قاضی
قاضی، داور یا دادرس شخصی است که به تنهایی یا به عنوان عضوی از هیئت قضات، دادگاه را اداره و مدیریت می‌کند و به قضاوت می‌پردازد و صدور حکم از مهم ترین مسئولیت‌های اوست. قضاوت، یکی از مهمترین مشاغل و مقامات، در نظام حقوقی ایران، همچون سایر نظام های حقوقی است.
مقام قاضی در جمهوری اسلامی ایران
چندین اصل از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به جایگاه و مقام قاضی اختصاص یافته‌اند:
اصل ۱۶۳: صفات و شرایط قاضی طبق موازین فقهی به وسیله قانون معین می‌شود.
اصل ۱۶۴: قاضی را نمی‌توان از مقامی که شاغل آن است بدون محاکمه و ثبوت جرم یا تخلفی که موجب انفصال است به‌طور موقت یا دائم منفصل کرد یا بدون رضای او محل خدمت یا سمتش را تغییر داد مگر به اقتضای مصلحت جامعه با تصمیم رئیس قوه قضاییه پس از مشورت با رئیس دیوان عالی کشور و دادستان کل. نقل و انتقال دوره‌ای قضات بر طبق ضوابط کلی که قانون تعیین می‌کند صورت می‌گیرد.
اصل ۱۶۷: به عنوان مثال، در خصوص صدور حکم از جانب قاضی، در اصل ۱۶۷ قانون اساسی، این چنین مقرر شده است: " قاضی، موظف است کوشش کند، حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد، با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر، حکم قضیه را صادر نماید و نمی‌تواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه، از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد.
اصل ۱۷۰: قضات دادگاه‌ها مکلفند از اجرای تصویب‌نامه‌ها و آیین‌نامه‌های دولتی که مخالف با قوانین و مقررات اسلامی یا خارج از حدود اختیارات قوه مجریه است خودداری کنند و هر کس می‌تواند ابطال این گونه مقررات را از دیوان عدالت اداری تقاضا کند.
اصل ۱۷۱: هر گاه در اثر تقصیر یا اشتباه قاضی در موضوع یا در حکم یا در تطبیق حکم بر مورد خاص، ضرر مادی یا معنوی متوجه کسی گردد، در صورت تقصیر، مقصر طبق موازین اسلامی ضامن است و در غیر این صورت خسارت به وسیله دولت جبران می‌شود، و در هر حال از متهم اعاده حیثیت می‌گردد.
شرایط احراز صلاحیت قضاوت و قاضی شدن
شرایط احراز صلاحیت برای تصدی منصب قضاوت طبق آیین نامه نحوه جذب گزینش و کارآموزی داوطلبان تصدی امر قضا به دو دسته شرایط عمومی و اختصاصی تقسیم شده است .
شرایط قاضی عمومی طبق ماده ۱۳ این آیین نامه شرایط عمومی تصدی قضاوت و قاضی شدن از این قرار است:
۱_ تابعیت اصلی ایران.
۲_ اعتقاد و التزام عملی به دین مبین اسلام، ایمان و عدالت.
۳_ التزام عملی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و اصل ولایت مطلقه فقیه و عدم وابستگی تشکیلاتی به احزاب سازمان‌ها و گروه‌های غیرقانونی یا هواداری از آنها مگر در صورت احراز توبه.
۴_ طهارت مولد یا حلال زادگی.
۵_ داشتن سلامت جسمی و روانی و توانایی برای انجام کار قضایی به موجب شیوه‌نامه‌های که به تصویب رئیس قوه قضائیه می‌رسد.
۶_ داشتن کارت پایان خدمت وظیفه و یا معافیت از خدمت.
۷_ نداشتن سابقه محکومیت کیفری موثر.
۸_ حسن شهرت، اخلاق و امانت داری.
۹_ عدم اعتیاد به دخانیات مواد مخدر و روانگردان.
شرایط قاضی اختصاصی که در ماده ۳ این آیین نامه ذکر شده
۱_کارشناس حقوق در یکی از گرایش های کارشناس الهیات یا گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی
۳_کارشناس فقه و حقوق
۴_کارشناس ارشد پیوسته معارف اسلامی و حقوق در یک از گرایش‌ها
۵_کارشناسی ارشد پیوسته الهیات و معارف اسلامی و ارشد با گرایش فقه و مبانی حقوق اسلامی
۶_دانش‌آموختگان سطح دو حوزه علمیه