صرع

صَرع یا اپی‌لپسی (در عربی صرع به معنای کشمکش است) (به انگلیسی: epilepsy) (از زبان یونانی باستان ἐπιλαμβάνειν به معنی «تصرف کردن، تملک داشتن، یا پریشان کردن») مجموعه‌ای از اختلالات عصبی مزمن پزشکی یا بلند مدت است که افراد مبتلا به آن معمولا تشنج‌های مکرر و بدون تحریک اولیه را تجربه می‌کنند.

امواج ۳ هرتزی افزایش و تخلیه الکتریکی مغز آنگونه که در نوار مغزی دیده می‌شود.

این تشنج‌ها به دلیل اختلال در فعالیت الکتریکی مغز رخ‌ می‌دهد و به طور موقت سیستم پیام رسانی بین سلول‌های مغز را مختل‌ می‌کند. این بیماری طیف گسترده‌ای از انواع تشنج‌ها را دربر می‌گیرد که از فردی به فرد دیگر متفاوت است‌. همچنین بیش‌تر افراد مبتلا به صرع بیش از یک نوع تشنج دارند و ممکن است علائم دیگری از مشکلات عصبی را داشته باشند.

علائم ابتلا به صرع

علامت اصلی این بیماری تشنج‌های مکرر است. با این حال‌،‌ اگر فردی یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کند‌، باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشد‌،‌ زیرا ممکن است به صرع مبتلا باشد. علائم حمله های تشنج در بیماری صرع عبارتند از:

• تشنج بدون تب

• بی‌هوشی کوتاه یا گیجی

• غش‌های ضعیف متناوب‌،‌ که طی آن کنترل روده یا مثانه از دست‌ ‌برود.

• سفتی ناگهانی و بدون دلیل مشخص در اندام ها

• پلک زدن‌های ناگهانی و بدون محرک‌های آشکار

• جویدن‌های ناگهانی و بدون هیچ دلیل روشن

• گیجی موقت و عدم توانایی برقراری ارتباط

• حرکات تکراری غیرارادی

• وحشت یا عصبانیت بدون هیچ دلیل مشخصی

• خیره شدن

• اغتشاش شعور موقت

• حرکات غیر ارادی انقباضی دست و پاها

• خشک شدن بدن

• از دست دادن هوشیاری و خودآگاهی

• مشکلات تنفسی

• از دست دادن کنترل مثانه و یا روده

• افتادن (سقوط) ناگهانی بدون هیچ دلیل عینی بیرونی، به خصوص زمانی که همراه با از دست دادن هشیاری باشد.

• عدم پاسخ به صدا، یا کلام برای مدتی کوتاه

• خواب زدگی یا گیجی

• تکان دادن سر به صورت ریتمیک همراه با از دست دادن خودآگاهی و هوشیاری

علل ابتلا به صرع

سیستم‌های پیام رسان در مغز‌،‌ عملکردهای بدن انسان را کنترل‌ می‌کنند. صرع به دلیل اختلال در این سیستم ایجاد‌ می‌شود‌،‌ که ممکن است ناشی از اختلال عملکرد مغز باشد. در بسیاری از موارد‌‌،‌ علت دقیق این مشکل مشخص نیست. اما برخی محققان عوامل ژنتیکی را علت بروز آن می‌دانند.

عوامل دیگری که ممکن است این خطر را افزایش دهند عبارتند از:

• ضربه به سر‌،‌ مانند حادثه رانندگی

• بیماری های مغزی‌،‌ از جمله سکته مغزی و تومورها

• بیماری‌های عفونی‌،‌ مانند آنسفالیت ویروسی

• سیستیک فیبروزیس

• آسیب قبل از تولد یا آسیب مغزی که قبل از تولد رخ‌ می‌دهد.

• شرایط رشد‌،‌ از جمله اوتیسم و نوروفیبروماتوز

انواع صرع

پزشکان با توجه به نحوه شروع فعالیت غیر طبیعی مغز، صرع و تشنج ها را به چند نوع تقسیم بندی می کنند:

• تشنج کانونی یا صرع پارشیال: در صورتی که تشنج به دلیل فعالیت غیر طبیعی یکی از ناحیه های مغز باشد تشنج کانونی، صرع پارشیال یا تشنج جزئی رخ می‌دهد. در صرع پارشیال تمام نقاط مغز درگیر نیست و فقط ناحیه خاصی از مغز سبب بروز علائم صرع می‌گردد.

• صرع پارشیال با نقص در هوشیاری: در این نوع تشنج فرد آگاهی و هوشیاری خود را از دست می‌دهد و ممکن است که برای مدت زمانی به یک نقطه خیره شود و پاسخ درستی به صدای اطرافیان خود ندهد. در این نوع تشنج ممکن است بیمار حرکاتی نظیر مالیدن دست ها به هم، راه رفتن حول یک دایره، جویدن و بلعیدن را انجام دهد.

• صرع پارشیال بدون از دست دادن هوشیاری: در این نوع تشنج میزان هوشیاری بیمار کاهش پیدا نمی‌کند حتی ممکن است بیمار کاملا بیدار و هوشیار باشد. حتی ممکن است بعد از تشنج، قادر به یادآوری وقایعی که هنگام تشنج اتفاق افتاد باشد. در طول تشنج کانونی بدون از دست دادن هوشیاری، فرد توانایی پاسخگویی به اطرافیان را ندارد. به طور کلی تشنج های کنونی بدون از دست دادن هوشیاری بسیار مختصر هستند و کمتر از دو دقیقه به طول می‌انجامد.

• صرع خفیف‌: مدت زمان صرع خفیف یا تشنج های خفیف کوتاه تر از تشنج های شدید است و کمتر از ۱۵ ثانیه به طول می‌انجامد. تشنج خفیف معمولاً در کودکان رخ می‌دهد و برای مدتی کوتاه سبب شود که فرآیندهای مغزی فرد متوقف شود. در صرع خفیف فرد روی زمین نمی‌افتد و بدنش دچار لرزش نمی‌شود. در نوع خفیف ممکن است فرد مبتلا برای مدتی به یک نقطه خیر شود یا اندام های فرد مبتلا دچار اختلالات حرکتی شود. مثلا فرد لب خود را بگزد یا پلک فرد دچار پرش شود.

• تشنج های منتشر یا صرع بزرگ: تشنج های منتشر که با نام صرع بزرگ نیز شناخته می‌شوند، تمام نقاط مغز را درگیر می‌کنند.

تشنج های منتشر به شش نوع مختلف تقسیم می‌شوند:

• تشنج های خاموش: این تشنج معمولاً در کودکان اتفاق می‌افتد؛ از مشخصات این تشنج می‌توان به خیره شدن به یک نقطه، انجام دادن حرکاتی مانند ملچ مولوچ کردن یا چشمک زدن اشاره نمود. گاهی ممکن است تشنج خاموش منجر به از بین رفتن هوشیاری در فرد شود.

• تشنج‌ های آتونیک: در این نوع تشنج کنترل ماهیچه ها از دست می‌رود و ممکن است فرد به صورت ناگهانی روی زمین بیفتد.

• تشنج های تونیک: تشنج های تونیک با سفت شدن ماهیچه های پشت بازوها و پاها همراه هستند. سفت شدن ماهیچه ها سبب می‌شود که فرد زمین بخورد و بدن وی دچار لرزش شود.

• تشنج های کلونیک: تشنج‌های کلونیک معمولاً بازو، گردن و صورت را درگیر می‌کند؛ این نوع تشنج ها معمولاً سبب ایجاد حرکات ناگهانی ماهیچه‌ای می‌شوند.

• تشنج‌های میوکلونیک: صرع میوکلونیک یا تشنج میوکلونیک سبب می‌شود ماهیچه ها به صورت ناگهانی و ناخواسته منقبض شوند؛ معمولا این نوع تشنج در کودکان و نوجوانان شایع تر است. در این نوع تشنج در هر دو طرف بدن، بازوها و پاها به صورت ناگهانی و تکراری به حرکت در می‌آیند.

• تشنج های تونیک کلونیک: تشنج تونیک کلونیک از پرالتهاب ترین تشنج‌های صرعی هستند؛ این نوع تشنج ها سبب می‌شوند که فرد به صورت ناگهانی هوشیاری خود را از دست دهد. لرزیدن و سفت شدن بدن و در برخی از موارد از دست دادن کنترل ادرار یا گاز گرفتن زبان از مشخصه های این نوع تشنج هستند.

تشخیص بیماری صرع

پزشک متخصص مغز و اعصاب لازم است که برای تشخیص این بیماری تست ها و آزمایش های متعددی روی بیمار انجام دهد:

• معاینه نورولوژیک: در این معاینه پزشک متخصص مغز و اعصاب عملکردهای مغزی، توانایی حرکتی و رفتاری بیمار را مورد بررسی قرار می‌دهد.

• سی تی اسکن: برای تهیه تصاویر مقطعی از مغز از اشعه ایکس استفاده می‌شود. در سی تی اسکن اتفاقات غیرطبیعی مغز که ممکن است سبب ابتلا به بیماری صرع شوند بررسی می‌گردد. برخی از این عوامل عبارتند از: تومورها، خونریزی و کیست.

• اسپکت: در صورتی که منطقه دقیق شروع تشنج در مغز به وسیله ام آر آی یا EEG مشخص نشود از روش اسپکت استفاده می‌گردد. در این روش فعالیت جریان خون توسط یک نقشه سه بعدی با جزئیات ایجاد می‌شود. در روش اسپکت فعالیت جریان خون در مغز با جزئیات کامل برای پزشک به نمایش در می‌آید.

• ام آر آی و ام آر آی عملکردی: در این وسیله با استفاده از امواج مغناطیسی و رادیویی تصاویر و جزئیات مغز ثبت می‌گردد. زمانی که بخش خاصی از مغز در حال کار کردن است، دستگاه ام آر آی عملکردی می‌تواند تغییرات جریان خون را ثبت نماید. معمولاً از این روش برای جلوگیری از آسیب به مناطق عملکردی خاص استفاده می‌گردد. این تست معمولا قبل از عمل جراحی روی فرد بیمار انجام می‌شود.

• پت: در روش پت برای دیدن مناطق فعال مغز و تعیین بخش های غیر طبیعی مقدار بسیار کمی از ماده رادیو اکتیو و سیاهرگ فرد بیمار تزریق می‌شود.

• نوار مغز یا EEG: رایج ترین تستی که روی فرد بیمار برای تشخیص بیماری انجام می‌شود، نوار مغز است. در این تست الکترودهایی به جمجمه فرد بیمار متصل می‌گردد. این الکترودها فعالیت های الکتریکی مغز را ثبت می‌نمایند. در صورتی که فرد به بیماری صرع مبتلا باشد در الگوهای طبیعی امواج مغزی او تغییراتی رخ می‌دهد. تغییر در الگوهای طبیعی امواج مغزی هنگامی رخ می‌دهد که فرد دچار تشنج نشده است.

خطرهای بیماری صرع

سقوط:

هنگام بروز تشنج صرعی به دلیل سقوط امکان آسیب دیدن جدی عضلانی-اسکلتی بیماران بسیار زیاد است. همچنین، انواع شکستگی استخوانی به ویژه شکستگی های جمجمه و ضربه مغزی در بیماران مبتلا به صرع بالاست.

غرق شدن:

احتمال غرق شدن در استخر و حین شنا در بیماران مبتلا به صرع 13 تا 19 برابر افرادی است که صرع ندارند.

تصادفات رانندگی:

در صورتی که حمله صرع در خیابان رخ دهد، چه فرد راننده راکب باشد و چه عابر پیاده، احتمال تصادفات رانندگی بسیار بالا می‌رود. به همین دلیل، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، ماه ها و یا سال ها پس از اینکه فرد حمله تشنجی نداشت، اجازه رانندگی می‌دهند.

بارداری:

صرع در بارداری دو نوع تاثیر منفی به جای می‌گذارد. اول اینکه بروز حملات تشنجی صرع حین بارداری می‌تواند منجر به تهدیدهای جدی برای جنین و مادر شده و حتی سقط جنین و فوت مادر را به همراه داشته باشد. در عین حال، مصرف داروهای ضد تشنج و ضد صرع نیز به شدت احتمال نقایص مادرزادی جنین را افزایش می‌دهند.

مشکلات روانشناختی:

به دلیل بروی حملات صرعی، افراد بیمار معمولاً مشکلات روانشناختی هیجانی همچون افسردگی، اضطراب و افکار و رفتارهای خودکشی را تجربه می‌کنند. در عین حال مشکلات ناشی از نقایص حافظه نیز به دلیل صرع مزید بر علت می‌شود. این علایم، نه تنها به واسطه بیماری صرع، بلکه حتی به دلیل مصرف داروهای ضد صرع نیز می‌توانند ایجاد شوند.

درمان صرع در طب سنتی

• گیاه بهار نارنج: استفاده از دمنوش بهارنارنج می‌تواند برای درمان این بیماری موثر واقع گردد. بهارنارنج سبب تسکین سردردهای ناشی از صرع می‌شود. در صورتی که می‌خواهید از دمنوش بهار نارنج استفاده نمایید لازم است دو لیوان آب را بجوشانید و یک قاشق چای خوری گیاه بهارنارنج را به آن اضافه نمایید و اجازه دهید به خوبی دم شود. سپس دمنوش این گیاه را مصرف نمایید.

• سنبل الطیب: استفاده از گیاه یا ریشه گیاه سنبل الطیب برای درمان صرع و کاهش استرس بسیار مفید است. از آنجا که گیاه سنبل الطیب دارای ماده‌ای به نام والین می‌باشد، برای کاهش سردرد های ناشی از این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• دارچین: استفاده از دمنوش دارچین موجب می‌شود که حملات صرعی کاهش یابد. دمنوش دارچین دارای خواص آرام بخشی می‌باشد و در آن مواد ضد التهاب یافت می‌شود. شما می‌توانید دارچین را به همراه ۱۰ عدد هل بجوشانید و میل نمایید.

• آب گشنیز: از آنجا که گیاه گشنیز دارای ویتامین هایی مانند ویتامین D، B6، E و اسید فولیک است می‌تواند حملات صرعی را کاهش دهد. گیاه گشنیز می‌تواند کانال های پتاسیم موجود در مغز را فعال نماید و از این راه تشنج را کنترل کند.