فصل
فصل یا فرگرد یکی از تقسیمات سال بر اساس تغییرات آب‌وهوایی، بوم‌شناسی و تعداد ساعات روز در یک منطقه مشخص در کره‌ی زمین است. انحراف محور زمین نسبت به دایرةالبروج و گردش زمین به دور خورشید دلیل اصلی تغییرات فصل و آب‌وهوا است.
در مناطق معتدل و قطبی، فصول با تغییراتی در شدت نور خورشید که به سطح زمین می‌رسد مشخص می‌شود، تغییراتی که ممکن است باعث خواب زمستانی جانوران و گیاهان یا مهاجرت جانوران به مناطق دیگر شود.
فصل‌ها اغلب برای جوامع کشاورزی اهمیت ویژه‌ای دارند، که زندگی آن‌ها حول محور زمان کاشت و برداشت می‌چرخد، و تغییر فصل اغلب با آیین‌ها خاصی همراه است. تعریف تعداد فصل‌ها هم تا حدی مربوط به فرهنگ هر ملت می‌شود.
فرهنگ‌های گوناگون تعداد و ماهیت فصول را بر اساس تغییرات منطقه‌ای خود تعریف می‌کنند و به همین دلیل تعداد فصول در ملل گوناگون متفاوت است. در هندوستان، از دوران گذشته تا به امروز، شش فصل (یا به اصطلاح ریتو) بر اساس گاهشمارهای مذهبی یا فرهنگی جنوب آسیا برای اهدافی مانند کشاورزی و بازرگانی به‌وجود آمده‌است.
فصل‌ها در ایران
| فصل‌های ایران
بر اساس گاهشماری جلالی | ||||
|---|---|---|---|---|
| فصل | بهار | تابستان | پاییز | زمستان |
| فروردین، اردیبهشت، خرداد | تیر، مرداد، شهریور | مهر، آبان، آذر | دی، بهمن، اسفند | |
اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی
انحراف محور زمین در یکم مهرماه و یکم فروردین تأثیری بر چگونگی تابش نور خورشید به نیمکره شمالی و نیمکره جنوبی زمین ندارد و هر دو نیمکره به یک اندازه نور خورشید را دریافت می‌کنند. در این دو روز، در همه جای زمین، طول روز و شب مساوی و برابر ۱۲ ساعت است. به این دو روز اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی می‌گویند. زمانی که در نیمکره شمالی اعتدال بهاری است، در نیمکره جنوبی اعتدال پاییزی است.
انقلاب تابستانی و انقلاب زمستانی
روز یکم تیرماه قطب شمال بیش از هر زمان دیگر (به اندازهٔ ۲۳٫۵ درجه) به سوی خورشید متمایل است و نور خورشید فقط به برخی از سرزمین‌های نیمکره شمالی عمود می‌تابد. این روز طولانی‌ترین روز در نیم‌کره‌ی شمالی است و به آن انقلاب تابستانی می‌گویند. روز نخست دی ماه قطب شمال بیش از هر زمان دیگر (به اندازه ۲۳٫۵ درجه) از خورشید دور است و نور خورشید به هیچ نقطه‌ای از نیمکره شمالی عمود نمی‌تابد. این روز کوتاه‌ترین روز در نیمکره شمالی است و به آن انقلاب زمستانی می‌گویند. زمانی که در نیمکره شمالی انقلاب تابستانی است، در نیمکره جنوبی انقلاب زمستانی اتفاق می‌افتد.