کم توانی ذهنی
کم توانی ذهنی که به آن عقب ماندگی ذهنی نیز می گویند، نوعی اختلال است که در اشخاصی که کمتر از هجده سال دارند شروع می گردد. این اشخاص نمی توانند کارهایی را که هم سن و سالانشان به راحتی انجام می دهند را، انجام دهند. این افراد عملکرد هوشی پایین تری نسبت به حالت طبیعی دارند و در مهارت های انطباقی با اختلال مواجه می باشند.
| اطلاعات بیماری | |
|---|---|
| نام های دیگر: | عقب ماندگی ذهنی |
| نشانه ها: | بهره هوشی پایین، نداشتن مهارت برای انجام کارهای روزانه، بروز علائم پیش از هجده سالگی. |
| دوره آغاز: | قبل از هجده سالگی |
| گونه ها: | خفیف، متوسط، شدید و عمیق. |
| علت(ها): | ژنتیک، دوران بارداری، حین زایمان، آسیب ها، بیماری ها، عوامل محیطی. |
| روش تشخیص: | مراجعه به پزشک و انجام تست های مربوطه |
| پیشگیری: | کاهش عوامل پیش از تولد مانند جلوگیری از ازدواج فامیلی، آموزش به خانواده ها، مراقبت در دوران بارداری، انجام تست ژنتیک و... |
خصوصیات
معمولا افرادی که از دو خصوصیات اصلی زیر برخوردار هستند دچار کم توانی ذهنی می باشند:
- عملکرد ذهنی و یا هوشی در این اشخاص در مقایسه با میانگین افراد جامعه پایین تر می باشد.
- این اشخاص نمی توانند کارهای روزانه خود را انجام دهند و یا به اصلاح در رفتارهای سازشی یا همان رفتار های انطباقی دچار مشکل می شوند.
رفتار های سازشی(انطباقی)
وقتی یک فرد عادی از خواب بیدار میشود به سراغ کارهای روزانه خود می رود برای مثال: لباس عوض می کند، صبحانه می خورد، به مدرسه یا سرکار می رود، اتاق خود را مرتب می نماید و... به مهارت هایی که سبب میشود فرد بتواند این فعالیت های روزانه را انجام دهد، رفتارهای انطباقی گفته می شود و این به معنی آن است که شخص با محیط پیرامون خویش سازگار شده است و رفتارهای متناسب با آن را از خود نشان می دهد.
شخصی که به کم توانی ذهنی دچار است نمی تواند این کارها را انجام دهد. در یکسری از مواقع، این امکان وجود دارد که فرد رفتارهایی مانند پرخاشگری و یا خودآزاری را نیز از خود بروز دهد و یا کارهایی را انجام دهد که موجب اذیت و آزار دیگران می شود. طبق این گفته ها، فردی که دچار کم توانی ذهنی است دارای خصوصیات زیر می باشد:
- این اشخاص ضریب هوشی پایینی دارند که اغلب زیر هفتاد می باشد.
- سازگاری با محیط پیرامون برای این افراد مشکل می باشد.
- همچون هم سن و سالانشان قادر به یادگیری قابل قبولی نیستند.
- برای یاد گرفتن مسئله های مختلف به تکرار و پشتیبانی نیاز دارند.
تشخیص
برای تشخیص اینکه یک فرد دچار کم توانی ذهنی است یا خیر باید سه خصوصیت در او دیده شود:
- مشخصه اول: تست IQ به تستی گفته می شود که بهره هوشی فرد را اندازه گیری و بررسی می نماید. میانگین ضریب آن در جهار برابر صد می باشد. اغلب افرادی که در جامعه هستند دارای بهره هوشی حدود هشتاد و پنج تا صد و پانزده می باشند. اگر این عدد در فردی بالاتر باشد، آن فرد باهوش تر از حالت عادی می باشد. این عدد در شخصی که دچار کم توانی ذهنی است حدود هفتاد تا هفتاد و پنج و حتی پایین تر می باشد.
- مشخصه دوم: افرادی که دچار کم توانی ذهنی هستند در مقایسه با افراد عادی جامعه، میزان رفتارهای انطباقی کمتری از خویش بروز می دهند. اگر فردی حداقل در دو مورد از حیطه رفتار های انطباقی دچار محدودیت باشد می توان گفت که به کم توانی ذهنی دچار است. این حیطه شامل توانایی در برقرار کردن ارتباط با افراد دیگر، توانایی در مراقبت از خویش، مهارت های تحصیلی، انجام دادن تفریحات و مواردی از این دسته می باشد.
- مشخصه سوم: علائم کم توانی ذهنی قبل از رسیدن فرد به سن هجده سالگی بروز می نماید. پس اگر فردی پس از این سن، کارکرد ذهنی اش با مشکل مواجه شده باشد می توان گفت که به عقب ماندگی ذهنی دچار نمی باشد.
انواع عقب ماندگی ذهنی
کم توانی ذهنی از انواع مختلفی برخوردار می باشد. این اختلال در چهار سطح خفیف، متوسط، شدید و عمیق طبقه بندی شده است.
- کم توانی ذهنی خفیف: رشد ذهنی در این اشخاص کندتر از دیگر افراد معمولی جامعه می باشد. افراد این دسته در یادگیری مهارت ها زندگی و اجتماعی نیز با کندی مواجه هستند. چون این اختلال در این افراد به صورت خفیف رخ داده است، آن ها می توانند به کمک اطرافیان خویش و یادگیری به مرور مهارت های کافی برای انجام کارهای خویش را یاد بگیرند.
- کم توانی ذهنی متوسط: این نوع از نوع قبلی کمی شدید تر می باشد. افرادی که دچار کم توانی ذهنی متوسط هستند در مقایسه با نوع خفیف نیازمند پشتیبانی بیشتر می باشند. این افراد نیز می توانند به مرور، یادگیری‌های لازم را برای انجام کارهای خود فرا گیرند.
- کم توانی ذهنی شدید: افرادی که به نوع شدید کم توانی ذهنی دچار هستند، فرآیند رشد بسیار آرام تری دارند و در مهارت های ارتباطی دچار مشکل می باشند و قادر نیستند به شکل کامل حرف بزنند. این امکان وجود دارد که حتی متوجه کلام افراد دیگر نیز نشوند. این افراد نیز با پشتیبانی بسیار می توانند زندگی خود را بهبود ببخشند اما باید برای حضور در اجتماع و حضور در میان دیگران تحت کنترل قرار گیرند.
- کم توانی ذهنی عمیق: اغلب افرادی که دچار این نوع از کم توانی ذهنی هستند به سندروم مادرزاد دچار می باشند. این اشخاص قادر به زندگی به شکل مستقل نمی باشند و دچار وابستگی شدید نسبت به نظارت اطرافیان خود هستند. اغلب این افراد دچار مشکل های جسمی می باشند و نمی توانند با دیگران ارتباط برقرار نمایند.
علت کم توانی ذهنی
کم توانی ذهنی همان اختلال در کارکرد ذهن می باشد پس هر اتفاقی که موجب بروز آسیب به نواحی سر و یا مغز گردد ممکن است بر بروز این اختلال موثر باشد. از علت های شایع این اختلال به دو دسته پیش از تولد و پس از تولد تقسیم بندی می گردند.
عوامل پیش از تولد
- ژنتیک: کم توانی ذهنی ژنتیکی در خانواده هایی اتفاق می افتد که دارای سابقه ژنتیکی باشند. از همین رو این افراد باید قبل از بارداری، تست ژنتیک انجام دهد. البته این اختلال را می توان در دوران بارداری نیز با انجام برخی آزمایش ها تشخیص داد.
- دوران بارداری: این بیماری یک نوع اختلال ذهنی می باشد پس هرچیزی که کارکرد مغز را با مشکل مواجه سازد می تواند موجب بروز این اختلال گردد. دوران بارداری بسیار دوران حساسی است که با سلامت جنین در ارتباط می باشد. مادر در این دوران باید از مصرف مواد مخدر و الکل دوری نماید و به بروز بیماری‌های همچون سوء تغذیه و بیماری‌های عفونی توجه کافی داشته باشد. مادر در دوران بارداری باید رژیم غذایی مناسبی داشته باشد و از ابتلا به بیماری‌های متعدد پیشگیری نماید.
عوامل پس از تولد
- حین زایمان: اگر کودک در موقع زایمان به صورت نارس متولد گردد و یا در موقع زایمان با کمبود اکسیژن رو به رو شود این امکان وجود دارد که به کم توانی ذهنی مبتلا شود.
- آسیب ها، محیط و بیماری ها: علاوه بر موارد گفته شده، انواع آسیب، بیماری و محیطی که فرد پس از تولد در آن رشد می کند نیز می تواند بر بروز کم توانی ذهنی در آن موثر باشد. بیماری‌هایی همچون سرخک، سیاه سرفه، مننژیت و آسیب هایی از جمله: سوء تغذیه، عفونت ها، بروز ضربه های شدید، قرار گرفتن در محیط های سمی، تب بالا و... که این موارد می توانند بر ابتلا فرد به کم توانی ذهنی موثر باشند.
پیشگیری
یکی از بهترین راه ها برای پیشگیری از ابتلا افراد به این اختلال، کاهش عوامل پیش از تولد می باشد مثلا: کاهش ازدواج فامیلی، آموزش به خانواده ها، مراقبت در دوران بارداری و بعد از زایمان، انجام تست ژنتیک و...