صفرا
صفرا یا زَرداب (به انگلیسی: gall یا bile) مایعی سبز-زرد رنگ با خاصیت قلیایی است که PH آن بین ۷٫۶ تا ۸٫۶ متغیر است. صفرا یکی از چهار خلط اصلی در بدن است که توسط هپاتوسیت‌ها (سلول‌های کبدی) ترشح می‌شود. روزانه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌لیتر صفرا تولید می‌شود که در کیسه صفرا ذخیره می‌گردد. هنگام عبور غذا از دوازدهه، صفرا روی آن ریخته می‌شود و با امولسیون کردن چربی‌ها به گوارش آن‌ها کمک می‌کند.
ترکیبات صفرا
صفرا ترکیبی از مواد مختلف است که هرکدام نقش خاصی در فرآیند گوارش دارند:
- آب: مایع پایه‌ای صفرا.
- اسیدهای صفراوی و نمک‌های صفراوی: این ترکیبات به امولسیون چربی‌ها کمک می‌کنند.
- فسفولیپید (لسیتین): نقش مهمی در امولسیون چربی‌ها دارد.
- یون بی‌کربنات و دیگر الکترولیت‌ها: به کاهش اسیدیته و حفاظت از دیواره دوازدهه کمک می‌کنند.
- کلسترول: با کمک لسیتین و اسیدهای صفراوی حل می‌شود.
- رنگ‌دانه‌های صفراوی (بیلی‌روبین و بیلی‌وردین): از تجزیه هموگلوبین حاصل شده و رنگ مدفوع را می‌سازند.
- پروتئین‌ها: شامل ایمونوگلوبولین‌ها، آلبومین، متابولیت‌های هورمون‌ها و سایر پروتئین‌هایی که در کبد متابولیزه می‌شوند.
تولید و عملکرد
پس از ترشح صفرا توسط هپاتوسیت‌ها، این مایع وارد کانالیکول‌های صفراوی شده و از طریق مجرای سیستیک از کبد خارج می‌شود. سپس صفرا به کیسه صفرا منتقل می‌شود و در آنجا ذخیره می‌گردد. هنگامی که غذا از دوازدهه عبور می‌کند، کیسه صفرا منقبض شده و صفرا از طریق مجرای مشترک صفراوی به روده هدایت می‌شود تا با غذا مخلوط گردد. خاصیت قلیایی صفرا باعث خنثی کردن کیموس (غذای نیمه‌هضم‌شده) می‌شود.
نمک‌های صفراوی به امولسیون چربی‌ها کمک می‌کنند، به این معنا که قطرات ریز چربی را پراکنده می‌کنند تا آنزیم‌ها، به‌ویژه لیپاز، بتوانند عمل گوارش لیپیدها را آغاز کنند. همچنین، نمک‌های صفراوی میسل‌ها را تولید می‌کنند که گروه‌های ریز متشکل از مولکول‌های تجزیه شدهٔ لیپید هستند و در جذب فراورده‌های نهایی تجزیهٔ لیپیدها از طریق غشای سلول‌های لایه مخاطی روده نقش اساسی دارند.
نقش در دفع مواد زائد
صفرا نقش مهمی در دفع بیلی‌روبین و کلسترول از بدن ایفا می‌کند. بیلی‌روبین، که از تجزیه هموگلوبین به‌وجود می‌آید، به صفرا رنگ زرد-سبز می‌دهد و در نهایت از طریق مدفوع دفع می‌شود.
آسیب‌شناسی
بیماری‌های مرتبط با صفرا شامل زردی، کله‌سیستیت (التهاب کیسه صفرا) و سنگ کیسه صفرا هستند. این بیماری‌ها می‌توانند ناشی از انسداد مجاری صفراوی، عفونت‌ها یا تشکیل سنگ‌های صفراوی باشند. درمان این بیماری‌ها بسته به شدت و نوع آن‌ها متفاوت است و ممکن است شامل تغییرات در رژیم غذایی، داروها یا جراحی باشد.