گروه خونی
گروه‌های خونی روشی برای تقسیم‌بندی خون‌ها بر پایه وجود یا عدم وجود آنتی‌ژن‌های موروثی خاصی بر روی سطح گلبول‌های قرمز خون است.
گروه خونی هر فرد بستگی به ژن هایی دارد که از والدین خود به ارث برده است. روش های مختلفی برای گروه بندی خون وجود دارند، اما شناخته شده ترین سیستم برای گروه بندی خونی ABO است. در این روش چهار گروه اصلی وجود دارد: A، B، O و AB.
چگونگی طبقه بندی گروه های خونی
دانشمندان از دو نوع آنتی ژن برای طبقه بندی گروه های خونی استفاده می‌کنند:
- آنتی ژن های ABO
- آنتی ژن‌های Rh
آنتی ژن ها و آنتی بادی ها در مکانیسم دفاعی سیستم ایمنی نقش دارند. گلبول های سفید آنتی بادی تولید می‌کنند.
این آنتی بادی ها اگر آنتی ژن را جسم خارجی بدانند، آن را مورد هدف قرار می‌دهند. به همین دلیل است که هنگام نیاز به تزریق خون، مطابقت با گروه های خونی ضروری است.
اگر فردی گلبول قرمز با آنتی ژن‌هایی دریافت کند که قبلا در بدن او وجود نداشته، بدن گلبول های قرمز جدید را پس زده و به آنها حمله می‌کند. این اتفاق می‌تواند منجر به واکنش شدید و حتی مرگ آور شود.
اِی بی او (ABO) و رایج ترین گروه های خونی
دسته بندی در سیستم گروه های خونی ABO بر اساس تفاوت آنتی ژن ها در گلبول های قرمز و آنتی بادی ها در پلاسما می‌باشد.
برای تعیین اینکه کدام گروه یا نوع خونی برای انتقال گلبول قرمز با بدن افراد مطابقت دارد، از سیستم ABO همراه با وضعیت آنتی ژن RhD استفاده می‌کنند.
چهار گروه ABO وجود دارد:
- گروه A: سطح گلبول های قرمز حاوی آنتی ژن‌های A بوده و پلاسما آنتی بادی آنتی B دارد. آنتی B به سلول های خونی حمله می‌کند که حاوی آنتی ژن B هستند.
- گروه B: سطح گلبول های قرمز حاوی آنتی ژن‌های B بوده و پلاسما آنتی بادی آنتی A دارد. آنتی A به سلول های خونی حمله می‌کند که حاوی آنتی ژن A هستند.
- گروه AB: گلبول های قرمز حاوی هر دو آنتی ژن‌های A و B بوده اما پلاسما آنتی بادی آنتی A و آنتی B ندارد. افرادی که گروه خونی AB دارند می‌توانند از هر سه گروه خونی ABO خون دریافت کنند.
- گروه O: پلاسما آنتی بادی‌های آنتی B و آنتی A دارد اما سطح گلبول های قرمز حاوی آنتی ژن‌های A یا B نیستند. در نتیجه چون این آنتی بادی ها وجود ندارند، همه افراد با انواع گروه های خونی ABO می‌توانند از این گروه خون دریافت کنند.
فاکتور رزوس (فاکتور RH)
برخی از گلبول های قرمز دارای فاکتور Rh هستند که به عنوان آنتی ژن RhD نیز شناخته می‌شود. دسته بندی رزوس یک بُعد دیگری را وارد گروه ها می‌کند.
اگر گلبول های قرمز حاوی آنتی ژن RhD باشند، RhD مثبت هستند. اگر وجود نداشته باشد، RhD منفی هستند.
شناسایی گروه خونی ABO و فاکتور RH
پزشکان باید هم ABO و هم Rh را برای انواع گروه های خونی در نظر بگیرند. بدین معنا که هشت گروه خونی اصلی در سیستم گروه خونی ABO/Rh وجود دارد که برخی از آنها شایع تر از دیگران هستند.
گروه خونی اهداکننده فراگیر و گیرنده فراگیر
- گروه O منفی دارای آنتی بادی های A، B یا آنتی ژن‌های RhD نیست. تقریبا هر کسی با هر گروه خونی می‌تواند از این گلبول های قرمز خون دریافت کند. فردی با گروه O منفی یک اهداکننده فراگیر است.
- شخصی با گروه خونی O منفی تقریبا به همه می‌تواند خون بدهد.
- شخصی با گروه Rh منفی می‌تواند به کسی که Rh منفی یا Rh مثبت دارد خون بدهد.
- فردی با Rh مثبت می‌تواند فقط به افرادی با Rh مثبت خون بدهد.
- در نتیجه، تقاضا برای گروه خونی O منفی زیاد است، اگرچه کمتر از 10% جمعیت آمریکا این گروه خونی را دارند.
- قوانین برای اهدای پلاسما برعکس Rh است. کسی که گروه خونی O دارد، می‌تواند یک اهداکننده فراگیر باشد.
خطرات و سازگاری گروه‌ها
قبل از اینکه فردی خون اهدایی را دریافت کند، پزشکان سازگاری این خون را آزمایش می‌کنند. تزریق گروه خونی اشتباه به فردی می‌تواند منجر به واکنش هایی شود که زندگی وی به مخاطره بیفتد و عوارضی در بدن وی ایجاد گردد.
اگر فردی با آنتی ژن گروه B گلبول های قرمز را از فردی با آنتی ژن گروه A دریافت کند، بدن او پاسخ ایمنی را آغاز کرده و خون تزریقی را پس می‌زند. آنتی بادی آنتی A در پلاسمای گیرنده به گلبول های قرمز اهدایی آنتی ژن A حمله می‌کنند و آنها را از بین می‌برند.
وقتی پلاسمای گیرنده به سلول های اهداکننده حمله می‌کند و آنها را از بین می‌برد، ممکن است با تجمع خون یا آگلوتینه مواجه شویم. این اتفاق می‌تواند به لخته شدن خون منجر شود و رگ های خونی را مسدود کند. اگر آنها بشکنند، آن وقت نشت هموگلوبین می‌تواند سمی باشد.
سایر عوارض جانبی احتمالی شامل واکنش های آلرژیک و آنافیلاکسی است. گاهی اوقات بدن می‌تواند با آن مقابله کند، اما برخی اوقات احتمال دارد زندگی فرد به خطر بیافتد. برخی واکنش ها یکباره اتفاق می‌افتند اما برخی دیگر ممکن است 28 روز طول بکشد تا ظاهر شوند.
علاوه بر این‌ها، خون بعضی اوقات حاوی آنتی بادی ها، ویروس ها یا انگل های غیرمنتظره است. اهدا کننده احتمالا علامت خاصی ندارد، اما این خون می‌تواند بر سلامت دریافت کننده تاثیرگذار باشد.
پزشکان و سایر متخصصین قبل از دریافت خون، پلاسما یا سایر فرآورده های خونی اهدایی، آزمایش و غربالگری های دقیقی روی خون ها انجام می‌دهند.
گروه های خونی و بارداری
اگر والدین گروه های خونی متفاوت داشته باشند، مادر لزوما گروه خونی یا فاکتور Rh یکسانی با کودک نخواهد داشت. اگر مادر خون Rh منفی داشته باشد و کودک Rh مثبت داشته باشد، این می تواند در بارداری و زایمان خطرآفرین باشد.
تعداد کمی از گلبول های قرمز از گردش خون جنین می‌توانند از جفت عبور کرده و وارد جریان خون مادر شوند. سپس آنتی بادی‌های آنتی RhD ممکن است در پلاسمای مادر بوجود آیند که این فرآیند با عنوان حساس سازی شناخته می‌شود.
از این به بعد، با شناسایی یک آنتی ژن خارجی در گلبول های قرمز جنین توسط آنتی بادی ها، مشکل بوجود می‌آید. حالا آنتی بادی ها طبق یک مکانیسم دفاعی حمله به گلبول های قرمز جنین را آغاز می‌کنند.
در برخی موارد، زردی شدید ایجاد شده و حتی ممکن است به آسیب مغزی منجر گردد.
تزریق ایمونوگلوبولین G آنتی Rh می‌تواند به پیشگیری تولید این آنتی بادی در مادر کمک کرده و اثرات ناشی از رویداد حساس سازی را در جنین کاهش دهد.
به گفته سازمان بهداشت جهانی (WHO)، اگر زنی خون Rh منفی داشته باشد، پزشک می‌تواند ایمونوگلوبولین آنتی D را در هفته 28 ام و 34 ام بارداری به عنوان یک اقدام پیشگیرانه تجویز کند.
آزمایش خون در بارداری و بررسی سازگاری گروه خونی جنین و مادر، میزان خطرات احتمالی را کاهش می‌دهد.