تومان
تومان یکای شمارش و یکای پول نیمه رسمی ایران است و به‌طور پیوسته از قرن هفتم هجری تاکنون به عنوان یکای پول در ایران کاربرد داشته است. واحد پول رسمی ایران در سال 1308 به ریال تغییر می‌کند اما همچنان مردم از واحد پول تومان در خریدهای روزمره خود استفاده می‌کنند.
ریشه کلمه تومان
رشۀ واژه «تومان» را می‌توان در زبان هندو-اروپایی تخاری یافت که این قوم آریایی و ایرانی تبار بودند. تومان در زبان تخاری به معنای هزار می‌باشد. کلمه تومان از دوران امپراتوری مغول سدۀ 7 در ایران همه‌گیر شد.
سکه‌های طلا با واحد تومان
نام سکه‌های طلا در ایران دستخوش تغییر بوده و در دوره‌های مختلف با نام‌های مختلفی نامگذاری شده‌اند. با به قدرت رسیدن آغا محمدخان قاجار، واحد سکه‌های طلا از «مهر اشرفی» به «تومان» تغییر یافت. وزن هر سکه «مهر اشرفی» حدود 11 گرم بود و سکه «نیم مهر اشرفی» 4.5 گرم وزن داشت و وزن هر سکه طلای تومان برابر 8 گرم بود. پس از این مقایسه می‌توان نتیجه گرفت که نرخ برابری «تومان» در مقابل طلا، نسبت به «مهر اشرفی» پایین‌تر بود.
تومان در زمان آغامحمدخان
سکه‌های طلای تومان در دوره آغامحمدخان در شهرهایی از جمله رشت، تبریز، تهران، شیراز، خوی و ... با وزن‌های 4، 8 و 16 گرم ضرب می‌شدند که به ترتیب نیم، یک و دو تومان را تشکیل می‌دادند. این سکه‌ها بر روی خود دارای یک بیت شعر بودند:
از سکه امام بحق صاحب الزمان شد آفتاب و ماه زر و سیم در جهان
تومان در زمان فتحعلی شاه
در دوره فتحعلی شاه علاوه بر کاهش وزن سکه‌های طلا، شاهد تغییر عبارت مندرج بر سکه‌ها هستیم. این عبارت به «السلطان بن السلطان فتحعلی شاه قاجار» تغییر کرد. وزن سکه نیم تومانی در این دوره حدود 2.5 گرم و وزن سکه یک تومانی 4.6 گرم بود. در این دوره وزن سکه‌ها دو بار شامل تغییر شد و این نشان‌دهنده وضعیت نامناسب اقتصادی و در نتیجه کاهش برابری واحد پول رسمی در برابر طلا می‌باشد. در این دوره سکه‌های پنج تومانی نیز ضرب شدند اما جنبه رایج و متداولی نداشته‌اند.
تومان در زمان محمد شاه
بر روی سکه‌های یک تومانی دوره محمدشاه قاجار، عبارت «شاهنشه انبیا محمد» درج شده‌است. وزن سکه طلای یک تومانی در این دوره 3.8 گرم بوده است.
به همین ترتیب تا دوره پهلوی وزن سکه‌ها و عبارت درج شده بر آن‌ها شامل تغییراتی شد و در همین سال سکه پهلوی به عنوان واحد پول رسمی، جایگزین سکه‌های تومان شد.
اسکناس‌هایی با واحد تومان
نخستین اسکناس‌ها با واحد تومان در زمان ناصرالدین شاه قاجار و توسط بانک شاهنشاهی ایران طراحی و چاپ شدند که شامل اسکناس‌های یک، دو، سه، پنج، ده، بیست، بیست و پنج، پنجاه، صد و پانصد تومانی بودند. پس از دوره ناصرالدین شاه، حکومت خودمختار آذربایجان دست به چاپ اسکناس با واحد تومان زد. در این دوره، نوشتار تومان در اسکناس‌ها به تومن تغییر یافت و همچنین اسکناس‌ها در قالب یک، پنج، ده و پنجاه تومانی طرح می‌شدند.