پول
پول (به انگلیسی: Money) ابزاری است که تمام افراد جامعه آن را به عنوان وسیله‌ای جهت مبادله، که قابلیت شمارش داشته و به همین علت تعیین میزان ارزش آن مشخص است، پذیرفته‌اند. با این حال پول ابزاری است که ارزش آن از یک کشور تا کشور دیگر متفاوت است.
پول، ابزار یا وسیله‌ای جهت مبادله است که مردم برای خرید کالاها و خدمات از آن استفاده می‌کنند. علاوه بر این، مردم بازپرداخت وام یا تسویه بدهی را به وسیله پول انجام می‌دهند. در گذشته مردم از مبادله کالا به کالاها و بعدها مبادله کالا با سکه طلا و نقره استفاده می‌کردند اما اکنون مبادله کالا با پول در اکثر کشورهای جهان رایج است.
تاریخچه
حدود ۵۰۰۰ هزارسال قبل، مردم بین‌النهرین چیزی به نام شیکل را ایجاد کردند که به عنوان وسیله‌ای جهت داد و ستد مورد قبول همه قرار گرفت. شیکل‌ها سکه‌هایی از طلا بودند که در حدود ۶۵۰ سال پیش برای اولین بار کشف شدند. ۶۰۰ سال قبل از میلاد در لیدیا اولین واحد پول رسمی شبیه به شکل امروزی آن به وجود آمد. سکه‌هایی از فلزات گرانبها که روی آن علامت‌ها و نشانه‌های مختلفی وجود داشت. این سکه‌ها به طرز باورنکردنی‌ای به سرعت در سرتاسر دنیا رواج پیدا کرد و بعد به عنوان آغاز تحول اقتصادی در عصر هر پادشاه، علامت‌ها و شکل‌های مختلفی به خود گرفت. البته همچنان سکه بودن و جنس فلز گرانبهایی که داشتند، مشترک بود.
جابجایی سکه در ابتدا آسان به نظر می‌رسید، اما با رونق اقتصاد و تجارت، استفاده از سکه‌های فلزی سنگین برای مبادلات بزرگ عملا ناممکن بود؛ به همین جهت، تاجران به فکر ایجاد کاغذی به شکل سفته افتادند که زحمت حمل را آسان و ارزش را همچنان حفظ می‌کرد. رفته رفته با رواج این سفته‌ها، اسکناس‌های کاغذی نیز رواج پیدا کرد.
مشخصات پول
قابلیت تعویض
در گذشته کالاهایی که ارزش متفاوت داشتند، با یکدیگر مبادله می‌شدند اما سنجش دقیق ارزش دو کالا، کاری بسیار دشوار بود. واحدهای پول با داشتن ارزش برابر، با یکدیگر قابل تعویض هستند و این مشکل را برطرف نموده‌اند.
دوام
پول بایستی بادوام باشد تا در چرخه مبادلات آتی در جامعه از بین نرود.
قابلیت حمل
پول باید قابلیت حمل و جا به جایی آسان را داشته باشد.
قابلیت تقسیم
پول باید قابلیت تقسیم شدن را داشته باشد.
قابلیت شناخت‌پذیری
کیفیت و کمیت پول بایستی به آسانی قابل مشاهده باشد تا همگان بتوانند با استفاده از آن مبادلات خود را انجام دهند. اگر پول، کالایی غیر قابل شناسایی بود بایستی هزینه‌های بسیاری برای احراز کیفیت و ارزش مقداری آن صرف می‌شد.
ثبات در عرضه
عرضه پول بایستی در طول زمان نسبتا ثابت باشد تا از نوسانات ارزش آن جلوگیری شود. اگر اقتصادها به جای پول از یک کالای ناپایدار استفاده می‌کردند، به دلیل کمبود یا فراوانی بیش از حد آن، ارزش آن افزایش یا کاهش پیدا می‌کرد.
انواع
پول کالایی (Commodity Money)
پول کالایی اولین شکل پول است که برای انجام معاملات مالی از آن استفاده می‌شد. پول کالایی خود به دو دسته پول کالایی غیر‌فلزی و پول کالایی فلزی تقسیم می‌شود.
پول کالایی غیر‌فلزی نوعی پول است که در گذشته در قالب پوست حیوانات، گوشت‌های نمک‌آلود شده و اشیای دریایی مانند صدف استفاده می‌شد اما به مرور زمان این نوع از پول هم کاربرد خود را از دست داد و پول کالایی فلزی جایگزین آن شد. پول کالایی فلزی در آن زمان بیشتر از جنس فلزات گرانبها مانند طلا، نقره، برنز و الماس بود.
پول فیات (Fiat Money)
فیات نوعی از پول است که پشتوانه‌ای ندارد و توسط دولت‌ها چاپ، توزیع و مدیریت می‌شود. در‌واقع، پشتوانه و اعتبار این نوع از پول، اعتبار و میزان قدرت دولتی است که این پول را مدیریت می‌کند. با توجه به اینکه پول فیات مانند ریال، دلار، یورو و سایر ارزهای دیگر کاربردهای زیادی دارند و به طور دوره‌ای چاپ و توزیع می‌شوند، دولت‌ها در رابطه با توزیع آنها باید بسیار مراقب باشند؛ زیرا عدم توزیع و مدیریت درست این نوع از پول می‌تواند تاثیرات جبران‌ناپذیری داشته باشد.
پول اعتمادی (Fiduciary Money)
بعضی اوقات، در کسب‌وکارهای مختلف، افراد از چک به عنوان نوعی روش پرداخت استفاده می‌کنند. چک به خودی‌خود ارزشی ندارد و صرفا تکه‌ای کاغذ است؛ اما گیرنده چک به مالک آن اعتماد داشته و در تاریخ مقرر، چک را به اصطلاح «پاس» یا نقد می‌کند. به همین دلیل، به این نوع پول در مبادلات مالی، پول اعتمادی گفته می‌شود. زیرا اساس استفاده از این نوع از پول، اعتماد میان طرفین است. به خاطر داشته باشید که چک یا سفته تنها شکل پول اعتمادی نیست و تمام نقل‌وانتقالات مالی شما توسط بانک، در این دسته از انواع پول قرار می‌گیرد.
پول بانکی (Money Bank)
نوعی دیگر از پول نیز وجود دارد که به عنوان پول بانکی شناخته می‌شود. در واقع، پول بانکی اشاره به حساب‌های بانکی افراد در بانک دارد که با استفاده از این سپرده‌ها می‌توانند به تبادلات مالی بپردازند. از آنجایی که این سپرده‌ها انواعی داشته و افراد می‌توانند از آنها برای انجام پرداخت‌های خود استفاده کنند، در دسته‌بندی انواع پول قرار دارند.
ارز دیجیتال (Digital Currency)
برخلاف تصور عموم مردم، ارز دیجیتال فقط به ارزهایی مثل بیت کوین اطلاق نمی‌شود. برای مثال، پول موجود در کارت اعتباری شما نوعی ارز دیجیتال است؛ زیرا فقط در قالب عددی در پیامک‌های شما کم یا زیاد می‌شود و به صورت فیزیکی قابل لمس نیست. در واقع، شما فقط با یک کارت اعتباری این مبالغ دیجیتال را انتقال داده و کالای مورد نظر خود را خریداری می‌کنید. پس ارز دیجیتال صرفا فقط ارزهای رمزنگاری شده مانند بیت کوین نیستند؛ بلکه همین پولی که در حساب بانکی شما وجود دارد نیز نوعی ارز دیجیتال است.
ارزهای رمزنگاری شده (Cryptocurrency)
یکی از جذاب‌ترین انواع پول، رمزارزها هستند. این روزها کمتر کسی را می‌توان یافت که در مورد بیت کوین و ارزهای رمزنگاری شده چیزی نداند یا نشنیده باشد. اکثر افراد با مفاهیمی مثل بیت کوین و اتریوم آشنا هستند و کم‌وبیش در رابطه با بلاکچین اطلاعاتی دارند. به طور کلی، آغاز راه ارزهای رمزنگاری شده با بیت کوین در سال ۲۰۰۹ کلید خورد.
رمزارز محبوب جامعه کریپتوکارنسی در آن ابتدا ارزش خاصی نداشت و افراد اطلاعی از آینده درخشان آن نداشتند. اما ساتوشی ناکاموتو، خالق افسانه‌ای و مرموز بیت کوین، در وایت‌پیپر این رمزارز به وضوح اعلام کرد که آینده سیستم مالی جهان، بیت کوین خواهد بود و روش‌های مالی سنتی، جایگاه خود را به طور کامل از دست خواهند داد.
اما تنها رمزارز دنیا بیت کوین نیست؛ بلکه پس از آن کریپتوکارنسی‌های دیگری با عنوان آلت کوین پا به این دنیا گذاشتند و موجب توسعه این صنعت شدند. دنیای کریپتوکارنسی هر روز در حال گسترش است و تعداد زیادی از افراد روزانه در حال ورود به این جهان جالب و پرهیجان هستند؛ زیرا می‌دانند که آینده تبادلات مالی در اختیار این نوع نوین از پول است.
توسعه رمزارزها موجب ظهور شکل‌های نوینی از آن در قالب NFT شده است. NFTها نوعی آثار هنری دیجیتالی هستند که مالکیت کامل آنها بر عهده شخصی خاص بوده و به طور منحصربه‌فرد ارائه می‌شوند و کاربردهای زیادی در فضای کریپتوکارنسی به‌خصوص بازی‌ها و متاورس دارند.
شبه پول (Near Money)
به پولی اشاره دارد که اشکال مختلفی از دارایی هستند اما قدرت نقدشوندگی بالایی دارند. این نوع از دارایی زمانی در انواع پول با نام شبه پول یا چیزی نزدیک به پول قرار گرفتند که به عقیده کارشناسان اقتصادی، برای حفظ ثبات اقتصادی باید سبدی از دارایی‌های متنوع وجود داشته باشد. به همین دلیل، شبه پول نیز بین مردم رواج پیدا کرد. از مزایای شبه پول می‌توان به امکان کنترل تورم پرداخت.
انواع پول براساس ماده اولیه
در جوامع اولیه پول به صورت کالایی در جریان بوده است. یعنی کالایی مانند برنج، گندم، مرغ، گوسفند و غیره که خود دارای ارزش مصرفی بوده و به عنوان پول، واسطه مبادلات قرار می‌گرفته‌است. در چنین سیستمی، کالایی مقبولیت بیشتری پیدا می‌کرد که از مزایای بیشتری نسبت به سایر کالاها برخوردار بود. از این رو، پس از مدتی، از فلزات به عنوان پول استفاده شد، زیرا اولا دوام بیشتری نسبت به سایر کالاها داشتند، ثانیا قابلیت تقسیم‌پذیری‌شان بیشتر بود و ثالثا حمل‌ونقل آنها آسان و کم‌هزینه بود.
پس از فلزات، سکه‌های فلزی با وزن و مهر و نشان خاص خود به عنوان پول مطرح شدند، زیرا وسایل توزین همواره و در همه‌جا، در اختیار همگان نبود و امکان تقلب و کم گذاشتن در آن‌هم وجود داشت. بنابراین سکه به عنوان پول رایج مردم شد. خطر سرقت، هزینه حمل‌ونقل برای انجام پرداخت‌ها، خراش دادن و تقلب در عیار مسکوکات، هزینه چشم‌پوشی جامعه از مصارف زینتی و آرایشی و دیگر نارسایی‌ها تمام هزینه‌های استفاده از نظام پولی طلا و نقره در انجام مبادلات بود.
پس از رواج طلا و نقره به عنوان پول، این امر با نارسایی‌هایی چون خطر سرقت، تقلب در عیار سکه و هزینه حمل و نقل مواجه شد. بنابراین، وسیله دیگری به نام رسید پول تمام‌عیار و اسکناس‌های با صددرصد تعهد بازپرداخت بر حسب طلا و نقره رواج یافت که حاکی از ارزش طلا و نقره به عنوان پول بود. به تدریج با رواج این نوع رسیدها و اسکناس‌ها مردم حساسیت خود را نسبت به قابلیت تبدیل آنها به طلا و نقره از دست دادند و به این رسیدها به عنوان وسیله مبادله نگاه کردند.
در این مرحله، خود این رسیدها تبدیل به پول شده و پول اعتباری نقد ایجاد شد. در واقع، با رواج این رسیدها، ارزش آن به عنوان پول فراتر از ارزش ماده اولیه‌اش بود. سکه‌ها نیز در این مرحله، به تدریج ارزش پولی بالاتری نسبت به ارزش کالایی خود پیدا کردند و سکه‌های اعتباری یا وابسته (token money) را پدید آوردند.
وظایف پول
واحد شمارش
از آنجایی که پول وسیله مبادله کالاها و خدمات است می‌توان از آن به عنوان واحد شمارش استفاده کرد. به عبارت دیگر پول می‌تواند تغییرات ارزش آیتم‌ها در طول زمان را نشان داده و بدین ترتیب می‌توان از آن برای سنجش کمیت کالاها و خدمات استفاده کرد.
- پول، شاخص و معیاری جهت محاسبه و اندازه‌گیری معاملات اقتصادی است.
برای مثال زمانی که به دوست خود می‌گویید قیمت پیتزا، ۲۰۰ هزار تومان (و نه ۱۰ پفک ۲۰ هزار تومانی) است او متوجه قیمت پیتزا شده و می‌داند برای خرید آن باید چقدر پول کنار بگذارد. یک شخص بدهکار نیز می‌داند چقدر پول (و نه کالا) برای تسویه بدهی‌اش نیاز دارد.
ذخیره ارزش
پول ابزاری است که می‌توان از آن به عنوان ذخیره ارزش استفاده کرد. از این دیدگاه، پول کارکردی آینده محور دارد که می‌توان از آن برای پس‌انداز کردن استفاده کرد. برای مثال اگر در این ماه ۱۰ میلیون تومان درآمد داشته باشید، می‌توانید آن را نگهداری کرده و چند ماه بعد استفاده کنید.
البته پول یک وسیله ذخیره ارزش کامل نیست چون اگر قیمت افزایش پیدا کند، مقدار کالایی که با هر واحد از پول قادر به خرید آن خواهید بود، کاهش می‌یابد.
وسیله مبادله
پول وسیله مبادله کالاها با یکدیگر است. زمانی که با در دست داشتن پول به فروشگاه مراجعه می‌کنید، فروشندگان در ازای کالای خود، پول شما را می‌پذیرند.