جامی
نورالدین عبدالرحمن ابن نظام الدین احمد ابن محمد متخلص به جامی در سال ۸۱۷ هجری قمری در خرجرد جام از توابع خراسان متولد شد.
| اطلاعات شخصی | |
|---|---|
| نام(های): | نورالدین عبدالرحمن ابن نظام الدین احمد ابن محمد |
| لقب(ها): | جامی |
| تاریخ تولد: | ۲۴ آبان ۷۹۳ ۲۳ شعبان ۸۱۷ |
| محل تولد: | تربت جام، خراسان |
| تاریخ فوت: | ۲۷ آبان ۸۷۱ ۱۷ محرم ۸۹۸ (۸۱ سالگی) |
| محل دفن: | تخت مزار، هرات |
| ملیت: | ایرانی |
| محل زندگی: | هرات |
| پیشه: | خلیفه طریقت نقشبندیه |
جامی، ملقب به «خاتم الشعرا»، ادیب، عارف، صوفی، موسیقیدان و شاعر مشهور ایرانی در قرن نهم هجری قمری است. عبدالرحمن جامی، سرآمد شاعران عصر خویش و از بزرگترین و نامدارترین شعرای فارسی زبان در عصر تیموری به شمار می‌آمد. دوران تیموریان را عصر شکوفایی شعر و نظم فارسی می‌دانند؛ چرا که امیران و شاهزادگان تیموری علاقه بسیاری به شعر، ادب و هنر داشتند و همواره از حامیان این حوزه و از مشوقان شعرای پارسی محسوب می‌شدند.
جامی به همراه پدرش به سمرقند و هرات رفت و در آن دیار به کسب علم و ادب پرداخت. سپس به سیر و سلوک مشغول و از بزرگان طریقت شد. او نزد سلطان حسین میرزا بایقرا و وزیر فاضل او امیر علی‌شیر نوایی تقربی خاص داشت. او در محرم ۸۹۸ هجری قمری وفات کرد و در هرات با احترام فراوان به خاک سپرده شد. از جامی بیش از چهل اثر و تألیف سودمند و گران‌بها به جای مانده است. معروف‌ترین آثار او عبارت از هفت مثنوی به نام «هفت اورنگ» است.
آثار جامی
آثار جامی را بیش از ۱۰۰ عنوان کتاب و رساله به نظم و نثر می‌دانند که به زبان‌های فارسی و عربی به رشته تحریر درآمده است. این آثار در شبه قاره هند و کشورهای آسیای مرکزی بسیار محبوبیت داشته و حتی در ممالک غرب به‌ویژه در ادبیات آلمانی، انگلیسی و فرانسوی شناخته شده و مورد توجه قرار گرفت.
هرچند جامی بیشتر به‌عنوان شاعر شناخته می‌شود و اشعار او شهرت بیشتری دارد، اما آثار جامی محدود به شعر نیست. این تالیفات ارزشمند و ماندگار، به آثار ادبی، آثار عرفانی و فلسفی، آثار کلامی و حدیثی قابل تفکیک است.
آثار ادبی جامی
مهم‌ترین آثار ادبی جامی شامل دیوان اشعار سه گانه مشتمل بر قصاید و غزلیات، رباعیات، رساله منشآت، مثنوی هفت اورنگ، رساله قافیه، رساله عروض و مشهورترین آن‌ها «بهارستان» است که به تقلید از گلستان سعدی نوشته شد.
بهارستان یا «روضه الاخبار و تحفه الابرار» کتابی به نظم و نثر و شامل حکایات و اندرزهای اخلاقی است که جامی آن را به جهت تعلیم و تربیت فرزندش «ضیاءالدّین یوسف» در هشت فصل، تالیف کرد.
او سپس این کتاب را در سال ۸۹۲ هجری قمری، به «سلطان حسین بایقرا» پادشاه تیموری تقدیم می‌کند. این اثر ارزشمند به نثر ساده و مسجع نوشته شده و در میان دیگر آثار منثور، از اهمیت بسیاری برخوردار است. استشهاد به آیات قرآن کریم و احادیث دینی، استناد به اشعار فارسی و عربی، کاربرد لغات و اصطلاحات عرفانی، لغات و ترکیبات فارسی و صنایع بدیعی و استفاده از امثال و حکم، از جمله ویژگی‌های بارز بهارستان جامی به شمار می‌آید.
«مثنوی هفت اورنگ» دیگر اثر مشهور و مهم عبدالرحمن جامی نیز در میان آثار ادبی وی، اهمیت ویژ‌ه‌ای دارد. این کتاب شامل هفت بخش یا مثنوی است و داستان‌هایی حماسی، تاریخی، عاشقانه و اندرزگونه را روایت می‌کند. مثنوی سلسلةالذهب، سلامان و ابسال، تحفةالاحرار، سبحةالابرار، یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون و خردنامه اسکندری، بخش‌های مختلف کتاب هفت اورنگ جامی را تشکیل می‌دهند که بر پایه اندیشه و اعتقادات صوفیه و در قالب حکایات تمثیلی، به رشته تحریر درآمد.
آثار عرفانی جامی
در میان آثار عرفانی عبدالرحمن جامی، می‌توان از «لوایح» نام برد که رساله‌ای مشتمل بر ۳۰ لایحه در بیان اصول تصوف و معارف و معانی عرفان است. «نفحات الانس[۱]» از دیگر آثار مشهور این عارف و شاعر نامدار سده نهم هجری، از مهم‌ترین کتاب‌های عرفانی به شمار می‌رود. جامی نگارش این کتاب را به پیشنهاد امیر علی‌شیر نوایی آغاز و در ۸۸۳ هجری قمری به پایان رساند. او در این اثر به بیان حقایق عرفانی و ذکر احوال عارفان از ابتدا تا عصر خود پرداخته و شرح مفصلی در بیان اصطلاحات اهل تصوف و اصول و مبادی عرفان داشته است. این کتاب را در واقع بازنویسی یا ترجمه‌ای از «طبقات‌الصوفیه انصاری» اثر خواجه عبدالله انصاری می‌دانند که به زبان هروی (شاخه‌ای از پارسی کهن) نوشته شده و به شرح احوال مشایخ صوفیه می‌پردازد.
آثار کلامی جامی
نورالدین جامی در کلام، حدیث و قرآن نیز آثار بسیاری از خود به جا گذاشته و در این تالیفات به تحلیل مباحث علم کلام و شریعت اسلام از منظر تصوف و عرفان پرداخته است. در میان آثار کلامی جامی، می‌توان از رساله تهلیلیه (شرح لااله الااللّه)، اعتقادنامه یا عقاید (مثنوی کوتاهی در باب اصول عقاید اسلامی)، ۴۰ حدیث یا اربعین (شامل ۴۰ حدیث از پیامبر اسلام به‌همراه ترجمه) و رساله مناسک حج و عمره، نام برد.
علاوه بر این آثاری که ذکر شد، از میان مهم‌ترین تالیفات نظم و نثر نورالدین جامی در حوزه‌های مختلف، نی‌نامه، اشعه اللمعات، تاریخ صوفیان، نقدالنصوص فی شرح نقش الفصوص ابن عربی و مناقب جلال‌الدین رومی قابل اشاره است. افزون بر این آثار، جامی در موضوعاتی چون موسیقی، نجوم، زندگینامه نویسی، شعرشناسی، دبیری و... نیز، دستی بر قلم داشته است.
آرامگاه جامی کجاست؟
مقبره جامی در «تخت مزار» در شمال غربی هرات، در جوار استادش سعدالدین کاشغری قرار دارد.
منابع
- ↑ <معرفی کتاب نفحات الانس> برداشت شده در 1402/03/27