سرود ملی ایران

سرود ملی ایران سرودی است که در مراسم رسمی، یادبودها، مسابقات ورزشی و دیگر مناسبت‌های رسمی ایران اجرا یا پخش می‌شود. سرود ملی ایران در دوره‌های مختلف قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی دچار دگرگونی‌های متعددی شده‌است. اکنون در جمهوری اسلامی، سرود جمهوری اسلامی ایران پخش می‌شود که دارای دو بخش دکلمه و موسیقی است. در برخی مراسم‌ها تنها موسیقی این سرود پخش می‌شود. این سرود چهارمین سرود رسمی جمهوری اسلامی است.

سرود ملی ایران در دوران قاجار

شعر و نت سرود دوره قاجار در نشریه «عصر جدید» در شنبه ۲۱ ذیقعدهٔ ۱۳۳۳ (۹ مهر ۱۲۹۴) منتشر شد.

تا خدایْ این کشورِ ایران نمود		بس درِ عزت به رویش برگشود
خسروانش را کُلَه خورشید بود		رایتش را فرق بر خورشید بود
تا که خود چترِ عدالت گسترَد		خود چترِ عدالت گسترد
مُلکِ ایران را نشانِ خیر و خوبی بُد لِوا		این لِوا فرخنده بادا باز با دورِ بقا
راست اندرین جهان		افتخارِ ما، شرحِ مامَضیٰ
شرحِ مامَضیٰ تا کی‌ام راست		باز کوششی جوششی یاران

قسمت دوم

چون به فرخ‌رسمِ دورانِ کیان		مُلکِ ملت را یکی یابی روان
بی‌تأمل باز باید داد جان		تا به‌جز نیکی نبیند زین نشان
هر که در تقدیرِ ایران بنگرد		در تقدیرِ ایران بنگرد
بود در مُلکِ کیان آیتِ قدرت عیان		باد با تاجِ کیانی رایتِ عزت به پا
هان ای برادران		موطنِ عزیز بهترین سراست
حفظِ خاکِ آن آبرویِ ماست		باز غیرتی همتی مردان

ناصرالدین شاه قاجار پس از سفر به اروپا، به ویژه فرانسه و بریتانیا، تحت تأثیر نظام‌های موسیقی رژه نظامی قرار گرفت و دستور ساخت مارش بی‌کلامی به نام سلام شاه را به آلفرد لومر فرانسوی داد. این مارش به جای سرود ملی ایران در دیدارهای رسمی نواخته می‌شد. همچنین یوهان اشتراوس در سال ۱۸۶۴ مارش ایرانی را ساخت که در استقبال از ناصرالدین‌شاه در وین به عنوان سرود ملی ایران نواخته شد.

در دوره احمدشاه قاجار، مارش سلامتی دولت علیه ایران که توسط غلامرضاخان مین‌باشیان ساخته شده بود به عنوان سرود ملی شناخته شد. به دلیل نبود رسانه‌هایی نظیر رادیو و تلویزیون، این سرودها کمتر در میان مردم شناخته شدند.

برخی از موسیقی دانان سرود سلام شاه را به عنوان نخستین سرود ملّی ایران یاد می‌کنند. این آهنگ در اصل قطعه‌ای موسیقی بی‌کلام با نام «سلام شاه با سلامتی» بوده است که توسط موسیو لومر فرانسوی (موسیقیدان نظامی اعزامی به ایران در دورهٔ قاجار) و به دستور ناصرالدین شاه در سال ۱۲۵۲ هجری خورشیدی ساخته شد.

سرود ملی ایران در دوران پهلوی

۵۰ سال بعد از اولین موزیک ملی، زمان حکومت رضاشاه چیزی مشابه همین سلام شاهی دوران قاجاریه، به ‌نام سرود ملی شکل گرفت بعد‌ها زمان محمدرضا پهلوی این سرود تغییر پیدا کرد و با نام رسمی سرود شاهنشاهی به عنوان سرود ملی ایران اجرا می‌شد.

در دوران رضاشاه، سه سرود رسمی شامل سرود شاهنشاهی ایران، سرود پرچم و سرود ملی ایران ساخته شد که متن و موسیقی آن‌ها توسط محمدهاشم افسر و داوود نجمی‌مقدم تهیه شده بود. این سرودها دارای آهنگی مشابه بودند و برای ایجاد همبستگی ملی و ناسیونالیسم جدید در دوره پهلوی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

سرود شاهنشاهی ایران

سرود شاهنشاهی ایران
شاهنشه ما زنده بادا	پاید کشور به فَرَّش جاودان
کز پهلوی شد مُلک ایران	صد ره بهتر ز عهد باستان
از دشمنان بودی پریشان	در سایه‌اش آسوده ایران
ایرانیان پیوسته شادان	همواره یزدان بوَد او را نگهبان

سرود پرچم ایران

سرود پرچم ایران
ای پرچم خورشید ایران	پرتو افکن به روی این جهان
یاد آور از آن روزگاری	کآسود از برقِ تیغت هر کران
در سایه‌ات جان می‌فشانیم	از دشمنان جان می‌ستانیم
ما وارث مُلک کیانیم	همیشه خواهیم وطن را از دل و جان

سرود ملت ایران

سرود ملت ایران
بودیم و هستیم پیرو حق	جز حق هرگز نخواهیم از جهان
با شه‌پرستی مملکت را	داریم از دست دشمن در امان
ما پیرو کردار نیکیم	روشندل از پندار نیکیم
رخشنده از گفتار نیکیم	شد زین فضایل بلندآوازه ایران

دوران جمهوری اسلامی ایران

در دوران پس از انقلاب ۱۳۵۷، ابتدا سرود پاینده بادا ایران و سپس در شب ۳ خرداد ۱۳۷۱ سرود جمهوری اسلامی ایران (مهر خاوران) به عنوان سرود رسمی جمهوری اسلامی ایران به کار رفتند.

سرود پاینده بادا ایران

سرود پاینده بادا ایران
شُد جمهوری اسلامی به پا	که هم دین دهد هم دنیا به ما
از انقلاب ایران دِگر	کاخ ستم گشته زیر و زِبَر
تصویر آیندهٔ ما،	نقش مراد ماست
نیروی پایندهٔ ما،	ایمان و اتحاد ماست
یاریگر ما دست خداست	ما را در این نبرد او رهنماست
در سایهٔ قرآن جاودان	پاینده بادا ایران

مهر خاوران

سراینده این سرود، ساعد باقری است. آهنگ آن نیز توسط حسن ریاحی ساخته شده است.

شعر سرود جمهوری اسلامی ایران که مدت زمان اجرای آن ۵۹ ثانیه است:

مهر خاوران
سَر زَد از اُفُق مِهرِ خاوران	فروغِ دیدهٔ حق باوران
بهمن فَرِّ ایمانِ ماست	پیامت ای امام "استقلال، آزادی" نقشِ جانِ ماست
شهیدان پیچیده در گوش زمانْ، فریادتان	پاینده مانی و جاودان "جمهوری اسلامی ایران"

سرود ای ایران

ای ایران سرودی ملی و میهنی است که هرگز به عنوان سرود رسمی ایران انتخاب نشد، اما در طول تاریخ همواره محبوبیت زیادی داشته است.

در سال‌های اخیر استفاده از این سرود به جای سرود رسمی جمهوری اسلامی، واکنش منفی برخی دولتمردان را برانگیخت. همچنین در برخی میدان‌ها ورزشی نیز از این سرود به جای سرود جمهوری اسلامی استفاده شده است.

متن سرود ای ایران

متن سرود ای ایران
ای ایران ای مرز پرگُهر	ای خاکت سرچشمهٔ هنر
دور از تو اندیشهٔ بَدان	پاینده مانی و جاودان
ای دشمن ار تو سنگ خاره‌ای من آهنم	جان من فدای خاک پاک میهنم
مهر تو چون، شد پیشه‌ام	دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو، کِی ارزشی دارد این جان ما	پاینده باد خاک ایران ما
سنگ کوهت درّ و گوهر است	خاک دشتت بهتر از زر است
مهرت از دل کِی برون کنم	بَرگو بی مهرِ تو چون کنم
تا گردش جهان و دور آسمان به‌پاست	نورِ ایزدی همیشه رهنمای ماست
مهر تو چون، شد پیشه‌ام	دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو، کِی ارزشی دارد این جان ما	پاینده باد خاک ایران ما