک روز طول بکشد، علائم کم‌آبی بدن قابل مشاهده باشد، تب کودک بالاتر از 38 درجه بوده و یا کودک شش ساعت ادرار نکرده باشد، مراجعه به نزدیک‌ترین مرکز درمانی یا پزشک متخصص کودکان الزامی است.