کوفه
کوفه در هشت کیلومتری شرق نجف اشرف بر کرانه رود فرات قرار دارد. این سرزمین ۲۲ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در شرق آن رود فرات، در غرب آن صحرا، در جنوب غربی آن شهر باستانی حیره (شش کیلومتری آن) و در شمال شرقی آن ذی الکفل واقع شده است.
به همین دلیل نزدیکی به فرات که در سه کیلومتری شرق آن قرار دارد و همچنین جاری بودن یکی از شاخه های فرات در شرق آن، زمین های پیرامون شهر حاصل خیز است.
تاریخچه
قرن‌ها پیش از ساخته شدن شهر، در این سرزمین مردم بسیاری زندگی کرده‌اند. حتی در روایات چنین آمده است که طوفان نوح در این سرزمین آغاز شد. کوفه در ابتدا سورستان نامیده می‌شد. در سال 17 هجری، چند ماه پس از ساخته‌شدن بصره، سعد وقاص به دستور عمر این شهر را ساخت تا جایگاهی برای سکونت رزمندگان و نیروهای نظامی در زمان فتوحات باشد و آنان بتوانند همراه با خانواده‌های خود در آن جا مستقر شوند. کوفه در آغاز به محله‌های متعددی تقسیم شده بود که هر محله در اختیار یک طایفه یا قبیله بود اما بیشتر به یک اردوگاه نظامی شباهت داشت و خانه‌های آن با حصیر و نی ساخته می‌شد.مدتی بعد، در یک آتش سوزی بزرگ، همه این خانه‌ها از بین رفت و خانه‌های آجری جای آنها را گرفت. شهر در مدت کوتاهی به یکی از شهرهای مهم اسلامی تبدیل شد و حوادث بسیاری به خود دید. مسجد بزرگ این شهر نیز که حضرت علی (ع) در آن به شهادت رسید نیز در همین دوران ساخته شد. مساحت این مسجد را چنان زیاد بود که گنجایش همه جنگجویان ساکن در شهر را داشت.
در این که چرا این شهر به عنوان کوفه نامیده شده، بعضى معتقدند به خاطر آن است که شکل دائره مانند دارد و عرب به شن زار مدوّر «کوفان» مى گوید. و بعضى مى گویند به خاطر اجتماع مردم در آنجا بود؛ زیرا یکى از معانى این واژه اجتماع است. البته وجه تسمیه هاى دیگرى نیز براى آن ذکر شده است.
کوفه در زمان حضرت علی علیه‌السلام
با به حکومت رسیدن حضرت علی (ع)، کوفه پایتخت حکومت اسلامی شد و با این که پس از صلح امام حسن هرگز پایتخت حکومت دیگری نشد، اما اهمیت خود را حفظ کرد و تا سال‌ها یکی از مراکز مهم علمی و هنری - به ویژه در فقه و ادبیات - باقی ماند. با این حال، با گسترش نجف اشرف و اهمیت یافتن آن، رفته رفته از رونق کوفه کاسته شد. امروزه کوفه شهر کوچکی در نزدیکی نجف است و از آن رونق نخستین خبری در آن نیست.
فضیلت شهر کوفه
در مورد فضیلت شهر کوفه آیاتی در قرآن وجود دارد، مانند آیه: «و التین و الزیتون و طور سینین و هذا البلد الأمین»[تین/3-1]، «سوگند به انجیر و زیتون و سوگند به طور مبارک و سوگند به این شهر یعنی مکه. که منظور از «تین» مدینه است و «زیتون» بیت المقدس و «طور سینین» کوفه و «هذا البلد الأمین»، مکه است.[بحارالانوار، ج100، ص394؛]
علاوه بر آیات، روایات فراوانی از پیامبر (ص) و امامان معصوم (ع) در فضیلت و مدح شهر کوفه آمده است. نظیر، کوفه باغی از باغهای بهشت است و قبر حضرت نوح و سیصد و هفتاد پیامبر و ششصد وصی و مرقد سید الاوصیاء علی (ع) در آن قرار دارد.
مکان‌های زیارتی
- مسجد کوفه
- آرامگاه یاران اهل بیت: از جمله: مسلم بن عقیل؛ هانی بن عروه؛ مختار بن ابی عبیدة ثقفی
- دیگر مسجدهای معروف کوفه: از جمله مسجد سهله؛ مسجد حنانه؛ مسجد صعصة بن صوحان؛ مسجد زید بن صوحان؛ مسجد حمراء؛ مسجد جُعفی؛ مسجد بنی کاهل
- خانه امیرالمومنین (ع)
- دارالاماره
- مرقد زید بن علی (ع)
مسجد کوفه
مسجد کوفه، پس از مساجد مکه، مدینه و بصره، چهارمین مسجد مهم و مقدس جهان اسلام است. این مسجد یکی از اولین مکان‌هایی است که سعد بن ابی وقاص در شهر جدید کوفه در سال ۱۷ هجری قمری بنا کرد. مسجد کوفه دارای صحنی وسیع، بدون سقف و دیوارهای عظیم و مرتفع است. این مسجد، جایگاه خطابه‌ها و قضاوت‌های حضرت علی (ع) بوده است که این جایگاه امروزه به «دکة القضا» مشهور است. حضرت امیرالمؤمنین (ع) در این مکان با ضرب شمشیر ابن ملجم مرادی به شهادت رسید. این مسجد، چهل هزار نفر ظرفیت دارد و بر مساجد دیگر به‌جز مسجدالحرام و مسجدالنبی (ص) فضیلت دارد. مسافر در مسجد کوفه می‌تواند نمازش را تمام یا شکسته بخواند. مرقد مسلم بن عقیل، مختار ثقفی و هانی بن عروه هم در کنار مسجد کوفه است.
مرقد میثم تمار
مرقد میثم تمار در فاصله ۳۰۰ متری از مسجد کوفه و در ابتدای بزرگراه نجف - کوفه واقع شده است. میثم تمار یکی از یاران وفادار و شاگران حضرت علی (ع) بود و از اصحاب پیامبر اسلام (ص) به شمار می‌رود.
قصر دارالاماره کوفه
قصر دارالاماره یا مقر والی کوفه، قدیمی‌ترین ساختمان اسلامی در عراق است که در سال ۱۷ ه.ق بعد از ساخت مسجد کوفه به دست سعد ابن ابی وقاص ساخته شد. دارالاماره، ساختمانی با پلان مربعی شکل واقع در جنوب شرقی مسجد کوفه است که در سال ۷۱ قمری به دستور عبدالملک بن مروان تخریب شد و در حال حاضر تنها پایه‌ها و بخش‌هایی از دیوارهای آن باقی مانده است. این قصر در ابتدا اقامتگاه سعد و سپس محل زندگی خلفا و حاکمان کوفه بود. به شهادت رسیدن مسلم بن عقیل، و به نمایش گذاشتن سر بریده امام حسین علیه‌السلام و شهدای کربلا، گفت‌وگوی
حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) با عبیدالله بن زیاد از جمله رویدادهای مهمی هستند که در این مکان اتفاق افتاده است. دارالاماره محل اقامت مختار ثقفی هم بوده است و در همین جا، سر قاتلان واقعه عاشورا را نزد مختار آوردند
مسجد سَهْله
يکي از مساجد مبارک شهر کوفه است، و روايات فراواني در فضيلت عبادت در آن مسجد آمده است. اين مسجددرفاصله دوکيلومتري غرب مسجد کوفه واقع است و از صحني وسيع به ابعاد ۱۴۰ متر و ۱۲۵ متر با ديواري مرتفع تشکيل گرديده و در آن محرابهاي متعددي قرار دارد که منسوب به معصومان(عليهم السلام) مي باشد و در ميانه سمت جنوب مسجد جايگاه بزرگي است که بر روي گنبدي قرار دارد و به «مقام حضرت حجت(عليه السلام)» مشهور است.
مقام يونس(عليه السلام)
اين جايگاه که امروزه شکل و هيئت مسجد دارد، در ميان عامه مردم به غلط به آرامگاه حضرت يونس بن مَتي(عليه السلام) شهرت يافته است. در قسمتي از گنبد خانه آن، محرابي است که گفته مي شود امير مؤمنان(عليه السلام) در آنجا نماز گزارده است. اين مقام امروزه در کنار رودخانه فرات و در فاصله يک کيلومتري از مسجد کوفه واقع است و بنابر برخي روايات، حضرت يونس در اين جا از شکم نهنگ بيرون انداخته شد. بايد افزود که آرامگاه حضرت يونس (عليه السلام) در شهر موصل بر بلنداي تپه اي قرار دارد و داراي گنبد و صحن و سرا است.
مسجد صعصعه بن صوحان
مسجد صعصعه بن صوحان، در نزدیکی مسجد سهله واقع شده است. این مسجد عبادتگاه صعصعه، فردی خطیب و سخنور، یکی از صحابه رسول خدا صلی‌الله علیه و آله و یکی از یاران وفادار امیرالمؤمنین علیه‌السلام بوده است و او را در همین مکان به خاک سپردند. بنای مسجد صعصعه بن صوحان در ۱۳۸۷ قمری بازسازی شد.
خانه امام علی(عليه السلام)
در فاصله كمي از زاويه جنوب غربي مسجد كوفه و متصل به ضلع غربي دارالاماره كوفه، خانه‌اي وجود دارد كه نزد شيعيان، به خانه اميرمؤمنان(عليه السلام) در كوفه، شناخته شده است. اين خانه چندين بار بازسازي شده كه آخرين بازسازي آن، پس از سقوط رژيم بعثي صورت گرفته است.
داخل خانه، اتاق‌ها و جايگاه‌هايي منسوب به امام علي(عليه السلام) و فرزندان ايشان، وجود دارد؛ از جمله در سمت راستِ كسي كه به خانه وارد مي‌شود، اتاق امام حسن و امام حسين(عليهما السلام) و سمت چپ آن، اتاق محلِ غسل دادن اميرمؤمنان(عليه السلام) و نزديك محراب، جايگاه محلِ نشستن امام حسن و امام حسين (عليهما السلام) قرار دارد. اتاق‌هاي ديگري نيز منسوب به حضرت زينب، ام‌كلثوم و ام‌البنين وجود دارد. در اتاق انتهاي منزل نيز چاه آبي وجود دارد كه گفته مي‌شود به دست امام علی (عليه السلام) حفر شده است
مسجد حنانه
مسجد حنانه، نزدیک قبرستان «ثوی» قرار دارد و سر مبارک امام حسین (ع) بر زمین آن، ناله سر داده است.
آرامگاه كميل بن زياد
آرامگاه كميل بن زياد نخعى را نیز میتوان یکی از اماکن زیارتی نجف دانست که در تور کربلا ونجف به زیارت مشرف میشوید اين آرامگاه در ميان بزرگراه نجف-كوفه قرار گرفته وداراى صحن وسيع و گنبد بزرگى است. او از اصحاب خاص و شیعیان راستین امیرمومنان و فرزندش امام حسن مجتبی بشمار می رود که دعای معروف کمیل را حضرت بر او انشاء فرموده است.