سرخرگ
سرخرگ (به انگلیسی: Artery) یا شریان، رگی در بدن مهره‌داران است که خون روشن و اکسیژن‌دار را از قلب به اندام‌های مختلف انتقال می‌دهد. سرخرگ ششی، تنها سرخرگ بدن است که خون تیره و با دی‌اکسید کربن بالا را از قلب به ریه‌ها منتقل می‌کند. این رگ‌ها از سه لایه بافتی با فیبرهای الاستیک فراوان تشکیل شده‌اند.
سرخرگ لوله‌ای ماهیچه‌ای و انعطاف‌پذیر برای انتقال خون به اندام‌ها و بافت‌های مختلف بدن است که از فشار حاصل از انقباض قلب، برای تداوم جریان خون استفاده می‌کند. نبضی که در رگ‌های نزدیک به سطح پوست احساس می‌شود به دلیل انقباض و انبساط پشت سر هم دیواره سرخرگ و ضربان قلبی است که خون را با فشار وارد رگ مي‌کند.
بافت دیواره سرخرگ
دیواره سرخرگ از سه لایه بافت تشکیل شده است که به رگ خاصیت کشسانی می‌دهند. این ویژگی سبب جریان بی‌وقفه خون در شریان می‌شود.
- لایه خارجی: لایه محکم خارجی که بین سرخرگ و سیاهرگ مشترک است. این لایه از بافت پیوندی و فیبرهای الاستیک و کلاژن تشکیل شده است.
- لایه میانی: لایه میانی از ماهیچه صاف و فیبرهای الاستیک تشکیل شده است. این لایه در شریانها از سیاهرگ‌ها ضخیم‌تر است.
- لایه داخلی: لایه داخلی شریانها از آستر غشایی انعطاف‌پذیر و اندوتلیوم صافی تشکیل شده است که بافت الاستیک را می‌پوشاند.
انواع
سرخرگ‌های بزرگ از شریان آئورت منشعب می‌شوند و به شریان‌های کوچک‌تر و در نهایت «سرخگچه‌ها» (Arterioles) تقسیم می‌شوند. همه سرخرگ‌های بدن در یکی از گروه‌های زیر قرار می‌گیرند.
- سرخرگ‌های بزرگ: سرخرگ ششی و آئورت در این گروه قرار دارند. در این شریانها بافت الاستیک از بافت ماهیچه‌ای بیشتر است.
- سرخرگ‌ها: در این سرخرگ‌ها بافت ماهیچه‌ای بیشتر از بافت الاستیک است. بافت ماهیچه‌ای این شریانها با انقباض و انبساط به کنترل جریان خون سرخرگی کمک می‌کند. سرخرگ های اکلیلی (کرونری) و سرخرگ‌های فمورال ازجمله این شریانها هستند.
- سرخرگچه‌ها: سرخرگ‌ها به رگ‌های کوچکی به نام سرخرگچه تقسیم می‌شوند. خون این رگ‌ها وارد مویرگ‌ها و سپس بافت‌ها می‌شود.
وظایف
سرخرگ‌ها نقش عمده‌ای در تغذیه اندام‌ها و بافت‌های مختلف بدن با خون و مواد مغذی دارند و در واقع وظیفه رساندن خون به تمام قسمت های بدن را دارند. آنها باید بتوانند با انتقال مناسب خون به اندام‌ها و بافت‌های بدن، حیات اندام‌ها را تضمین کنند و هم‌زمان فشار وارد‌شده از سمت قلب را هم تحمل کنند.
ساختار آئورت و سایر شریان‌های بزرگ بدن به‌خوبی با عملکردی که دارند، مطابقت دارد و به همین دلیل به‌عنوان یک مخزن بسیار بزرگ خونی در بدن عمل می‌کنند (در فعالیت قلب، باید کمکی که دریچه های قلب به سرخرگ‌ها می‌کنند را هم در نظر گرفت). در ابتدای مسیر، فشارخون در رگ‌های اصلی بالاست اما در ادامه مسیر این فشار افت می‌کند. مویرگ‌ها و شریان‌های کوچک‌تر بافت کشسانی کمتری پیدا می‌کنند و سرعت جریان خون در آنها کاهش می‌یابد. نقش عمده و مهم شریانها در بدن، اکسیژن‌رسانی و رساندن مواد مغذی به بدن است.
سرخرگ‌های اصلی محل اصلی مقاومت در برابر جریان خون هستند و در نتیجه کوچک‌ترین تغییراتی در ساختار و عملکرد آنها باعث ایجاد تغییرات زیادی در مقاومت کلی محیطی می‌شود. یک سری رشته‌های عصبی رگ‌ها را عصب‌دهی می‌کنند تا قابلیت گشادشدن و مقاومت در برابر جریان خون را داشته باشند.
بیماری‌های مرتبط با سرخرگ
آترواسکلروز یا تصلب شرایین
بیماری تصلب شرایین یکی از بیماری سرخرگ است که به دلیل انباشته شدن کلسترول در سرخرگ‌ها و ایجاد پلاک در آنها و انسداد سرخرگ ایجاد می‌شود. به آترواسکلروز، بیماری شریان کرونری یا گرفتگی رگ قلب می‌گویند. علت گرفتگی رگ قلب می‌تواند به دلیل گرفتگی در سرخرگ‌های قلب، سرخرگ‌های سر و گردن و سرخرگ‌های کرونری موجب بروز حمله قلبی و سکته مغزی شود.
آرتریت یا التهاب سرخرگ
این مورد از بیماری‌های سرخرگ مربوط به التهاب سرخرگ‌ها است که ممکن است یک یا چند شریان را هم‌زمان درگیر کند. بیشتر واسکولیت‌ها در اثر فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی ایجاد می‌شوند. در این حالت ممکن است نیاز به ویزیت خضوری و نوبت دکتر جراح عمومی باشد.
بیماری Amaurosis fugax یا حملات ایسکمیک گذرا (نابینایی موقت)
این بیماری در سرخرگ های تأمین‌کننده خون شبکیه چشم به‌وجود می‌آید و به دلیل ازدست‌دادن موقتی جریان خون به شبکیه که یک بافت حساس به نور است، موجب از دست رفتن بینایی می‌شود. این بیماری معمولا به دلیل ایجاد پلاک کلسترول و تصلب شریان کاروتید که کار خون‌رسانی به مغز را انجام می دهند، به وجود می‌آید.
تنگی شریانها
از دیگر بیماری‌های رایج سرخرگ‌ها که می‌توان آن را از جز بیماری نارسایی شریانی یا همان بیماری شریان محیطی هم لحاظ کرد، تنگی شریان‌هاست. این بیماری در واقع باریک شدن رگ‌هاست که معمولا در اثر تصلب شرایین ایجاد می‌شود. هنگامی که تنگی در شریان‌های قلب، گردن یا پاها رخ می‌دهد، محدودیت‌های جریان خون می‌تواند باعث مشکلات جدی سلامتی مانند علت فشار خون بالا شود.
بیماری شریان محیطی
این بیماری هم نوعی تشکیل پلاک کلسترول در شریان‌های محیطی است که آن را با نام نارسایی شریانی یا بیماری شریان محیطی می‌شناسند. در این حالت، آترواسکلروز باعث باریک‌شدن عروق در پاها یا کشاله ران می‌شود. این حالت می‌تواند باعث محدودیت جریان خون در پاها شود که خود ممکن است باعث درد یا بهبود ضعیف زخم شود.
ترومبوز شریانی
در این بیماری، لخته‌شدن ناگهانی خون در یکی از شریانها اتفاق می‌افتد که جریان خون را متوقف می‌کند. در صورت بروز این مشکل در سرخرگ‌ها، بررسی سریع علائم بیماری‌های سرخرگی و درمان فوری برای بازگرداندن جریان خون در شریان ضروری است.
انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی) و بیماری عروق کرونری
این مورد در اثر ایجاد پلاک در شریان‌های اصلی و تصلب شریانها ایجاد می‌شود که جلوی پمپاژ خون در قلب را می‌گیرد. در نتیجه لخته‌شدن ناگهانی خون در یکی از شریان‌های مسئول خون‌رسانی به قلب، بیمار دچار حمله قلبی و سکته می‌شود به همین دلیل باید علائم سکته قلبی را جدی گرفت. معمولا به این نوع بیماری سرخرگ‌ها، بیماری عروق کرونری با گرفتگی رگ قلب هم گفته می‌شود. بیماری عروق کرونری همراه با تنگ‌شدن شریان‌های خون‌رسان به قلب می‌تواند احتمال حمله قلبی را بیشتر کند.
تصلب عروق مغزی (سکته مغزی)
لخته‌شدن ناگهانی خون در یکی از شریان‌های خون‌رسان به مغز می‌تواند موجب بروز سکته مغزی شود. سکته مغزی همچنین ممکن است زمانی اتفاق بیفتد که یکی از شریان‌های مغز می‌ترکد و باعث خونریزی می‌شود.
مورد مهم دیگری که می‌تواند به سکته مغزی ختم شود، بیماری شریان کاروتید است. آترواسکلروز در این شریانها با باریک‌شدن یک یا هر دو شریان کاروتید در گردن می‌تواند احتمال سکته را بیشتر کند.
آرتریت تمپورال
آرتریت تمپورال (التهاب سرخرگ گیجگاهی) به التهاب شریان تمپورال در پوست سر گفته می‌شود. درد در فک هنگام جویدن و درد روی پوست سر از علائم شایع این بیماری سرخرگ‌ها هستند. بیماری‌های سرخرگ مختلفی وجود دارد که شایع‌ترین آنها آترواسکلروز، انفارکتوس قلبی و سکته مغزی و نارسایی شریانی هستند.
تفاوت سرخرگ و سیاهرگ
در بیش تر موارد سرخرگ ها دارای خون روشن و پر اکسیژن می باشند و از قلب خارج می شوند و به اندام ها می روند و سیاهرگ ها نیز خون های تیره و خون هایی که درصد اکسیژن آن ها کم می باشد را از اندام ها جمع آوری کرده و به قلب می برند. حمل و نقل خون در بدن برای اعمال حیاتی مانند تنفس بسیار ضروری می باشد و سرخرگ ها این کار را به نحو احسن انجام می دهند. تفاوت سرخرگ و سیاهرگ شامل:
- باید بدانید که سرخرگ ها از سیاهرگ ها ضخیم تر اند و رنگ آن ها روشن تر از سیاهرگ ها می باشد بنابراین شما با لمس آن ها می توانید به خوبی از این فرق آن ها آگاهی پیدا کنید.
- همه سرخرگ ها خون تیره ندارند. در واقع تعریف اصلی سرخرگ رگی می باشد که خون را از قلب بیرون برده و سیاهرگ رگی می باشد که خون را وارد قلب می می کند بنابراین سیاهرگ ششی در بدن ما دارای خون روشن و سرخرگ ششی دارای خون تیره می باشد و می تواند به دفع سموم بدن کمک کند و همچنین این گونه نیست که همه سرخرگ ها خون روشن داشته و همه سیاهرگ ها دارای خون تیره باشند.
- تفاوت های ظاهری این دو رگ نیز می تواند آن ها را از یک دیگر جدا کند و تشخیص را برایتان آسان تر خواهد کرد. سرخرگ ها دیواره های بسیار محکمی دارند و همیشه دارای دهانه های باز می باشند در حالی که سیاهرگ ها دارای دیواره های نازک بوده و دیواره های بسیار محکمی هم ندارند و دهانه های آن ها بسته است.
- گرفتگی رگ قلب به دلیل انسداد شریان ها ایجاد می شود و حتی می تواند منجر به ایجاد سکته قلبی نیز شده و شما را به دردسر بیندازد.
- اگر یک قلب واقعی را تشریح کنید خواهید دید که سرخرگ ها رنگی سفید مایل به کرم دارند و سیاهرگ ها بسیار قرمز اند و رنگ آن ها به کبودی می زند.
- سیاهرگ ها قطر بسیار زیادی دارند ولی دیواره آن ها بسیار نازک می باشد بنابراین دارای بیش ترین حجم خون هستند.
- سرخرگ ها در برابر سیاهرگ ها دارای مقاومت بیش تری اند و دیواره آن ها انعطاف پذیری بیش تری دارد ولی میزان خونی که در آن ها جای می گیرد بسیار کم می باشد.
- سیاهرگ های پایینی دارای دریچه های لانه کبوتری هستند که یک طرفه به سمت قلب باز می باشد و این دریچه ها در سرخرگ ها وجود ندارد.
- بافت ماهیچه و بافت پیوندی در رگ هایی که خون را از قلب خارج می کنند و به اندام ها می رسانند ضخیم تر از رگ هایی می باشد که خون کثیف را از اندام ها به قلب می برند.