زوال عقل
زوال عقل یا دمانس، گروهی از علائم را توصیف می‌کند که حافظه، تفکر و توانمندی‌های اجتماعی را چنان تحت تاثیر قرار می‌دهد که زندگی روزمره فرد مختل می شود. زوال عقل، یک بیماری مشخص نیست، بلکه چندین بیماری مختلف می‌توانند باعث زوال عقل شود.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نشانه ها: | تغییرات شناختی: از دست دادن حافظه، مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن واژه‌های مناسب، مشکل در توانایی‌های بصری و فضایی، مشکل در استدلال و حل مسئله، مشکل در انجام وظایف پیچیده، مشکل در برنامهریزی و سازماندهی، مشکل در هماهنگی و عملکردهای حرکتی، گیجی و عدم تمرکز تغییرات روانشناختی: تغییرات شخصیتی، افسردگی اضطراب، رفتار نامناسب، پارانویا (بدگمانی)، آشفتگی و تشویش، توهم |
| علت(ها): | آسیب یا از بین رفتن سلول‌های عصبی |
با اینکه عموما زوال عقل شامل از دست دادن حافظه می‌شود اما از دست دادن حافظه می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. از دست دادن حافظه، به تنهایی به معنای دچار شدن به زوال عقل نیست.
علائم زوال عقل
علائم زوال عقل، بسته به علت آن متفاوت است ولی علائم و نشانه‌های رایج آن عبارتند از:
تغییرات شناختی
- از دست دادن حافظه، که معمولا همسر فرد یا شخص دیگری متوجه آن می‌شود
- مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن واژه‌های مناسب
- مشکل در توانایی‌های بصری و فضایی، برای مثال گم کردن راه خود در زمان رانندگی
- مشکل در استدلال و حل مسئله
- مشکل در انجام وظایف پیچیده
- مشکل در برنامهریزی و سازماندهی
- مشکل در هماهنگی و عملکردهای حرکتی
- گیجی و عدم تمرکز
تغییرات روانشناختی
علت
زوال عقل به سبب آسیب یا از بین رفتن سلول‌های عصبی و ارتباطات آن‌ها در مغز ایجاد می‌شود. بسته به ناحیه‌ای از مغز که تحت تاثیر آسیب قرار گرفته، زوال عقل می‌تواند افراد را به طرز متفاوتی تحت تاثیر قرار داده و علائم متفاوتی را باعث شود.
انواع زوال عقل اغلب بر اساس اشتراکات آن‌ها مانند پروتئین‌های رسوب کرده در مغز یا بخشی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته، گروه‌بندی می‌شوند. برخی از بیماری‌ها شبیه به زوال عقل هستند، مانند بیماری‌هایی که به علت حساسیت به داروها یا کمبود ویتامین ایجاد می‌شوند و این بیماری‌ها ممکن است با درمان بهبود یابند.
انواع
زوال عقل پیش‌رونده
انواعی از زوال عقل که پیشرفت می‌کنند و قابل برگشت نیستند، شامل موارد زیر است:
بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر رایج‌ترین علت زوال عقل است.
با اینکه تمام علل بیماری آلزایمر شناخته نشده است، کارشناسان بر این باورند که درصد کمی از عوامل این بیماری، مرتبط با جهش در سه ژن است که می‌تواند از والد به فرزند به ارث برسد. در حالی‌که چندین ژن مختلف احتمالا در بیماری آلزایمر نقش دارند، یک ژن مهم که ریسک ابتلا را افزایش می‌دهد، آپولیپوپروتئین E4 (APOE) است.
بیماران مبتلا به آلزایمر در مغز خود، پلاک‌ها و گره‌هایی دارند. پلاک‌ها، توده‌هایی از پروتئینی به نام بتا-آمیلوئید و گره‌ها، فیبروزی متشکل از پروتئین تائو هستند. باور بر این است که این توده‌ها به نورون‌های سالم و فیبرهای آن‌ها آسیب می‌زنند.
دیگر فاکتورهای ژنتیکی که ممکن است احتمال ایجاد آلزایمر در افراد را افزایش دهند، عبارتند از:
زوال عقل یا دمانس عروقی. این، دومین نوع رایج از زوال عقل است که به سبب آسیب به عروق تامین‌کننده‌ی خون برای مغز ایجاد می‌شود. مشکلات عروق خونی می‌تواند باعث سکته‌ی مغزی یا آسیب‌های دیگر به مغز، از قبیل آسیب به فیبرهای ماده‌ی سفید مغز شود. رایج‌ترین علائم زوال عقل عروقی شامل مشکل در حل مسئله، کند شدن تفکر، تمرکز و سازماندهی است. این علائم نسبت به از دست دادن حافظه پررنگ‌تر هستند.
زوال عقل با اجسام لویی. اجسام لویی، توده‌های بادکنک‌شکل از پروتئین هستند که در مغز افراد مبتلا به زوال عقل با اجسام لویی، بیماری آلزایمر و بیماری پارکینسون، دیده می‌شود. این بیماری، یکی از انواع رایج‌تر زوال عقل پیش‌رونده است. علائم و نشانه‌های رایج، شامل حرکت کردن در هنگام رویا دیدن، دیدن چیزهایی که وجود خارجی ندارد (توهم‌های بصری) و مشکل در تمرکز و توجه است. دیگر نشانه‌ها شامل حرکت کند و ناهماهنگ، لرزش و سفتی عضلانی (پارکینسونیسم) است.
زوال عقل پیشانی گیجگاهی. این، شامل گروهی از بیماری‌هاست که با تخریب سلول‌های عصبی و ارتباطات آن‌ها در لوب پیشانی و گیجگاهی مغز، که تعیین‌کننده‌ی شخصیت، رفتار و زبان فرد هستند، شناخته می‌شوند. علائم رایج این بیماری، رفتار، شخصیت، تفکر، قضاوت، زبان و حرکت فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
زوال عقل مخلوط. مطالعات کالبدشکافی روی مغز افراد 80 ساله و بالاتر که مبتلا به زوال عقل بوده‌اند، نشان می‌دهد که بسیاری از آن‌ها ممکن است ترکیبی از چندین علت از قبیل بیماری آلزایمر، زوال عقل عروقی و زوال عقل با اجسام لویی را داشته باشند. تحقیقات برای تشخیص این مضوع که ابتلا به زوال عقل مخلوط، چگونه علائم و درمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، ادامه دارد.
دیگر اختلالات مرتبط با زوال عقل
بیماری هانتینگتون
این بیماری که به سبب جهش ژنتیکی ایجاد می‌شود، باعث از بین رفتن سلول‌های عصبی مشخصی در مغز و نخاع می‌شوند. علائم و نشانه‌ها شامل افت شدید در مهارت‌های تفکر (شناختی) است که معمولا در حدود سنین 30 یا 40 سال رخ می‌دهد.
آسیب تروماتیک مغز (TBI)
این وضعیت اغلب به دلیل ضربات مکرر به سر ایجاد می‌شود. افرادی هم‌چون بوکسورها، فوتبالیست‌ها یا سربازها ممکن است TBI را تجربه کنند.
بسته به بخشی که در مغز آسیب دیده، این وضعیت ممکن است سبب علائم و نشانه‌های زوال عقل از جمله افسردگی، تحریک‌پذیری، از دست دادن حافظه و اختلال در صحبت کردن شود. TBI هم‌چنین ممکن است باعث پارکینسونیسم شود. علائم ممکن است تا سال‌ها بعد از آسیب ظاهر نشوند.
بیماری کروتزفلد جاکوب
این اختلال نادر مغزی معمولا در افراد بدون ریسک فاکتورهای شناخته شده رخ می‌دهد. این بیماری ممکن است به سبب رسوب پروتئین‌های عفونی به نام پریون‌ها ایجاد شود. بیماری کروتزفلد جاکوب معمولا علت شناخته شده‌ای ندارد ولی می‌تواند به ارث برسد. هم‌چنین، این بیماری ممکن است با قرار گرفتن در معرض بافت مغزی یا عصبی فاسد برای مثال در کاشت قرنیه، ایجاد شود.
علائم و نشانه‌های این بیماری کشنده معمولا بعد از 60 سالگی ظاهر می‌شود.
بیماری پارکینسون
بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون در نهایت دچار علائم زوال عقل می‌شوند (زوال عقل ناشی از پارکینسون).
شبه زوال عقل
وضعیت‌های شبه زوال عقل که قابل برگشت هستند برخی علل زوال عقل یا علائم شبه زوال عقل می‌توانند با درمان، معکوس شوند. این علل شامل موارد زیر است:
عفونت‌ها و اختلالات ایمنی
علائم شبه زوال عقل می‌تواند ناشی از تب یا دیگر عوارض جانبی تلاش بدن برای مبارزه با یک عفونت باشد. مولتیپل اسکلروزیس و دیگر بیماری‌های ایجاد شده توسط حمله‌ی بدن به سلول‌های عصبی نیز می‌توانند باعث ایجاد زوال عقل شوند.
مشکلات متابولیک و ناهنجاری‌های اندوکرین
افراد مبتلا به مشکلات تیروئیدی، قند خون پایین (هایپوگلایسمی)، سدیم یا کلسیم خیلی بالا یا خیلی پایین یا دچار مشکل در جذب ویتامین B12 می‌توانند علائم شبه زوال عقل یا دیگر تغییرات شخصیتی را داشته باشند.
سو تغذیه
ننوشیدن آب کافی (دهیدراته شدن)؛ عدم دریافت ویتامین B1 یا تیامین به اندازه‌ی کافی که در افراد با الکلیسم مزمن رایج است؛ و نبود ویتامین B6 و B12 به اندازه کافی در رژیم غذایی می‌تواند سبب علائم شبه زوال عقل شود. کمبود مس و ویتامین E نیز می‌تواند باعث بروز علائم شبه زوال عقل شود.
عوارض جانبی داروها
عوارض جانبی داروها، واکنش به یک دارو یا تداخل چندین دارو می‌تواند باعث علائم شبه زوال عقل شود.
هماتوم ساب‌دورال یا خون‌مردگی داخل مغز
خونریزی میان سطح مغز و پوشش اطراف آن که در افراد مسن بعد از افتادن رایج است، می‌تواند باعث علائم مشابه با زوال عقل شود.
مسمومیت
قرار گرفتن در معرض فلزهای سنگین از قبیل سرب و دیگر سموم از قبیل حشره‌کش‌ها و همینطور، مواد مخدر یا مصرف زیاد الکل می‌تواند منجر به علائم زوال عقل شود. علائم ممکن است با درمان، رفع شوند.
تومورهای مغزی
به ندرت، زوال عقل می‌تواند ناشی از آسیب‌های ایجاد شده توسط تومور مغزی باشد.
کمبود اکسیژن یا آنوکسی
این وضعیت که به آن هایپوکسی نیز گفته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که بافت اندام‌ها اکسیژن کافی دریافت نکند. کمبود اکسیژن می‌تواند به سبب وقفه‌ی تنفسی شدید در هنگام خواب، آسم، حمله‌ی قلبی، مسومیت با کربن مونوکسید یا دیگر عوامل ایجاد شود.
هیدروسفالی با فشار طبیعی
این وضعیت که به سبب بزرگ شدن دهلیزهای مغز ایجاد می‌شود، می‌تواند باعث مشکل در راه رفتن، دفع ادرار و از دست دادن حافظه شود.
فاکتورهای خطر
غیرقابل تغییر
سن
با افزایش سن، به خصوص بعد از 65 سالگی، ریسک ابتلا افزایش می‌یابد. با این حال، زوال عقل، یک بخش معمول از پیر شدن نیست و می‌تواند در افراد جوان‌تر نیز رخ دهد.
سابقه‌ی خانوادگی
داشتن سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به زوال عقل شما را در خطر بیشتری برای ابتلا به زوال عقل قرار می‌دهد. با این وجود، بسیاری از افراد دارای سابقه‌ی خانوادگی هیچوقت علائم زوال عقل را بروز نمی‌دهند و بسیاری از افراد بدون سابقه‌ی خانوادگی دچار علائم می‌شوند. تست‌هایی برای تعیین اینکه آیا شما جهش‌های ژنتیکی به خصوصی دارید، وجود دارد.
سندرم داون
بسیاری از افراد مبتلا به سندرم داون در میانسالی به بیماری آلزایمر زودرس دچار می‌شوند.
قابل تغییر
رژیم غذایی و ورزش
تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود ورزش ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد و در حالی‌که هیچ رژیم غذایی خاصی برای کاهش ریسک زوال عقل شناخته نشده است، تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که رژیم‌های غذایی ناسالم دارند در مقایسه با افرادی که رژیم‌های سبک مدیترانه‌ای و غنی از تره‌بار، غلات کامل، مغزها و دانه‌ها دارند، بیشتر احتمال دارد که به زوال عقل مبتلا شوند.
مصرف زیاد الکل
اگر مقدار زیادی الکل بنوشید، ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به زوال عقل داشته باشید. با اینکه برخی مطالعات نشان داده است که مصرف مقادیر متوسط الکل ممکن است اثر محافظتی داشته باشد، نتایج متناقض بوده است. ارتباط بین مقادیر متوسط الکل و ریسک زوال عقل به خوبی مشخص نشده است.
ریسک فاکتورهای قلبی عروقی
این ریسک فاکتورها، شامل فشار خون بالا (هایپرتانسیون)، کلسترول بالا، رسوب چربی در دیواره‌ی سرخرگ (آترواسکلروزیس) و چاقی است.
افسردگی
گرچه این موضوع هنوز به خوبی درک نشده است، افسردگی در دوران سالمندی ممکن است نشان‌دهنده‌ی ایجاد زوال عقل باشد.
دیابت
دیابت، مخصوصا در صورتی که به خوبی کنترل نشود، ممکن است ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد.
سیگار کشیدن
سیگار کشیدن ممکن است ریسک ایجاد زوال عقل و بیماری‌های عروق خونی را افزایش دهد.
وقفه‌ی تنفسی در هنگام خواب
افرادی که خروپف می‌کنند و به طور متناوب دچار حمله‌ی وقفه تنفسی در خواب می‌شوند، ممکن است حافظه‌ی خود را به صورت برگشت‌پذیر از دست دهند.
سوتغذیه و کمبود ویتامین
سطوح پایین ویتامین D، ویتامین B6، ویتامین B12 و فولات ممکن است ریسک زوال عقل را افزایش دهد.