تنکابن
تنکابن که در گذشته با نام شهسوار شناخته میشد، از شهرهای مهم استان مازندران در شمال ایران است. این شهر مرکز شهرستان تنکابن و دارای فرمانداری ویژه میباشد. تنکابن در کرانه جنوبی دریای خزر و در غرب استان مازندران واقع شده و از شمال به دریای خزر، از جنوب به رشتهکوه البرز، از شرق به شهرستان عباسآباد و از غرب به شهرستان رامسر محدود است.
بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت شهرستان تنکابن ۱۶۶٬۱۳۲ نفر و جمعیت شهر تنکابن ۵۵٬۴۳۴ نفر گزارش شده است. این شهرستان پرجمعیتترین شهرستان غرب مازندران محسوب میشود.
نامشناسی
تنکابن
در زبان مازندرانی، واژه «بُن» بهمعنای «پایین» است. بنابراین، «تنکابن» به معنی «پایینِ تنکا» میباشد. همچنین در گویش محلی، «تنک» بهمعنای باریک یا کمعرض است و برخی پژوهشگران نام تنکابن را بهمعنای «جایی که جلگه ساحلی باریک میشود» دانستهاند.
شهسوار
نام شهسوار از ایل شهسواران روزکی برگرفته شده است؛ طایفهای از ایل کرد روزکی که در دوره صفویان به فرمان شاه طهماسب اول به نواحی جلگهای تنکابن کوچانده شدند. این طایفه مأمور دفاع از مرزهای منطقه در برابر حکام رستمدار (کلارستاق و کجور) بود.
پیشینه تاریخی
از دژ تنکا تا تنکابن
پیشینه تاریخی منطقه تنکابن به شهری کهن به نام تُنِکا بازمیگردد؛ شهری دژمانند با حصارهای مستحکم در غرب طبرستان و ناحیه رویان که در قرون میانه اهمیت سیاسی فراوانی داشت. در سده ششم قمری، حکام محلی از دژ تنکا فرمانروایی میکردند. در پی تخریب دژ و شهر قدیمی، شهری تازه در پاییندست خرابههای آن بنا شد که بهسبب موقعیت جغرافیایی، تنکابن (بهمعنای پایینِ تنکا) نام گرفت.
در دوران صفویان، منطقه تنکابن با نام دیلم خاصه شناخته میشد و مرکزیت سیاسی آن شهر فیض یا تنکابن بود. در عصر قاجار، مرکز منطقه به خرمآباد منتقل شد و منطقه بهعنوان بخشی از محال ثلاث (تنکابن، کلارستاق، کجور) اداره میشد.
دوران پهلوی
در دوران رضاشاه، با توسعه شهری و ساخت راههای ارتباطی، مرکز منطقه از خرمآباد به شهر جدیدالتأسیس شهسوار منتقل شد. رضاشاه نام ناحیه تنکابن را نیز به شهسوار تغییر داد. شهسوار در سال ۱۳۱۴ بهصورت رسمی دارای شهرداری شد و از نخستین شهرداریهای ایران بهشمار میرود.
پس از انقلاب
پس از انقلاب اسلامی، نام شهرستان شهسوار دوباره به تنکابن تغییر یافت. با این حال، بسیاری از مردم بومی و اهالی مازندران هنوز شهر را با نام قدیمی شهسوار میشناسند.
زبان و گویش
در شهر تنکابن سه زبان و گویش اصلی رایج است: فارسی، مازندرانی و گیلکی. مردم بومی تنکابن، خرمآباد و نشتارود به گویش تنکابنی سخن میگویند که از نظر زبانشناسی، گویشی میانجی و انتقالی بین مازندرانی و گیلکی است. این گویش شامل لهجههای دوهزاری، سههزاری، خرمآبادی، گلیجانی و چالکِش است و از نظر ساختار و واژگان ویژگیهای منحصربهفردی دارد.
فرهنگ و صنایع دستی
از صنایع دستی سنتی تنکابن میتوان به نمدمالی، گلیمبافی، جوراببافی، چادرشببافی، لاکتراشی، سفالگری، سالیبافی (توربافی) و ساخت ابزارهای کشاورزی مانند داس، تبر و گرباس اشاره کرد.
اقتصاد، کشاورزی و شیلات
اقتصاد تنکابن بر پایه کشاورزی، باغداری و دامداری استوار است. این منطقه یکی از مراکز اصلی تولید مرکبات در ایران بهشمار میرود و به همین دلیل به پایتخت مرکبات ایران شهرت یافته است.
مهمترین محصولات کشاورزی عبارتند از:
- مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیمو)
- کیوی، برنج، چای، گلهای زینتی و گیاهان دارویی
- گردو، فندق، خرمالو، سیب و آلو
در حوزه شیلات نیز، پرورش ماهی قزلآلا و ماهیان دریایی رواج دارد و در بخش صنعت، ناحیه صنعتی نارنجداربن با مساحت ۹ هکتار فعال است.
گردشگری
در بخشهای مختلف تنکابن، آثار تاریخی و طبیعی فراوانی وجود دارد؛ از جمله:
- پارک ساحلی کریمآباد
- جنگل و رودخانههای دوهزار و سههزار
- جاده ییلاقی سههزار و دوهزار
- چشمه آبگرم فلکده
- روستای قلعه گردن تنکابن
- دشت دریاسر
- پارک جنگلی چالدره
- آبشار فرهاد جوی
- آبشار سنگ بن چشمه
- آبشارهای کوهسر تنکابن
- آبشار تودارک
- پارک جنگلی خشکه داران
- مرداب نشتارود تنکابن
- بلس کوه
- پل چشمه کیله
- پل علی آباد پایین