دبیرستان
دوره متوسطه دوم
دبیرستان یا مدرسه متوسطه (به انگلیسی: Secondary school) مؤسسه‌ای است که آموزش متوسطه را ارائه می‌دهد. این دوره معمولاً شامل ساختمان‌هایی است که کلاس‌های درس در آن‌ها برگزار می‌شود. برخی از مدارس متوسطه، هم آموزش متوسطه پایین (سنین ۱۱ تا ۱۴) و هم آموزش متوسطه عالی (سنین ۱۴ تا ۱۸) را ارائه می‌دهند که معادل سطح‌های ۲ و ۳ مقیاس ISCED هستند. این آموزش‌ها می‌توانند در مدارس جداگانه نیز ارائه شوند، مانند سیستم دبیرستان‌های آمریکایی و بریتانیایی. بیشتر مدارس دولتی و خصوصی در این کشورها، دانش‌آموزان بین ۱۱ تا ۱۶ سال یا ۱۱ تا ۱۸ سال را پذیرش می‌کنند. برخی از مدارس خصوصی برتر در بریتانیا، که به عنوان مدارس عمومی شناخته می‌شوند، دانش‌آموزان بین ۱۳ تا ۱۸ سال را می‌پذیرند.
دورهٔ متوسطه پس از دورهٔ ابتدایی قرار می‌گیرد و دانش‌آموزان را برای آموزش فنی-حرفه‌ای یا دانشگاهی آماده می‌کند. حضور دانش‌آموزان تا سن ۱۶ سالگی معمولاً اجباری است. سازمان‌ها، ساختمان‌ها و اصطلاحات مرتبط با مدارس متوسطه در هر کشور کمی متفاوت است و ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند.
مقطع دبیرستان در ایران
دورهٔ متوسطهٔ دوم
دورهٔ متوسطهٔ دوم (به انگلیسی: High school) در آمریکا و (به انگلیسی: Upper secondary school) در انگلستان، یا به اصطلاح عامیانه دورهٔ نظری، به محل تعلیم، مکتب و مدرسه‌ای گفته می‌شود که دانش‌آموزان در آن تحصیل می‌کنند. این دوره که چهار سال تحصیلی را شامل می‌شود، به ترتیب شامل سال اول دورهٔ دوم متوسطه (دهم)، سال دوم دورهٔ دوم متوسطه (یازدهم) و سال سوم دورهٔ دوم متوسطه (دوازدهم) است. سال چهارم دورهٔ متوسطه نیز همان پیش‌دانشگاهی نظام قدیم بود.
در نظام قدیم، سال اول دبیرستان عمومی بود و دانش‌آموزان پس از اتمام دوره راهنمایی باید سال اول دبیرستان را می‌گذراندند و سپس رشته تحصیلی خود را انتخاب می‌کردند.
این دوره را دانش‌آموزان به‌طور عامیانه "نظری" نیز می‌نامیدند؛ به عنوان مثال، سال‌های دبیرستان را سال‌های اول، دوم، سوم و چهارم نظری می‌نامیدند که به‌طور خلاصه و حسب عادت عامه به سیستم سابق، دبیرستان و نظری نامیده می‌شد.
در پایان این مقطع، گواهینامهٔ اتمام دورهٔ متوسطهٔ دوم (معادل دیپلم) به دانش‌آموزان اعطا می‌شود و پس از دریافت این مدرک می‌توانند با شرکت در کنکور به دانشگاه راه یابند.
شاخه‌های نظری
این شاخه به چهار بخش «ادبیات و علوم انسانی»، «ریاضی و فیزیک»، «علوم تجربی» و «علوم و معارف اسلامی» تقسیم می‌شود. دروس تخصصی رشته‌ها عبارتند از:
- معارف: احکام، تاریخ اسلام، اخلاق اسلامی، منطق، علوم قرآنی، عربی، روان‌شناسی، اقتصاد، جامعه‌شناسی، فلسفه.
- ریاضی: شیمی، ریاضی، فیزیک، هندسه.
- تجربی: شیمی، زیست‌شناسی، فیزیک، ریاضی.
- انسانی: ادبیات فارسی، روان‌شناسی، عربی، فلسفه، اقتصاد، جامعه‌شناسی، منطق، تاریخ، جغرافیا.
فنی و حرفه‌ای و کاردانش
این دو شاخه به زیرشاخه‌های صنعت، خدمات، کشاورزی و هنر تقسیم می‌شوند.
تغییرات دوره متوسطه دوم از ابتدا تا کنون
در قانون اساسی فرهنگ مصوب آبان ماه ۱۲۹۰ هجری شمسی، دوره ابتدایی به عنوان اولین دورهٔ تحصیلی و مدت آن شش سال ذکر شده است. پس از آن تعلیمات ابتدایی، عمومی، اجباری و مجانی اعلام شد. کودکانی که روز اول مهرماه هر سال شش سال تمام داشتند می‌توانستند در پایهٔ اول ثبت نام کنند. طبق این قانون اساسی، دوره‌های تحصیلی ایران شامل دوره ابتدایی ۶ سال و دوره اول و دوم متوسطه هر کدام ۳ سال بوده است. در سال ۱۳۳۹ ساختار آموزشی کشور تغییر کرد و شامل دوره ابتدایی ۵ سال، دوره راهنمایی ۳ سال و دوره متوسطه ۴ سال شد. این دسته‌بندی تا سال تحصیلی ۱۳۹۱–۹۲ به اینگونه بود تا اینکه در سال تحصیلی ۹۳–۱۳۹۲ مقاطع تحصیلی به این صورت درآمده است:
- دوره آمادگی (۱ سال)
- دوره ابتدایی اول (۳ سال)
- دوره ابتدایی دوم (۳ سال)
- دوره اول متوسطه (۳ سال)
- دوره دوم متوسطه (۳ سال)
تغییرات در کتاب‌ها
از جمله تغییرات در کتاب‌های درسی این دوره نسبت به دورهٔ معادل پیشین می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کتاب‌های جدیدالتألیفی مانند سلامت و بهداشت، تفکر و سواد رسانه‌ای، کارگاه کارآفرینی و تولید، انسان محیط زیست و آمادگی دفاعی به همهٔ رشته‌ها افزوده شده است.
- دانش‌آموزان رشتهٔ ریاضی و فیزیک و علوم تجربی ملزم به مطالعهٔ کتاب زمین‌شناسی شده‌اند.
- حجم قابل توجهی از زیست‌شناسی این دوره برای رشتهٔ تجربی که در نظام قدیم وجود داشت حذف شده است؛ همچنین فرهنگستان زبان و ادب فارسی واژه‌هایی معادل شده را برای برخی اصطلاحات تخصصی این رشته جایگزین کرده است.
- بخش‌هایی مانند انتگرال و کاربردهای مشتق تکمیلی از رشتهٔ ریاضی و فیزیک حذف شده است.
- برخی حذفیات در کتاب‌ها و مطالب تخصصی در رشتهٔ انسانی.
- ساده‌سازی و کاربردی کردن آموزش عربی در همهٔ رشته‌ها نسبت به کتاب‌های پیشین که بیشتر قاعده‌محور بودند.
- کاربردی کردن آموزش زبان انگلیسی نسبت به کتاب‌های پیشین که بیشتر گرامر محور بودند.
دبیرستان‌های مشهور ایران
از مدرسه‌های دورهٔ دوم متوسطه مشهور و قدیمی تهران می‌توان به دبیرستان فیروزبهرام، دبیرستان علامه حلی، دارالفنون، دبیرستان هدف، دبیرستان البرز، دبیرستان کمال اشاره کرد. همچنین از مدارس معروف مذهبی تهران می‌توان به دبیرستان روزبه، دبیرستان مفید، دبیرستان علوی، دبیرستان صالح، دبیرستان نیکان اشاره کرد. از مهم‌ترین مدارس دوره دوم متوسط شهر کرج می‌توان به دبیرستان دولتی دهخدا کرج اشاره کرد.
در سیستم آموزش قدیم ایران، دبیرستان (دورهٔ دوم متوسطه) یک دوره ۴ ساله و سپس یک دورهٔ سه ساله و یک سال پیش‌دانشگاهی بود.
علت نامیده شدن این دورهٔ تحصیلی به متوسطه آن است که این دوره بین تحصیلات ابتدایی و عالی(دانشگاه) قرار می‌گیرد.
لیست سطح‌های علمی مقطع دبیرستان در کشورهای مختلف:
| محل | واژه شناسی | سن معادل | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 11-12 | 12-13 | 13-14 | 14-15 | 15-16 | 16-17 | 17-18 | |||
| استرالیا | سال | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | ||
| گروه بندی | دبیرستان | دبیرستان ارشد | |||||||
| هنگ کنگ | ثانویه/فرم | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | ||
| گروه بندی | متوسطه اول | متوسطه ارشد | |||||||
| اندونزی | مقطع تحصیلی | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | |
| نام مستعار | SD Kelas 6 | SMP Kelas 7 | SMP Kelas 8 | SMP Kelas 9 | SMA Kelas 10 | SMA Kelas 11 | SMA Kelas 12 | ||
| ایرلند | اسم دیگر | چرخه نوجوانان | سال انتقال | سیکل ارشد | |||||
| کلاس و سال | کلاس ششم | سال 1 | سال دوم | سال 3 | سال چهارم | سال پنجم | سال ششم | ||
| جامائیکا | فرم | اولین | دومین | سوم | چهارم | پنجم | ششم پایین (6B) | ششم بالا (6A) | |
| سال | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | ||
| گروه بندی | مدرسه پایین | مدرسه عالی | برنامه فرم ششم | ||||||
| انگلستان | انگلستان / ولز | فرم | اولین | دومین | سوم | چهارم | پنجم | ششم پایین | ششم بالا |
| سال | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | ||
| اسکاتلند | S1 | S2 | S3 | S4 | S5 | S6 | |||
| ایرلند شمالی | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | ||
| ایالات متحده | مقطع تحصیلی | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | |
| نام مستعار | دانشجوی سال اول | سال دوم | جوان | ارشد | |||||
| گروه بندی | مدرسه راهنمایی | دبیرستان | |||||||
| اسپانیا | مقطع تحصیلی | 1 | 2 | 3 | 4 | 1 | 2 | ||
| گروه بندی | ESO (آموزش متوسطه اجباری) | باچیلراتو | |||||||
| ایران | مقطع تحصیلی | آمادگی | ابتدایی اول | ابتدایی دوم | متوسطه اول | متوسطه دوم | کنکور | دانشگاه | |
| گروه بندی | پیش دبستانی | 1-3 | 4-6 | 7-9 | 10-12 | - | - | ||
| سطح ISCED [ منبع نامعتبر ] | 2 | 3 | |||||||