اقیانوس
اقیانوس به حجم پیوسته‌ای از آب شور که در حوضه‌های عظیمی از سطح زمین محصور است گفته می‌شود. به‌طورکلی، بر روی زمین ۵ اقیانوس وجود دارد: اقیانوس اطلس، اقیانوس آرام، اقیانوس هند، اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس منجمد جنوبی؛ اما اقیانوس‌شناسان بر وجود ۳ اقیانوس اصلی آرام، اطلس و هند اتفاق نظر دارند.
اقیانوسها و دریاهای حاشیه‌ای آنها با عمق میانگین 3795 متر، نزدیک به ۷۱٪ از سطح کره زمین را در بر دارند. پهنه‌های خشکی زمین با ارتفاع میانگین ۸۴۰ متر، ۲۹٪ باقی‌مانده سطح زمین را شامل می‌شوند. درواقع، تمام پهنه‌های خشک بیرون از اقیانوس می‌توانند در زیر اقیانوسها پنهان گردند و زمین به کره‌ای یکپارچه تبدیل شود که کاملاً با لایه پیوسته‌ای به عمق 2686 متر از آب پوشیده شده است. [۱]
واژه شناسی
اقیانوس نامی است که یونانیان باستان و اروپائیان به بحر محیط اطلاق میکنند. عرب این نام را پذیرفته و آن را معرب ساخته اند. به این اسم آن مقدار آبی را که سه ربع از کره زمین یعنی ۳۷۴ میلیون کیلومتر مربع را احاطه کرده است می نامند.[۲]
تعادل دمایی زمین با اقیانوسها
اقیانوسها بر روی زمین به‌صورت نابرابر توزیع شده‌اند؛ اقیانوسها ۶۱٪ از سطح نیمکره شمالی، و ۸۱٪ از نیمکره جنوبی را پوشانده‌اند.
این عدم تقارن توزیع خشکی و آب در نیمکره‌های شمالی و جنوبی، سبب شده است تا دو نیمکره در مورد تغییرات سالانه تابش خورشیدی دریافتی زمین، تفاوتهای بسیاری داشته باشند. در نیمکره جنوبی، دمای سطحی از تابستان تا زمستان در عرضهای میانی، تغییر اندکی را نشان می‌دهد. این تغییر بیشتر به‌وسیله واکنش اقیانوس به تغییرات فصلی در گرمایش و سرمایش کنترل می‌شود. در نیمکره شمالی، یک تغییر در دمای سطحی به‌وسیله نواحی اقیانوسی آن و دیگری به‌وسیله مناطق خشکی کنترل می‌گردد. در عرضهای میانی نیمکره شمالی، خشکی در تابستان گرم‌تر، و در زمستان بسیار سردتر از نواحی اقیانوسی است. این وضعیت تغییرات فصلی بزرگ‌مقیاسی را در چرخه جوی و اقلیمی نیمکره شمالی ایجاد می‌کند که در نیمکره جنوبی مشاهده نمی‌شود.
جریانات آب اقیانوسی
جریان عمومی اقیانوسها میانگین حرکت آب را مشخص می‌کند و مانند چرخه اتمسفر شکل ویژه‌ای دارد.
نوسان جزر و مد و امواج جدا از این جریانات هستند و بخشی از جریان عمومی شمرده نمی‌شوند. گردش اقیانوس آبها را با ویژگیهای متفاوتی چون شوری و حرارت، در درون شبکه پیوسته اقیانوسها جابه‌جا می‌کند و بخش مهمی از نوسان گرما و آب شیرین اقلیم جهانی شمرده می‌شود. سرعت حرکتهای افقی آب، که جریان خوانده می‌شوند، بین چند سانتی‌متر تا ۴ متر در ثانیه است. شدت جریانها با افزایش عمق کاهش می‌یابد. سرعت حرکتهای عمودی، که بیشتر به بالارفتن و پایین‌آمدن آب اطلاق می‌گردد، بسیار کمتر، و در حدود چند متر در ماه است.
گردش آب اقیانوس انرژی خود را در سطح آب و از دو منبع گوناگون دریافت می‌کند که دو گونه گردش را مشخص می‌نمایند: گردش بادرانده، که با فشار باد در سطح دریا ایجاد می‌شود؛ و گردش دماشوری، که در اثر تفاوت ایجادشده در چگالی آب در سطح دریا به دنبال تبادل حرارت و آب اقیانوس با اتمسفر ایجاد می‌شود. این دو گونه گردش آب از یکدیگر مستقل نیستند. گردش بادرانده در لایه‌های سطحی، قدرت بیشتری دارد. گردش دماشوری با سرعتی در حدود یک سانتی‌متر در ثانیه، بسیار کندتر است؛ اما این گردش تا بستر دریا ادامه می‌یابد و جریاناتی را پدید می‌آورد که اقیانوس جهانی را در بر می‌گیرند.
گردش عمومی آب اقیانوسها به‌وسیله معادله حرکت کنترل می‌گردد که برای حجم پیوسته‌ای از آب به کار برده می‌شود. افزون بر نیروی جاذبه، فشار شیب افقی، نیروی گریز از مرکز و نیروی اصطکاک، مهم‌ترین نیروهایی‌اند که یا موجب جریان اقیانوسها می‌شوند یا بر آنها اثر می‌گذارند.
منابع
- ↑ <شناخت اقیانوسها>برداشت شده در 25اردیبهشت 1402
- ↑ <واژه اقیانوس> برداشت شده در 25 اردیبهشت 1402