بانک
بانک نهادی اقتصادی است که وظایف مختلفی از جمله تجهیز و توزیع اعتبارات، عملیات مالی، خرید و فروش ارز، نقل و انتقال وجوه، وصول مطالبات، پرداخت بدهی مشتریان، نگهداری سهام و اوراق بهادار، قبول امانات و انجام وکالت خریدها و فروش‌ها را بر عهده دارد.
وظایف بانک مرکزی
بانک مرکزی وظایفی مانند انتشار اسکناس، تنظیم حجم پول در گردش، نگهداری فلزات گرانبها و ارزهای متعلق به دولت، نگهداری ذخایر قانونی بانک‌های تجاری، ایجاد امکانات اعتباری برای بانک‌های تجاری، انجام عملیات تسویه حساب بین بانک‌ها و اجرای سیاست پولی را دارد. این بانک مسئولیت کنترل شبکه بانکی و اداره سیاست پولی را بر عهده دارد و بانک‌های دیگر را در جهت ارائه خدمات و هماهنگی با اقتصاد هدایت می‌کند.
تاریخچه بانکداری در ایران
بانک شاهنشاهی ایران نخستین بانک در ایران بود که در زمان ناصرالدین شاه قاجار اقدام به چاپ و نشر اسکناس کرد. در سال ۱۳۰۲ خورشیدی، بانک ملی در زمان حکومت پهلوی وظیفه چاپ اسکناس را بر عهده گرفت که بعدها به بانک مرکزی ایران واگذار شد.
منشأ واژه بانک
واژه بانک از زبان فرانسوی (banque) و از واژه ایتالیایی قدیمی (banca) گرفته شده است که به معنی "نیمکت" یا "شمارش‌گر" است. در دوران رنسانس، بانکداران فلورانس مذاکرات و مبادلاتشان را پشت میزهایی که با رومیزی‌های سبز رنگ پوشیده شده بود، انجام می‌دادند. یکی از قدیمی‌ترین نشانه‌های فعالیت‌های تبدیل پولی، سکه درهم نقره یونان است که در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شده است.
پیشینه بانکداری
کهن‌ترین شکل بانکداری مربوط به دوران آشوریان و بابلیان است. مدارکی از این دوران نشان‌دهنده وجود چک و قوانین مربوط به فعالیت‌های بانکداری در قوانین حمورابی است. سپس یونانیان و رومیان نیز در معابدشان به فعالیت‌های بانکداری پرداختند. در دیگر نقاط جهان از جمله هند و چین نیز فعالیت‌های بانکداری انجام می‌شده است.
بانکداری در قرون وسطی
ریشه بانکداری کنونی را می‌توان در قرون وسطی و اوایل رنسانس ایتالیا پیدا کرد. در شهرهای ثروتمند ایتالیا مانند فلورانس، لوکا، سیه‌نا، ونیز و جنوا، خانواده‌های پروزی و باردی بر بانکداری فلورانس کنترل داشتند. جیووانی دی بیکی د مدیچی یکی از معروف‌ترین بانک‌های ایتالیایی به نام بانک مدیچی را در سال ۱۳۹۷ میلادی تأسیس کرد. جمهوری جنوا نیز اولین بانک سپرده ایالتی را در سال ۱۴۰۷ میلادی تأسیس کرد.
تعریف بانک در کشورهای مختلف
تعاریف بانک در هر کشور متفاوت است. در انگلستان، بانکدار فردی است که دارای شغل بانکداری است و مسئولیت‌هایی نظیر انجام محاسبات جاری و جمع‌آوری چک‌های مشتریان را دارد. در ایالات متحده آمریکا، صنعت بانکداری کاملاً قانون‌مند است و تمامی بانک‌ها با سپرده‌های تضمین شده از طریق FDIC فعالیت می‌کنند.
فعالیت‌ها و قوانین بانکداری
بانک‌ها به عنوان عامل پرداخت‌کننده از طریق اجرای چک‌ها و حساب‌های جاری مشتریان، فعالیت می‌کنند. قوانین بانکداری در اکثر حوزه‌ها توسط مؤسسات مستقل از دولت تنظیم و تأسیس می‌شوند و مدارک بانکی ویژه‌ای برای اداره آن‌ها نیاز است. این قوانین شامل حقوق و مقرراتی مانند مانده‌حساب بانکی، جمع‌آوری چک‌های مشتریان و حفظ حریم خصوصی مشتریان است.
عملکردهای اقتصادی بانک‌ها
بانک‌ها نقش مهمی در اقتصاد ایفا می‌کنند که شامل افتتاح حساب، شبکه‌بندی و تسویه وجوه، واسطه‌گری اعتبار، اصلاح و توسعه کیفیت اعتبار، انتقال سررسید و تولید پول می‌شود.
انواع بانک‌ها
بانک‌ها را می‌توان به انواع مختلف تقسیم کرد از قبیل:
- بانکداری جزئی، که مستقیماً با اشخاص و تجارت‌ها ی کوچک سرو کار دارد.
- بانکداری تجاری، که خدمات تجارت بازار متوسط را ارائه می‌دهد.
- بانکداری شراکتی، که مربوط به موسسات تجاری بزرگ و مستقل است.
- بانکداری خصوصی، که خدمات مدیریت سرمایه را برای اشخاص و خانواده‌های دارای ارزش شبکه‌ای بالا فراهم می‌کند.
- بانکداری سرمایه‌گذاری، که مربوط می‌شود به فعالیت‌هایی که در بازارهای مالی انجام می‌گیرد.
اکثر بانک‌ها و موسسات اقتصادی خصوصی سودآور هستند اما برخی از آن‌ها توسط دولت اداره می‌شود، یا سازمان‌های غیرانتفاعی است.
انواع بانک‌های جزئی
- بانک‌های تجاری
- بانک‌های توسعه محلی
- اتحادیه‌های اعتباری
- بانک‌های ذخیره‌های پستی
- بانک‌های خصوصی
- بانک‌های خارج از حوزه قانونی
- بانک‌های ذخیره
- بهترین درگاه واسط
- جوامع سازمانی و بانک‌هایی که زمان را در بربابر پول، گرو برمی‌دارند
- بانک‌های اخلاقی
انواع بانک‌های سرمایه
- بانک‌های سرمایه‌ای که پذیره‌نویسی می‌کنند (برای فروش ضمانت می‌کنند) اوراق بهادار و اوراق قرضه، به داد و ستد حساب‌های خودشان می‌پردازند، ایجاد بازار می‌کنند و به شرکت‌ها پیشنهاد فعالیت‌های بازار سرمایه نظیر ادغام‌ها و کسب سود را می‌دهند.
- بانک‌های بازرگان:از دیرباز بانک‌هایی بودند که ضامن سرمایه‌گذاری –معاملاتی بودند تعریف امروزی آن اشاره دارد به بانک‌هایی که برای شرکت‌ها سرمایه را به صورت سهام عرضه می‌کند نه وام. برخلاف شرکت‌های سرمایه مخاطره‌آمیز، آن‌ها تمایل دارند که در شرکت‌های جدید سرمایه‌گذاری نکنند.
انواع دیگر بانک‌ها
- بانک‌های مرکزی که معمولاً تحت مالکیت دولت است و با مسئولیت‌ها قانونی مشابه مدیریت می‌شود؛ نظیر پشتیبانی از بانک‌های تجاری یا مدیریت نرخ سود نقدی به‌طور کلی آن‌ها که نقدینگی را برای سیستم بانکداری فراهم می‌کنند و به عنوان وام‌دهنده در آخرین وهله در شرایط بحران عمل می‌کند.
بانک‌های مرکزی و اسلامی
بانک‌های مرکزی معمولاً تحت مالکیت دولت هستند و با مسئولیت‌های قانونی مشابه مدیریت می‌شوند. بانک‌های اسلامی نیز بر اساس قوانین اسلامی فعالیت می‌کنند و از سود (بهره) اجتناب می‌کنند.
فهرست بانک‌های ایرانی
فهرست بانک‌های ایران فهرستی از بانک‌ها و مؤسسات مالی غیر بانکی ایران است. طبق قانون تمامی بانک‌ها و مؤسسات مالی رسمی تحت نظارت و مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران فعالیت دارند.
بانک‌های دولتی
| ردیف | نام | کل دارایی (ه. م. ت) | کل ارزش (ه. م. ت) | تأسیس |
|---|---|---|---|---|
| ۱ | بانک صادرات ایران | نامشخص | نامشخص | ۱۳۷۰ |
| ۲ | بانک سپه | ۱٫۰۰۰۱۴۰۲ | نامشخص | ۱۳۰۴ |
| ۳ | بانک ملی ایران | نامشخص | نامشخص | ۱۳۰۷ |
| ۴ | بانک تجارت | نامشخص | نامشخص | ۱۳۵۸ |
| ۵ | بانک مسکن | نامشخص | نامشخص | ۱۳۱۷ |
| ۶ | بانک ملت | نامشخص | نامشخص | ۱۳۵۹ |
| ۷ | بانک شهر | نامشخص | نامشخص | ۱۳۸۷ |
بانک‌های سهامی عام
| ردیف | نام | نمادِ بورسی/فرابورسی | سهامداری دولت (٪) | کل دارایی | کل ارزش | تأسیس | توضیح |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | اقتصاد نوین | ونوین | ــــ | ۱۳۸۰ | |||
| ۲ | ایران زمین | ایران زمین | ــــ | ۱۳۸۹ | در تاریخ ۲۱ اسفند ۱۳۸۹ تاسیس شده است. سهام بانک در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۹ در فرابورس پذیرفته و از تاریخ ۵ مهر ۱۳۹۰ در فهرست تابلوی قیمت‌های بورس قرار گرفته است. در حال حاضر در بازار سوم فرابورس است. | ||
| ۳ | پارسیان | وپارس | ــــ | ۱۳۸۲ | |||
| ۴ | پاسارگاد | وپاسار | ــــ | ۱۳۸۴ | |||
| ۵ | پست بانک ایران | وپست | ۵۰.۹۹ | ۱۳۷۵ | |||
| ۶ | تجارت | وتجارت | ۱۰.۱۴ | ۱۳۵۸ | |||
| ۷ | خاورمیانه | وخاور | ـــــ | ۱۳۹۰ | |||
| ۸ | دی | دی | ــــ | ۱۳۸۹ | |||
| ۹ | سامان | سامان | ــــ | ۱۳۸۱ | |||
| ۱۰ | سرمایه | سمایه | ـــ | ۱۳۸۴ | |||
| ۱۱ | سینا | وسینا | ــــ | ۱۳۸۷ | |||
| ۱۲ | شهر | وشهر | ــــ | ۱۳۸۸ | |||
| ۱۳ | صادرات | وبصادر | ۸.۷۱٪ | ۱۳۳۱ | |||
| ۱۴ | قرض‌الحسنه رسالت | وسالت | |||||
| ۱۵ | کارآفرین | وکار | ـــــ | ۱۳۷۹ | |||
| ۱۶ | گردشگری | وگردش | ـــ | ۱۳۸۹ | |||
| ۱۷ | ملت | وبملت | ۱۱.۱۶ | ۱۳۵۹ | پس از انقلاب ۵۷ در خرداد ۱۳۵۸ شورای انقلاب لایحه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن نظام بانکی کشور ملی شُد و سپس طِبقِ مصوبهٔ ۲۹ آذر ۱۳۵۸ مجمع عمومی بانک‌ها، بانک ملت از ادغام ۱۰ بانک تجاری ایران تشکیل شد. |
بانک‌های سهامی خاص
پس از انقلاب ۵۷ در خرداد ۱۳۵۸ شورای انقلاب لایحه‌ای را تصویب کرد که بر اساس آن نظام بانکی کشور ملی شد و همچنین بر اساس اصل ۴۴ قانون اساسی، دولتی اعلام شدند، اما رفته رفته تأسیس مؤسسه‌های مالی و اعتباری از سال ۱۳۷۶ زمینه‌ساز تأسیس بانک‌های خصوصی شد. نهایتاً بانک مرکزی در اسفند ۱۳۷۷ موافقت خود را با تأسیس بانک‌های خصوصی اعلام کرد.
| ردیف | نام | کل دارایی | کل ارزش | تأسیس | توضیح |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | آینده | ۱۰۰۰۰ | ۱۳۹۱ | بر اساس مصوبه شماره ۱۱۳۷ شورای پول و اعتبار ار ادغام بانک تات، مؤسسه اعتباری صالحین و مؤسسه اعتباری آتی در تیرماه ۱۳۹۱ تاسیس شده است. | |
| ۲ | بانک مشترک ایران و ونزوئلا | ۱۳۸۴ | بر اساس موافقتنامه مورخ ۲۱ اسفند ۱۳۸۳ منقد شُده میان نمایندگان دو کشور و مستند به «قانون قرارداد جامع همکاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بولیواری ونزوئلا» تاسیس شده است. به موجب موافقتنامه منعقد شده در تاریخ ۲۸ آبان ۱۳۸۶ بین نمایندگان دو کشور و با کسب اجازه از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۸۸ در اداره کل ثبت شرکت‌ها به ثبت رسید و فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. | ||
| ۳ | قرض‌الحسنه مهر ایران | ۱۳۸۶ | با سرمایه ۱۵ هزار میلیارد ریال و با مشارکت بانک‌های دولتی توسط رئیس جمهور وقت در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۸۶ افتتاح شُد. | ||
| ۴ | رفاه کارگران | ۱۳۳۹ | عملیات خود را از ۱۳۴۰ با افتتاح شعبه مرکزی در تهران و شعبه اصفهان آغاز کرد. سرمایه اولیه ۴۰۰ میلیون ریال و از سوی سازمان تامین اجتماعی تامین شُد. در مهر ۱۳۹۰ شورای پول و اعتبار اساسنامه جدید بانک را تصویب و در ۲۰ خرداد ۱۳۹۱ با ثبت این سامانه در اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیر تجاری بانک، رفاه رسما خصوصی شُد. |
مؤسسات مالی غیر بانکی
| ردیف | نام | نماد بورسی | کل دارایی | کل ارزش | تأسیس | توضیح | منبع |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | کاسپین | وکاسپی | ۱۳۹۴ | در ۱۸ بهمن ۱۴۰۲ منحل شد. | |||
| ۲ | ملل | وملل | ۱۳۹۰ | تأسیس در سال ۱۳۶۶ با نام «صندوق قرض‌الحسنه عسكريه». | |||
| ۳ | نور | ونور | ۱۳۹۲ | در ۱۱ آذر ۱۴۰۲ به بانک ملی انتقال یافت. |
بانک‌ها و مؤسسات مالی غیرفعال
| ردیف | نام | تأسیس | انحلال | دلیل توقف فعالیت | توضیحات | منبع |
|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱ | بانک انصار | ۱۳۸۹ | ۱۳۹۷ | ادغام در بانک سپه | مُنحل شُده در ۱۱ اسفند ۱۳۹۷، بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار و شورای عالی هماهنگی اقتصادی (سران سه قوه). | |
| ۲ | بانک ایرانشهر | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |||
| ۳ | بانک ایرانیان | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |||
| ۴ | بانک اقتصادی ایران | ۱۳۳۸ | ۱۳۴۱ | ـــ | ـــ | |
| ۵ | بانک ایران و عرب | ادغام با چند بانک دیگر و ایجاد بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شُد. | |||
| ۶ | بانک ایرن و غرب | ۱۳۳۸ | ۱۳۴۳ | تغییر نام به بانک «اعتبارات تعاونی و توزیع» | ||
| ۷ | بانک ایران و خاورمیانه | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |||
| ۸ | بانک اعتبارات ایران | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |||
| ۹ | بانک برنامه | ۱۳۲۸ | ۱۳۵۸ | |||
| ۱۰ | بانک بازرگانی ایران | ۱۳۲۸ | ۱۳۵۸ | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |
| ۱۱ | بانک بیمه‌ی ایران | ادغام با چند بانک دیگر و ایجاد بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |||
| ۱۲ | بانک بین‌المللی ایران | ادغام با چند بانک دیگر و ایجاد بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |||
| ۱۳ | بانک بین‌المللی ایران و ژاپن | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |||
| ۱۴ | بانک پارس | ۱۳۲۹ | ۱۳۵۸ | ادغام با چند بانک دیگر و ایجاد بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |
| ۱۵ | بانک تهران | ۱۳۳۲ | ۱۳۵۸ | ادغام با چند بانک دیگر و ایجاد بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |
| ۱۶ | بانک تجارت خارجی | ادغام با چند بانک دیگر و ایجاد بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |||
| ۱۷ | بانک تجارتی ایران و هلند | ۱۳۳۷ | ۱۳۵۸ | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |
| ۱۸ | بانک حکمت ایرانیان | ۱۳۸۹ | ۱۳۹۷ | ادغام شُده در بانک سپه | منحل شده در ۱۱ اسفند ۱۳۹۷، بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار و شورای عالی هماهنگی اقتصادی (سران سه قوه). | |
| ۱۸ | بانک داریوش | ۱۳۵۲ | ۱۳۵۸ | ادغام با چند بانک دیگر و ایجاد بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |
| ۱۹ | بانک رهنی ایران | ۱۳۱۷ | ۱۳۵۸ | ادغام در بانک مسکن | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک مسکن ایجاد شد. | |
| ۲۰ | بانک شاهنشاهی ایران (بانک ایران و انگلیس) | ۱۲۶۷ | ۱۳۵۸ | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |
| ۲۱ | بانک صنایع ایران | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |||
| ۲۲ | بانک عمران | ۱۳۳۱ | ۱۳۵۸ | ادغام در بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |
| ۲۳ | موسسه اعتباری کوثر | ۱۳۸۸ | ۱۳۹۷ | ادغام در بانک سپه | مُنحل شُده در ۱۱ اسفند ۱۳۹۷، بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار و شورای عالی هماهنگی اقتصادی (سران سه قوه). | |
| ۲۴ | بانک فرهنگیان | ادغام در بانک ملت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، با ادغام در چند بانک دیگر، بانک ملت ایجاد شد. | |||
| ۲۵ | بانک قوامین | ۱۳۹۱ | ۱۳۹۷ | ادغام در بانک سپه | مُنحل شُده در ۱۱ اسفند ۱۳۹۷، بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار و شورای عالی هماهنگی اقتصادی (سران سه قوه). | |
| ۲۶ | بانک کار | ادغام در بانک تجارت | بعد از ملی شدن بانک‌ها توسط شورای انقلاب در خرداد ۱۳۵۸، در بانک تجارت ادغام شد. | |||
| ۲۷ | بانک مهر اقتصاد | ۱۳۹۱ | ۱۳۹۷ | ادغام در بانک سپه | مُنحل شُده در ۱۱ اسفند ۱۳۹۷، بر اساس مصوبات شورای پول و اعتبار و شورای عالی هماهنگی اقتصادی (سران سه قوه). |