پیاده روی اربعین

پیاده روی اربعین که به آن راهپیمایی اربعین نیز می گویند یکی از آیین شیعی است. پیاده روی اربعین در روزهای منتهی به بیستم ماه صفر که مصادف با اربعین می باشد برگزار می گردد. اربعین، چهل روز پس از شهادت حسین ابن علی (ع)، امام سوم شیعیان در نبرد کربلا می باشد.

زائرانی که در حال انجام پیاده روی اربعین به سمت کربلا هستند.

در این پیاده روی، مردم از مناطق مختلف کشور عراق به منظور زیارت به سمت شهر کربلا می روند. اغلب زائران از مسیر نجف به کربلا این راهپیمایی را انجام می دهند. در طول این مسیر، جایگاه‌هایی وجود دارد که امکانت متعددی از جمله: غذا، مکان برای استراحت، سرویس های بهداشتی و... را برای زائران فراهم می کنند که به آن ها موکب می گویند.

در احادیث شیعی و فرهنگ سوگ شیعی گفته شده برای کسانی که به منظور زیارت حسین ابن علی (ع) به صورت پیاده به کربلا روند، ثواب های زیادی ذکر شده است و به استناد همین سخنان، زائران بسیاری از روزهای قبل از اربعین شروع به پیاده روی میکنند تا خود را در روز اربعین به کربلا برسانند.

در یکسری از منابع از گونه ای پیاده روی در زمان حیات امام ها نوشته شده است. سابقه این آیین به اواسط قرن سیزدهم هجری باز می گردد که مرتضی انصاری از سازندگان اصلی آن می باشد. بعد از او این آیین رونق کمی پیدا کرد اما به مرور و با تلاش علمای شیعه مانند محدث نوری این آیین مجدد احیا شد.

در زمان حکومت صدام حسین بر کشور عراق، حزب بعث این راهپیمایی را یک نماد از قدرت سیاسی شیعیان می دانست و به همین دلیل ابتدا سعی کرد با برخی تبلیغات از آن بهره سیاسی ببرد اما در نهایت با ناکامی رور به رو شد و در پی مقابله با آن در آمد و پیاده روی اربعین را برای مدتی ممنوع اعلام کرد. در همان زمان فردی به نام سید محمد صادق صدر، فتوایی را صادر کرد و پیاده روی به سمت کربلا را واجب اعلام نمود. بعد از سقوط حزب بعث عراق در سال 2003 میلادی این مراسم مجدد احیا شد و هرسال علاوه بر شیعیان این کشور، شیعیان از کشورهای مختلف دیگر به خصوص ایران در این راهپیمایی شرکت می کنند.

طبق گزارش های به دست آمده، در پیاده روی اربعین علاوه بر شیعیان، گروه هایی از اهل سنت، ایزدیان، مسیحیان و دیگر مذاهب نیز شرکت می کنند. در سال های اخیر میلیون ها نفر خود را به این پیاده روی رساندند به صورتی که این راهپیمایی، بزرگترین گردهمایی سالانه مذهبی در سراسر جهان شناخته شد و یک نماد قدرتمند برای همبستگی میان شیعیان به حساب می آید. طبق آمار های بدست آمده حدود 12 الی 20 میلیون نفر در پیاده روی اربعین حضور پیدا کرده اند.

تاریخچه

طبق گفته پژوهشگران، پیاده روی اربعین در زمان حیات امامان شیعه نیز در بین شیعیان رواج داشته اشت. سید محمدعلی قاضی طباطبایی این پیاده روی را سنت و رفتار مدام شیعیان از زمان امامان می دانست که در زمان حکومت بی امیه و بنی عباس نیز این آیین را زنده نگه داشته اند.

طبق تحقیقات به دست آمده، این آیین فراموش شده را فردی به نام محدث نوری مجدد احیا نموده است. نویسنده کتاب ادب الطف، اجتماع مردم در مراسم اربعین در شهر کربلا را به اجتماع مسلمان در مکه تشبیه کرده است و به هیئت های عزاداری که در آن حضور دارند اشاره نموده که برخی افراد به زبان‌های مختلف از جمله: عربی، فارسی، ترکی، اردو و... در آن مرثیه می خوانند. این کتاب در سال 1388 هجری قمری نوشته شده است که نویسنده آن، جمعیتی که در راهپیمایی اربعین حضور دارند را بیشتر از یک میلیون نفر تخمین زده است.

وقتی نخستین نوع از اتومبیل ها وارد منطقه شدند، سفرهای کاروانی از بین رفت و مسافرت ها به شکلی جدید صورت گرفت. اما بعد از مدتی وقتی فردی به نام سید محمود حسینی شاهرودی به عنوان یکی از استادها و و مدرسان با نفوذ معنوی در حوزه نجف به آیین پیاده رفتن تا کربلا التزام و اصرار نمود، مجدد آیین پیاده روی اربعین یک سفر مقدس در میان طلبه های نجف شناخته شد که در برخی مواقع، ایرانیان نیز در سفر عتبات با آن ها همراهی می کردند.

حکومت صدام حسین و ممنوع شدن پیاده روی اربعین

حزب بعث که راهپیمایی اربعین را یک نوع قدرت سیاسی برای شیعیان می دانست ابتدا سعی که با استفاده از برخی تبلیغات از این اتفاق بهره سیاسی داشته باشد اما با ناکامی رو به رو شد و در نهایت به مقابله با آن پرداخت. طبق گفته مظاهری، گزارش هایی از تیراندازی‌های زمینی و هوایی که به سمت زائران در سال های 1353، 1358 و 1359 انجام گرفته است، در دست می باشد. حمله ها در سال 1360 به اوج رسید و بعد از آن، انجام پیاده روی اربعین برای مدتی ممنوع شد. در همان زمان، سید محمد صادق صدر، فتوایی را صادر کرد و انجام پیاده روی به سمت کربلا را واجب اعلام نمود. پس از سقوط حزب بعث، پیاده روی اربعین مجدد احیا شد و ابعاد وسیع تری به خود گرفت.

احیای گسترده مراسم اربعین

با سقوط حزب بعث عراق در سال 2003 میلادی، آیین راهپیمایی اربعین مجدد احیا شد. از آن سال به بعد بر جمعیت این پیاده روی افزوده شد و هرسال بیش از سال قبل، افراد در این پیاده روی شرکت می کردند. در ابتدا جمعیت این راهپیمایی به حدود دو الی سه میلیون نفر می رسید اما با گذشت زمان، این جمعیت افزایش پیدا کرد و به جمعیت آن به بیشتر از ده میلیون نفر رسید.

طبق تحقیقات به دست آمده، با تحولات سیاسی کشور عراق، آزاد شدن مذهب شیعه، از بین رفتن محدودیت ها برای حضور شیعیان در کشور های دیگر، بهبود امکانات از جمله سیستم حمل و نقل و با اقدامات زیاد دولت های عراق و ایران این راهپیمایی توسعه بیشتری یافت به طوری که جمعیت این پیاده روی در سال های 2014 و 2015 حدود 22 میلیون نفر گزارش شده است. علاوه بر شیعیان، افرادی از دیگر مذاهب از جمله: اهل تسنن، مسیحی، ایزدی و... نیز در پیاده روی اربعین شرکت می نمایند.

مسافت پیاده روی

زائران کشور عراق، هرکدام از شهر های خود به سوی کربلا حرکت می نمایند. اغلب زائرانی ایرانی نیز مسیر نجف به کربلا را برای پیاده روی اربعین انتخاب می نمایند. مسافت میان شهر نجف به کربلا حدود 80 کیلومتر می باشد. 1452 ستون در این مسیر وجود دارد که فاصله بین هر ستون با ستون بعدی پنجاه متر می باشد. پیاده روی کل این مسیر حدود 25 الی 30 ساعت زمان می برد.

طبق تحقیقات به دست آمده، بهترین زمان برای آغاز این سفر حدود 16 ماه صفر می باشد. بعضی از زائران سفر خود را از شهر بصره به سمت کربلا آغاز می کنند که این مسیر حدود 520 کیلومتر می باشد.

آداب و رسوم

یکی از آداب و رسوم مردم عراق در مسیر پیاده روی نجف به کربلا، هوسه خوانی می باشد. هوسه به قصیده های مخصوص قبیله های عربی جنوب کشور عراق می گویند که این اشعار قهرمانی و شجاعت را بیان می کنند و برای برانگیختن اراده مردها به منظور انجام کارهای دشوار و بزرگ استفاده می گردد. بعد از خواندن شاعر، حضار یک بیت از آن شعر را تکرار می نمایند و حلقه وار به حرکت خود ادامه می دهند.

آیین عزاداری، پنج روز قبل از اربعین توسط کاروان‌های شبیه خوانی و تعزیه که به کربلا وارد می شوند، شروع می گردد. بعد از آن ها، گروه های سینه زنی و زنجیر زنی وارد می شوند و مراسم اصلی دقیقا در روز اربعین و با گذشت دو ساعت از ظهر شروع می گردد. زائران در نزدیکی ورودی حرم حسین ابن علی (ع) می ایستند و سینه زنی و مرثیه خوانی می کنند و در پایان نیز دست های خود را به علامت سلام و تحیت به سمت حرم بالا می برند.

برپایی موکب ها در مسیر پیاده روی

در مسیر پیاده روی به سمت کربلا، خدماتی همچون: غذا، اسکان و... به صورت رایگان در اختیار زائران قرار می گیرد. هر سال در مسیر پیاده روی مکان‌هایی که اغلب به شکل چادر های بزرگ هستند و به آن ها موکب و یا مضیف می گویند توسط مردم و به صورت خودجوش برپا می گردد. در این موکب ها همه خدمات مانند غذا، سرویس بهداشتی و... به صورت رایگان در اختیار زائران قرار می گیرد.

مدیریت این موکب ها نیز توسط خود مردم و مستقل از دولت انجام میگیرد. در این موکب ها خدمات متعددی همچون: اسکان و استراحت، غذا و خوراکی، خدمات درمانی، خدمات بهداشتی، ماساژ، واکس زدن کفش ها و... انجام می شود. طبق گفته منابع مختلف، زیارت امام حسین (ع) به ویژه در اربعین فضیلت بسیاری دارد و زائران آن از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشند از همین رو صاحب موکب ها بر سر ارائه خدمات بیشتر و جلب نظر زائران با یکدیگر به رقابت می پردازند.

طبق گزارش های به دست آمده، تعداد موکب ها در سال 1394 شمسی به 7 هزار موکب رسیده است.

آمار شرکت کنندگان در پیاده روی اربعین

طبق تحقیقات انجام شده، قدیمی ترین آمار به دست آمده از پیاده روی اربعین مربوط به 23 ماه صفر سال 1365 هجری قمری است که حدود یک میلیون و 546 هزار نفر در این راهپیمایی شرکت کرده اند. از جدیدترین آمار نیز میتوان به آمار زائران در سال 1394 هجری شمسی اشاره کرد که این جمعیت به حدود 26 میلیون نفر رسیده است. تعداد افرادی که در این راهپیمایی شرکت می کنند هرساله رو به افزایش است و روندی تصاعدی دارد.

تعداد زائران ایرانی که در پیاده روی اربعین سال های 1389 تا 1395 شرکت کرده اند از 40 هزار نفر به 2 میلیون و 200 هزار نفر رسیده است که این موضوع از افزایش 55 برابری زائران در مدت شش سال حکایت دارد. این جمعیت هرسال بیشتر از 130 درصد افزایش یافته و در سال 1396 به بیشتر از سه میلیون نفر رسیده است.

آمارهای گوناگونی از زائرانی که در این پیاده روی شرکت کرده اند به دست آمده است. تعداد زائرانی که در سال 2014 به شهر کربلا وارد شده اند حدود 17 میلیون نفر می باشد. طبق منبعی دیگر شمار زائران به سوی کربلا در این سال حدود بیست میلیون نفر گزارش شده است.

در سال 1394 هجری شمسی، وزیر راه عراق اعلام نمود که حدود 26 میلیون زائر در مراسم پیاده روی اربعین شرکت کرده اند.

در سال 1397 هجری شمسی تا پایان سوم آبان ماه، حدود یک میلیون و هشتصد هزار ویزا برای زائران ایرانی صادر شده است. در سال 1398 گفته شد که قرار است ویزای عراق و ایران به رایگان شود که نخست ایران و سپس کشور عراق آن را اجرا نمود. از اول ماه محرم تا دهم ماه صفر سال 1398 هجری شمسی تنها از مرز مهران که در استان ایلام واقع شده است حدود یک میلیون نفر به خاک عراق وارد شدند.