شوشتر
شوشتر، شهری تاریخی در شمال استان خوزستان که در جنوب غربی ایران واقع شده است. این شهر در دامنه‌های پایانی کوه‌های زاگرس قرار دارد و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۵۰ متر و نقطه مرکزی آن ۶۵ متر است. رودخانه‌های کارون، دز و گرگر، که شاخه دست‌ساز گرگر از دوران هخامنشیان و ساسانیان به جا مانده، نقش مهمی در جغرافیای شوشتر دارند.
تاریخ
شوشتر از گذشته‌های دور به عنوان یکی از مراکز تمدنی ایران شناخته می‌شده و تا اوایل دوره پهلوی، مرکزیت استان خوزستان را بر عهده داشت. این شهر با لقب «دارالمؤمنین» و عنوان «پایتخت سازه‌های آبی جهان»، تاریخی غنی دارد که به دوران ساسانیان بازمی‌گردد. در سال ۱۳۰۳ خورشیدی، به دستور رضاشاه، مرکزیت استان از شوشتر به اهواز منتقل شد که این تغییر به دلایلی چون بیماری‌های همه‌گیر، کوچ خاندان‌های برجسته، فشارهای مالیاتی قاجار و توسعه بندر ناصری (اهواز) رخ داد. این عوامل به افول اقتصادی شوشتر منجر شد و حذف آن از مسیر اصلی راه‌آهن سراسری نیز به انزوای بیشتر این شهر دامن زد.
میراث جهانی و سازه‌های آبی
شوشتر با ۱۴ اثر ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، یکی از گنجینه‌های فرهنگی ایران است. سازه‌های آبی شوشتر، شامل سازه‌هایی چون پل‌بندها، آبشارها، آسیاب‌ها و کانال‌های آبی مانند نهر داریون و رود گرگر، در سال ۲۰۰۹ به عنوان دهمین اثر ایران در یونسکو ثبت شد. این مجموعه که در نشست سویل اسپانیا به تأیید رسید، ۱۳ اثر باستانی را در بر می‌گیرد. همچنین، کاروانسرای افضل با پرونده کاروانسراهای ایران در سال ۲۰۲۳ به عنوان چهاردهمین میراث جهانی شوشتر به ثبت رسید.
جمعیت و تقسیمات شهری
بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت شوشتر حدود ۱۳۹ هزار نفر است که آن را به پنجاه و هفتمین شهر پرجمعیت ایران و چهارمین شهر بزرگ خوزستان پس از اهواز، دزفول و آبادان تبدیل می‌کند. کارون و شاخه‌های آن، شهر را به سه منطقه اصلی شامل بافت قدیم، بلیتی و مناطق جدید شمال‌غربی تقسیم کرده‌اند. بافت قدیم شوشتر، که مانند جزیره‌ای میان شاخه‌های رودخانه کارون قرار دارد، در گذشته به ۱۴ محله تقسیم می‌شد و در دوره‌های حیدری-نعمتی، محله‌های غربی به نام نعمت‌خانه یا مُوگِهی و محله‌های شرقی به نام حیدرخانه یا کَهواز شناخته می‌شد. مناطق جدیدتر مانند شوشترنو، فرهنگ‌شهر و مهرشهر در شمال‌غرب در شمال شاخه شطیط و منطقه بلیتی در شرق شاخه گرگر توسعه یافته‌اند.
تحولات اقتصادی و زیرساختی
افول شوشتر در دوره قاجار و پهلوی به عواملی چون مهاجرت نخبگان، بیماری‌های واگیر و توسعه شهرهای نفتی و بندری مانند اهواز و آبادان وابسته بود. امتیاز کشتیرانی به انگلستان و حذف شوشتر از خط راه‌آهن اصلی نیز به کاهش اهمیت آن افزود. با این حال، در سال ۱۳۹۲، خط راه‌آهن شوشتر-هفت‌تپه به طول ۶۰ کیلومتر افتتاح شد که ارتباط این شهر با تهران و مشهد را تسهیل کرد. این زیرساخت جدید تلاشی برای احیای جایگاه شوشتر در شبکه حمل‌ونقل کشور به شمار می‌رود.