علی ابن حسین

علی بن الحسین (ع)، مشهور به امام سجاد و زین‌العابدین (تولد: 5 شعبان 38 ه.ق، مدینه- شهادت: 12 محرم 95 ه.ق، مدینه)، چهارمین امام شیعیان پس از پدر بزرگوارش امام حسین (ع) است. وی 34 سال امامت کرد و سرانجام در محرم سال ۹۵ هجری به دست ولید بن عبدالملک به شهادت رسید. پس از ایشان محمد بن علی باقر (ع) به امامت رسید.

مزار امام حسن مجتبی^(ع) و امام سجاد^(ع) و امام محمد باقر^(ع) و امام جعفر صادق^(ع) و عموی پیامبر^(ص)

امام چهارم شیعیان
آغاز به کار:	سال 61 هجری قمری
پس از:	امام حسین(ع)
پیش از:	امام محمد باقر(ع)
پایان کار:	سال 95 هجری قمری

اطلاعات شخصی
نام(های):	علی ابن حسین
لقب(ها):	امام سجاد(ع) سیدالساجدین زین العابدین
وضعیت حیات:	به شهادت رسیده
تاریخ تولد:	۵ شعبان یا ۱۵ جمادی الثانی ۳۸ هجری قمری
محل تولد:	مدینه
تاریخ فوت:	۱۲ یا ۲۵ محرم سال ۹۴ یا ۹۵ هجری قمری
محل دفن:	قبرستان بقیع، مدینه
محل زندگی:	مدینه
نام پدر:	حسین ابن علی
نام مادر:	شهربانو

ولادت و نسب

به اتفاق غالب علمای شیعه معتقدند امام سجاد (ع) در پنجم شعبان سال ۳۸ هجری قمری، در شهر مدینه به دنیا آمد. البته برخی نقل‌های تاریخی دیگر، روزهایی چون نهم شعبان یا نیمه جمادی‌الاولی یا بیست و ششم جمادی‌الثانی همان سال را نیز مطرح کرده‌اند. درباره مکان ولادت نیز اگرچه دیدگاه مشهور مدینه را به عنوان زادگاه امام معرفی می‌کند، اما برخی چون شیخ باقر شریف قرشی، کوفه را به‌ دلیل حضور امام حسین علیه‌السلام در آن زمان در کوفه، محل تولد ایشان دانسته‌اند.

مادر امام سجاد، طبق روایات فراوان، از خاندان سلطنتی ساسانی، دختر یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ایران، معرفی شده است. مشهورترین نام برای او «شهربانو» است. البته دکتر جعفر شهیدی این روایت را به چالش کشیده، اما استدلال او مورد قبول برخی دیگر از محققان قرار نگرفته است. بنا بر برخی نقل‌ها، مادر امام در زمان تولد ایشان از دنیا رفت.

کنیه و القاب

کنیه اصلی امام «ابوالحسن» بود، اما با کنیه‌هایی چون ابوالحسین، ابومحمد و ابوعبدالله نیز یاد شده‌اند. از میان القاب آن حضرت، مشهورترین «زین‌العابدین» است، به معنای زینت عبادت‌کنندگان، که حتی در برخی نقل‌ها پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از این لقب برای علی بن الحسین یاد کرده‌اند. دیگر القاب ایشان شامل «سجاد» (بسیار سجده‌کننده)، «ذوالثفنات» (دارای پینه در محل سجود)، «امین» (امانت‌دار) و «زکی» (پاک و پاکیزه) است.

همسران و فرزندان

آنچه در منابع معتبر تاریخی و اسلامی آمده نشان می‌دهد که امام سجاد (ع) 10 تا 15 فرزند داشته که شامل 11 پسر و 4 دختر است.

شیخ مفید و طبرسی در آثار خود همسران و فرزندان امام سجاد را به این ترتیب ذکر کرده‌اند:

همسران و فرزندان

همسر	نسب	فرزندان
ام عبدالله	دختر امام حسن (ع)	امام محمد باقر(ع)
---	کنیز	عبدالله، حسن و حسین اکبر
جیدا	کنیز	زید و عمر
---	کنیز	حسین اصغر، عبدالرحمن و سلیمان
---	کنیز	علی و خدیجه
---	کنیز	محمد اصغر

ویژگی‌های ظاهری و اخلاقی

سیمای امام سجاد علیه‌السلام نشانگر رنج‌ها و عبادات بی‌شمار بود. گندمگون، لاغراندام و کوتاه‌قامت بودند. آثار عبادت و سوگ کربلا بر جسم ایشان نمایان بود، اما با وجود اندام ضعیف، از جلال و وقاری برخوردار بودند که حتی دشمنان، چون مسلم بن عقبه، در برابرش خضوع می‌کردند.

امام سجاد و واقعه کربلا

در محرم سال ۶۱ هجری، امام سجاد در کاروان امام حسین حضور داشت. با این حال، به علت بیماری شدید، نتوانست در نبرد شرکت کند. روز عاشورا، در حالی‌که از شدت بیماری ناتوان از ایستادن بود، هنگام شنیدن ندای استغاثه پدر، بر عصا تکیه زد تا به میدان برود. امام حسین با دیدن فرزند بیمارش، اجازه حضور او را نداد تا نسل اهل بیت باقی بماند.

پس از شهادت امام حسین علیه‌السلام، امام سجاد شاهد هجوم سپاه کوفه به خیمه‌ها بود. حضرت زینب سلام‌الله‌علیها از او در برابر شمر دفاع کرد. کاروان اسرا به اسارت درآمده توسط لشکریان یزید به شام برده شد. در شام یزید بن معاویه که دستور داده‌ بود اسرای کربلا را به شام ببرند، دستور داد تا علی بن الحسین و سرها و اسرا نزد وی آورده شوند آن ها را در حالی که با طناب پیچیده شده بودند وارد کردند. علی بن حسین به او گفت: تو را به خدا ای یزید می‌دانی که اگر پیامبر ما را به چنین حال و روزی ببیند چه می کند؟ همه حاضران به گریه افتادند. یزید دستور داد طناب ها را پاره کنند و وقتی که سرها را پیش پایش گذاردند شعری بر ضد حسین بن علی خواند و مجادله‌ای لفظی که به خشونت نیز کشیده شد مابین یزید بن معاویه و علی بن حسین روی داد.

در شام امام سجاد در خطبه‌ای که در حظور یزید قرائت کرد مردم را از مصائبی که در کربلا به آنان گذشته آگاه کرد و همچنین باعث آگاهی مردم از جایگاه اهل بیت شدند.

دوران امامت

پس از شهادت امام حسین، مقام امامت به امام زین‌العابدین رسید. دوران امامت ایشان ۳۴ یا ۳۵ سال به طول انجامید و با حکومت چندین خلیفه اموی از جمله یزید بن معاویه، مروان بن حکم، عبدالملک بن مروان و ولید بن عبدالملک هم‌زمان شد. امام در شرایطی بسیار سخت، با سیاست تقیه، حفظ اصول تشیع را در پیش گرفت. در شرایطی که شیعه تحت شدیدترین فشارها قرار داشت، ایشان به جای مقابله سیاسی آشکار، به پرورش فکری، اعتقادی و اخلاقی شیعیان همت گماشتند.

قیام‌ها در زمان امامت

در زمان امام سجاد، نهضت‌هایی چون قیام توابین، قیام مختار، و واقعه حرّه در مدینه رخ داد. امام در قیام حرّه شرکت نکردند و حتی همسر مروان بن حکم را در خانه خویش پناه دادند. در قیام مختار نیز هرچند برخی گزارش‌ها رابطه امام با مختار را منفی دانسته‌اند، اما شواهد تاریخی نشان می‌دهد که امام هدیه مختار (سر ابن زیاد) را پذیرفتند و او را دعا کردند.

مبارزه با انحرافات و غلات

امام زین‌العابدین علیه‌السلام در برابر گروه‌هایی که در محبت اهل بیت افراط کردند (غلات)، موضع روشنی گرفتند. ایشان در پاسخ به شیعیان تندرو فرمودند: «ما را دوست بدارید به خاطر اسلام، اما محبت‌تان را تا آنجا نرسانید که موجب عیب‌گیری بر ما شود.»

فعالیت‌های فرهنگی و تربیت شاگردان

با وجود اختناق، امام موفق شد گروهی از شاگردان تربیت کند. در آغاز تنها پنج تن به امامت ایشان معتقد بودند. اما تا پایان امامت، بنا به نقل شیخ طوسی، ۱۷۳ نفر از اصحاب آن حضرت شناخته شده‌اند.ابوحمزه ثمالی، ابوخالد کابلی، ابان بن تغلب، جابر بن عبدالله انصاری، سلیم بن قیس هلالی، سعید بن مسیب بن حزن قرشی مخزومی، یحیی بن ام طویل، سعید بن جبیر، محمد بن جبیر بن مطعم و... از جمله شاگردان و پیروان امام سجاد بودند.

آزاد کردن بردگان

امام سجاد برای حمایت از اقشار محروم جامعه، به‌ویژه بردگان و کنیزکان تلاش زیادی کرد. او با وجود آنکه نیازی به بردگان نداشت، آن‌ها را می‌خرید و تنها هدفش آزادی آنان بود. گفته شده که نزدیک به صد هزار برده را آزاد کرد. بردگان که از نیت خیر امام آگاه بودند، خود را در معرض خرید او قرار می‌دادند. امام در طول سال، به‌ویژه در ماه رمضان، بردگان بسیاری را آزاد می‌کرد و هیچ‌یک را بیش از یک سال نگه نمی‌داشت. پس از آزادی، حتی به آنان اموالی می‌بخشید تا زندگی مستقلی داشته باشند.

در نتیجه این رفتار کریمانه، جمع بزرگی از بردگان آزادشده، زن و مرد، در مدینه زندگی می‌کردند و همگی به امام سجاد تعلق خاطر داشتند. آشنایی نزدیک با شخصیت علمی و اخلاقی امام باعث شد بسیاری از آنان به جریان فکری شیعه علاقه‌مند شوند.

آثار امام سجاد (ع)

• صحیفه سجادیه: مهم‌ترین اثر به‌جای‌مانده از امام سجاد است که دربردارنده ۵۴ دعاست. این دعاها افزون بر معنویت و عرفان، بار عمیق اجتماعی، اخلاقی و سیاسی نیز دارد. عبارات بلند آن درباره معرفت، عدالت، توکل، حقوق مردم، و نکوهش ظلم و دنیاطلبی، آن را به زبور آل محمد شهرت داده است. دعای مکارم‌الاخلاق و دعای عرفه از جمله ادعیه مشهور صحیفه هستند.

• رساله الحقوق: بیان جامع و دقیق از حقوق انسان در برابر خدا، خود، دیگران و حتی اعضای بدن.
• مناسک الحج: تعلیم مناسک حج در قالب عملی.
• الجامع فی الفقه: این اثر از ابوحمزه ثمالی نقل شده است.
• صحیفة الزهد: این اثر از ابوحمزه ثمالی نقل شده است.
• کتاب حدیث: این اثر از ابوحمزه ثمالی نقل شده است.

شهادت امام سجاد (ع)

سرانجام امام سجاد در ماه محرم سال ۹۵ هجری (برخی گفته‌اند سال ۹۴ هجری) در سن ۵۷ سالگی به شهادت رسید. قاتل ایشان به‌احتمال زیاد ولید بن عبدالملک بود، گرچه برخی منابع هشام بن عبدالملک را ذکر کرده‌اند. بدن مطهر امام در قبرستان بقیع، در کنار عموی گرامی‌اش امام حسن مجتبی به خاک سپرده شد. پس از شهادت علی بن حسین، پسرش محمد بن علی معروف به محمد باقر به امامت رسید.